Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

Ijodiy o‘yinlar quyidagi turkumlarga bolinadi:
• sujetli-rolli;
• dramalashtirilgan;
• qurilish;

---

116 
• tabiat materiallari bilan o‗ynaladigan o‗yinlar.
Ijodiy o‘yinlar va ularga rahbarlik. Ijodiy o‘yinlar boshqa tur o‘yinlardan 
quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi:
1. O‗yin mazmunining o‗ziga xosligi.
2. Rollaming mavjudligi.
3. XayoUy vaziyatning mavjudligi. 
O‗yin mazmunining o‗ziga xosligi uning eng muhim xususiyatlaridan 
biridir. Pedagog va psixologlarning tadqiqotlari shuni ko‗rsatadiki, kattalarning 
ijtimoiy hayoti o‗zining rang-barang ko‗rinishlari bilan sujetli-rolli o‗yinlarning 
mazmuni bo‗lib xizmat qilar ekan. Ular bolalar kattalar ijtimoiy hayotining 
namunasini oladigan faoliyat turi o‗yin ekanligini asoslab berdilar. 
Ijodiy o‗yinlar sujetlari va mazmunining rang-barangligi, ulami tavsiflash 
zaruratini keltirib chiqaradi. Sujet o‗yin faoliyati tizimida asosiy komponent 
sifatida o‗z ichiga personajni, hayotiy vaziyatni, harakat va personajlar 
munosabatini oladi. Ijodiy o‗yinlarda xayoliy vaziyatning mavjud bolishi bolaning 
tafakkurini o‗stirib, sujet va rollar o‗yin mazmunini takomillashtiradi. Ijodiy 
sujetli-rolli o‗yinlaming o‗ziga xos sabablari mavjuddir. Buning eng asosiy sababi 
— bolalarning kattalar bilan birgalikda ijtimoiy hayot kechirishga intilishidir. Bu 
sabablar bolaning yoshiga qarab, о‗yin mazmuniga qarab o‗zgarib boradi. Kichik 
yoshdagi bolalarda asosiy sabab buyumlar bilan bajariladigan qiziqarli harakatlar 
bo‗lsa, bola katta bolgan sari o‗yindagi kattalar harakatlarini va munosabatlarini 
qayta aks ettirish asosiy sabab bolib xizmat qiladi. 
Shunga ko‘ra, o‘yinlami sujeti, mazmuniga ko‘ra uch guruhga bolish 
mumkin: 
1. Maishiy o‗yinlar (oila, bolalar bog‗chasi va boshqa voqelikni aks 
ettiradigan). 
2. Mehnat mavzuyidagi o‗yinlar (oila va kattalar mehnatida ishtirok etish, 
o‗z-o‗ziga xizmat va boshq.).
3. Ijtimoiy mavzudagi o‗yinlar. 

---

117 
Rolli ijodiy o'yinlar - bu bolalarning o'zlari o'ylab topadigan o'yinlar. 
O'yinlar bolaning atrofidagi dunyo haqidagi bilimlari, taassurotlari, g'oyalarini aks 
ettiradi, ijtimoiy munosabatlar qayta tiklanadi. Har bir bunday o'yin xarakterlidir: 
mavzu, o'yin rejasi, syujet, mazmun va rol. 
O'yinlarda bolaning ijodiy tasavvuri namoyon bo'ladi, u atrofdagi hayot 
hodisasining timsoli sifatida narsalar va o'yinchoqlar bilan ishlashni o'rganadi, o'z 
zimmasiga olgan roli orqali turli xil o'zgarishlar kombinatsiyalarini o'ylab topadi, 
tanish doirani tark etadi. kundalik hayot va kattalar hayotining faol ishtirokchisi 
kabi his qiladi. 
Ikki yoshdagi bolalar hayotida sujetli o‗yinchoqlar bilan juda oddiy o‗yinlar 
o‗tkaziladi. Bolalar bu o‗yinchoqlarni qo‗lda ushlab yuradilar, siqib ko‗radilar, 
yerga tashlab ko‗radilar, o‗yinchoqlarni g‗ildiratadilar, o‗yinchoqda nima 
tasvirlanganligiga e‘tibor bermaydilar. Bu yoshda kundalik hayotda tevarak-
atrofdagi katta kishilar va bolalar harakatini kuzatib borishni, bu harakatlami o‗z 
o‗yinIarida aks ettirishni o‗rgatish lozim (masalan, qo‗g‗irchoqni ovqatlantirish, 
uyquga yotqizish va boshq.). 
Bu yoshda buyumli о‘yin bir necha bosqichda 
amalga oshiriladi: 
1-bosqichda bolalar o‗yinchoqlar bilan kattalar harakatlariga taqhd qiladilar;
2-bosqichda o‗zlashtirgan harakatlami mustaqil bajara boshlaydilar, so‗ngra bu 
harakatlami boshqa buyumlarga ko‗chiradilar;
3-bosqichda tasviriy o‗yin vujudga keladi, uning mazmunini shartli qurollar bilan 
bajariladigan harakatlar tashkil qiladi. 
Bola kundalik hayotda kuzatgan buyumlar bilan bajariladigan harakatlarga 
taqlid qiladi (gazeta o‗qiydi, yer chopadi, kir yuvadi), bulaming hammasi sujetli-
rolli o‗yin uchun sharoit yaratadi. 
Ijodiy o'yinlarda bilimlarni o'zlashtirishning muhim va murakkab jarayoni 
sodir bo'ladi, bu bolaning aqliy qobiliyatlarini, uning tasavvurini, e'tiborini, 
xotirasini safarbar qiladi. Rollarni o'ynash, ba'zi voqealarni tasvirlash, bolalar ular 
haqida fikr yuritadilar, turli hodisalar o'rtasida aloqa o'rnatadilar. Ular o'yin 
muammolarini mustaqil ravishda hal qilishni, o'z rejalarini amalga oshirishning 

---

118 
eng yaxshi yo'lini topishni, bilimlaridan foydalanishni, uni so'z bilan ifodalashni 
o'rganadilar. 
Ko'pincha o'yin maktabgacha yoshdagi bolalarga yangi bilimlarni etkazish, 
ularning ufqlarini kengaytirish uchun imkoniyat bo'lib xizmat qiladi. Kattalar 
mehnatiga, ijtimoiy hayotga, odamlarning qahramonliklariga qiziqishning 
rivojlanishi bilan bolalarda kelajakdagi kasbga oid ilk orzulari, sevimli 
qahramonlariga taqlid qilish istagi paydo bo'ladi. Bularning barchasi o'yinni 
maktabgacha bolalik davrida shakllana boshlagan bolaning shaxsiyatining 
yo'nalishini yaratishning muhim vositasiga aylantiradi. 
Ijodiy o'yinni tor didaktik maqsadlarga bo'ysundirib bo'lmaydi, uning yordami 
bilan asosiy ta'lim vazifalari hal qilinadi. 
Qiziqarli o'yin bolaning aqliy faolligini oshiradi va u sinfdagidan ko'ra qiyinroq 
muammoni hal qila oladi. Ammo bu darslar faqat o'yin shaklida o'tkazilishi kerak 
degani emas. O'qitish turli usullardan foydalanishni talab qiladi. O'yin ulardan biri 
bo'lib, u faqat boshqa usullar: kuzatish, suhbat, o'qish va boshqalar bilan birgalikda 
yaxshi natijalar beradi. 
O‗yin jarayonida bolalar o‗z bilim va ko‗nikmalarini amalda qo‗llashni, ularni turli 
sharoitlarda qo‗llashni o‗rganadilar. Ijodiy o'yinlarda ixtiro va tajriba uchun keng 
imkoniyatlar ochiladi. Qoidalarga ega o'yinlar bilimlarni safarbar qilishni, 
muammoni hal qilishning mustaqil tanlovini talab qiladi. 
O'yin bolalarning tengdoshlari bilan muloqotga kirishadigan mustaqil 
faoliyatdir. Ularni umumiy maqsad, unga erishish uchun birgalikdagi sa'y-
harakatlar, umumiy tajribalar birlashtiradi. O'yin tajribasi bola ongida chuqur iz 
qoldiradi va yaxshi tuyg'ular, ezgu intilishlar va jamoaviy hayot ko'nikmalarini 
shakllantirishga yordam beradi. Tarbiyachining vazifasi har bir bolani o'yin 
jamoasining faol a'zosiga aylantirish, bolalar o'rtasida do'stlik, adolat va o'rtoqlar 
oldidagi mas'uliyatga asoslangan munosabatlarni yaratishdir. 
O'yin kattalar mehnatiga qiziqish va hurmatni tarbiyalaydi: bolalar turli kasb 
egalarini tasvirlaydilar va shu bilan birga nafaqat ularning harakatlariga, balki 
mehnatga, odamlarga bo'lgan munosabatini ham taqlid qiladilar. Ko'pincha o'yin 

---

119 
ishlashga turtki bo'lib xizmat qiladi: kerakli atributlarni ishlab chiqarish, dizayn. 
O'yin maktabgacha yoshdagi bolalarni estetik tarbiyalashning muhim vositasidir, 
chunki bu faoliyat ijodiy tasavvurni namoyon qiladi va rivojlantiradi, rejalashtirish 
qobiliyati, harakatlarning ritmi va go'zalligi rivojlanadi. O'yinchoqlarni ataylab 
tanlash badiiy didni shakllantirishga yordam beradi. Shunday qilib, maktabgacha 
yoshdagi bolalik davrida o'yin bolaning eng muhim mustaqil faoliyati bo'lib, uning 
jismoniy va aqliy rivojlanishi, individuallikni shakllantirish va bolalar jamoasini 
shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega.