Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya heç bir aşiqin fəryadı çatmaz. Bu fəryad aşiqliyi, eşqi buxovla-
yan bütün qayda-qanunlara, zəncirlərə qarşı ahu-fəğandır. Füzuli
eşqi insanın-insana olan ilahi bir eşqidir. Bu eşq ali mərtəbələrin
mərtəbəsidir. Bundan o tərəfi yoxdur, desək yanılmarıq. Elmi
ədəbiyyatdan elmindən məlumdur ki, Füzuli “Leyli və Məcnun“
əsərini nəzmə çəkərkən Nizamini özünə müəllim bilmiş, müəllim
isə bu əsəri yazmaq sifarişini alanda tərəddüd etmiş, onun ağırlı-
ğından şikayətlənmişdir.
Rəvayət: Hz. Peyğəmbər bir gün namaz qılmağa hazırla-
şırmış, dəstəmaz aldığı yerdə gənc bir oğlan bir əlində siyrilmiş
qılınc bir əlilədə gənc bir qızın qolundan tutmuş halda hövlank
içəri daxil olur,Hz.Peyğəmbər halını pozmur. Dəstəmaz aldıqdan
sonra gəncdən soruşur:
Nə olub,səni qovanmı var? Belə qan-tərin içindəsən.
Gənc:
- Sənin başını kəsməyə gəlmişəm.
Hz. Peyğəmbər gülür,niyə günahım nədir?
Gənc oğlan qızı göstərir:
- Bu mənim sevgilimdir. Atası-kafir qarşıma şərt qoyub
ki, sənin başını ona aparmasam qızını mənə vermiyəcək, indi
gəlmişəm sənin başını kəsib ona aparım,sevgilimlə toy edim.
Hz. Peyğəmbər gülümsəyir.Əli ilə başını göstərib deyir:
- Əgər bu baş sızın eşqinizə mane olursa onu bu bədənin
üstündə gəzdirməyə dəyməz.Mən başı verdim getdi.
Aşiqliyin tipləri olduğu kimi, eşqin də müxtəlifliyi var (Biz
bu barədə yuxarıda bəhs etmişik). Böyük nasir Yusif Vəzir
Çəmənzəminlinin “Ağ buxaqda qara xal” hekayəsinin qəhrəmanı
mərsiyəxan eşqi yolunda əqidəsindən üz döndərir, dini, məscidi
atır, ağ buxaqlı, qara xallı gözəlin – ilahi eşqin əsiri olur. “Cənnətin
qəbzi”ndə Usta Ağabala məşuqəsinin – “cənnətin” əsiridir. Bu
aşiqlik onun əqlini əlindən alır və o, “aşiqliyinin” qurbanı olur.
