DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI Bizə görə isə eşqin növləri belədir:
1. İnsanın insana olan eşqi;
2. İlahi varlığa olan eşq;
3. Əqidə, məslək eşqi;
4. Eşqdə fanatiklik;
5. Elmə, kitaba olan eşq;
6. Peyğəmbərə olan eşq;
7. İmamlara olan eşq və s.
Yuxarıda dediyimiz kimi hər nəyəsə olan eşq tanrı sevgisindən
keçib. Eşqi biz də növlərə ayırdıq. Eşqin növləri sadalanmaqla
bitən deyil. Onu növlərə ayırmaq da düzgün deyil “Dünya eşq
üzərində fırlanır”, “hər kəsin bir şeyə qızğın eşqi var” (Niza-
mi Gəncəvi). Yer üzərində hər nə var eşqdən yaranıb. Yunus
İmrənin “Məcnunluğu” Leyliyə deyil, ilahi varlığadır. Bu aşiq-
lik məsafəsi, eşq vücudunun mühərriki olan ürəkdən - ürəyədir.
Yanan hər nə varsa, o, ətrafa səs salır. Kiçik əşya belə, hətta so-
bada yananda – “çırt-çırt” səslənir. Yunus İmrənin ilahi varlığa,
tanrıya olan eşq yanğısı bütün dünyaya səs salıb. İlahi varlığa
olan bu eşq o qədər böyük, o qədər möhtəşəmdir ki, Yunus İmrə
bu hicranda həm şamdır, həm pərvanə. İnsan “O zərrə bir Tanrı
əmanətidir ki, “can içində oturub ilahi nuruyla dolu dərviş könlü-
nü ərş eyləyən dostdan gəlir”. Yaradılmışı yaradandan ötəri sevən
Yunus həmin “zərrə”nin bütünü olana – Allaha aşiqdir. Bir kö-
nül əri olan Yunus İmrənin bu ilahi sevgisinin Tanrısız fəlsəfədən
qaynaqlanan fəlsəfi humanizm Allahsız bir sevgi olaraq düşünülə
bilməsi əsla mümkün deyil. Mütəsəvviflərə görə iki elm var. Biri
əsasında ağıl dayanan zahir elmi (və ya şəriət) dir. Onun da məkanı
mədrəsələrdir. İkincisi - İlhama söykənən həqiqət elmidir – kö-
nül elmidir. Sufilərə görə bu “irfan” elmidir. Allah elmdən çox
irfanla bəyan olunur. Bu da o deməkdir ki, hər gözə, hər könülə
görünməyən Tanrı yalnız eşq yolu ilə gedilən irfanla bilinir. “Bü-
