Dərs vəsaitivə metodik vəsaitlər: Əsas "Bədən tərbiyəsi və idman tarixi". A.Əliyev, D. Quliyev,Bakı- 2005

 

 

Mövzu  № 27. XIX QıĢ olimpiya oyunları:Azərbaycan idmançılarının iĢtirakı 

Plan: 

 

    1.Azərbaycanın M.O .K 

    2.B.O.K-nın fəaliyyəti 

 

Mövzu  №28. Cənub-ġərqi Asiya ölkələrinin oyunları 

Plan: 

 

    1.Assosiyanın əsas məqsədi 

    2.Asiya oyunları 

 

 

 

BƏDƏN TƏRBĠYƏSĠ VƏ ĠDMAN TARĠXĠ FƏNNĠNƏ 

GIRIġ, ONUN MƏQSƏD VƏ VƏZĠFƏLƏRĠ, 

METODOLOJĠ ƏSASLARI 

 

    Bədən  tərbiyəsi  və  idman  tarixi  fənni  bədən  tərbiyəsi  və  idman  haqqında 

elmin  mühüm  bir  bölməsini  təĢkil  edir.  O,  müxtəlif  dövrlərdə  yaĢamıĢ 

adamların  fiziki  tərbiyəsi  və  idman  fəaliyyətinin  forma  və  metodlarına, 

nəzəriyyə və praktikasına elmi təhlil verir. 

     Bədən  tərbiyəsi  və  idman  tarixi  fənninin  vəzifəsi  dünyada  və  ölkəmizdə 

bədən  tərbiyəsi  və  idmanın  yaranması  və  inkiĢafını  izləmək,  bədən  tərbiyəsi 

tarixinə  aid  mənbələri  aĢkara  çıxarmaq,  bədən  tərbiyəsi  hərəkatının  dövlət  və 

ictimai təĢkilatlar tərəfindən idarə olunmasını əsaslandırmaq, gənc nəslin fiziki 

tərbiyəsində,  bədən  tərbiyəsi  təĢkilatlarının  mövqeyini  və  rolunu  müəyyən 

etməkdən ibarətdir. 

---

5 

 

    Deməli bədən tərbiyəsi və idman tarixi cəmiyyətin iqtisadi. siyasi və mədəni 

həyat  Ģəraiti  ilə  əlaqədar  müxtəlif  dövrlərin  inkiĢafının  ümumi 

qanunauyğunluğundan  bəhs  edən  elmdir.  Buna  görə  də  bədən  tərbiyəsi  va 

idman  tarixi  fənnini  öyrənənkən  bu  elmin  ümumi  nəzəri  əsaslarına  istinad 

etmək  lazımdır.  Çünki  sosial  həyat  tərzi,  siyası  quruluĢ,  insanların  bədən 

tərbiyəsi  və  idmanın  da  daxil  olduğu  mənəvi  həyatımız  maddi  nemətlər 

istehsalının inkiĢafına yardımçıdır. 

    Bədən  tərbiyəsi  və  idmanın  tarixi  də  bəĢəriyyətin  keçdiyi  formasiyalar 

çərçivəsində  müəyyənləĢir.  Təbiidir  ki,  sosial  -  iqtisadi  dövrlər  dəyiĢdikcə, 

labüd  olaraq  bədən  tərbiyəsinin  də  yeni  forma,  metod  və  vasitələri,  eləcə  də 

yeni növləri yaranmağa baĢlayır.  

    Hər dövrdə, müəyyən zaman kəsiyində bədən tərbiyəsinin  

keçid  (aralıq)  formaları  olmuĢdur.  Cəmiyyətdə  bədən  tərbiyəsi  və  idmanın 

inkiĢaf  tarixini  küll  halında  öyrənərkən,  bu  prosesin  bütün  xalqlarda  eyni 

vaxtda,  özü  də  cəmiyyətin  inkiĢafının  əsas  mərhələlərində  eyni  formada  və 

miqyasda baĢ vermədiyini nəzərə almaq lazımdır.  

 

  Bədən  tərbiyəsi  və  idman  tarixini  öyrənərkən  əldə  rəhbər  tutulan  mühüm 

nəzəri müddəalardan biri tarixdə Ģəxsiyyətin və xalq kütlələrinin rolunu düzgün 

müəyyənləĢdirməkdən  ibarətdir.  Cəmiyyətdə  görkəmli  Ģəxsiyyətlərin  rolunu 

inkar etməməklə bərabər, tarixin  əsas hərəkətverici  qüvvəsinin xalq  olması  da 

danılmazdır.  Xalq  nəinki  maddi  nemətlərin,  eləcə  də  cəmiyyətin 

mənəviyyatının  yaradıcısıdır.  BəĢəriyyətin  mədəniyyət  sahəsində  qazandığı  ən 

böyük  nailiyyətlər  xalqın  yaradıcılıq  səyləri  ilə  həmiĢə  üzvi  surətdə  bağlı 

olmuĢdur.  

 

  Fiziki tərbiyədə istifadə olunan hərəkətlərin əksəriyyətinin xalqla bağlı olması 

zəhmətkeĢ  kütlələrin  bədən  tərbiyəsi  və  idmanın  inkiĢafı  prosesində  həlledici 

rol oynamasına sübutdur.  

 

  Ġdmanın  bir  çox  müasir  növləri  öz  mənbəyini  tarixin  uzaq  keçmiĢindən 

almıĢdır.  GüləĢ,  boks,  ağırlıq  qaldırma,  ox  atma,  qılınc  oynatma,  üzgüçülük, 

futbol,  Ģəhərcik  oyunu  və  s.  buna  misal  ola  bilər.  Bu  növlər  əsrlər  boyu 

təkmilləĢmiĢ, qayğı ilə qorunub saxlanılmıĢ, nəsildən-nəslə keçərək dövrümüzə 

qədər gəlib çatmıĢdır.  

 

    Beləliklə,  bədən  tərbiyəsi  və  idman  tarixi  bir fənn  kimi  yalnız  fiziki  tərbiyə 

üzrə  elmi-tədqiqat  iĢləri  aparanlardan,  gimnastika  sistemi  yaradıcılarından, 

görkəmli məĢqçi və idmançılardan bəhs edə bilməz. Onun əsas vəzifəsi bədən 

tərbiyəsi  və  idmanın  inkiĢafında  xalq  kütlələrinin  helledici  rolunu 

göstərməkdir.  

 

     Spesifik biliklərin xüsusi sahəsi olan bədən tərbiyəsi və idman tarixi fənninin 

özünəməxsus quruluĢu vardır ki,  elmi  dövrləĢdirmə də onun əsasında dayanır. 

Onun  metodoloji  əsasını  uzaq  keçmiĢin  ən  sadə  hərəkət  elementlərindən 

baĢlayaraq,  müasir  adamların  fiziki  tərbiyəsi  və  idman  fəaliyyətinin  təĢkilində 

istifadə  olunan  mürəkkəb,  elmi  cəhətcə  əsaslandırılmıĢ  biliklər  sistemi  təĢkil 

edir.  Bütün  bunlar  öz  növbəsində  bədən  tərbiyəsinin  əsas  mərhələlərini, 

---

6 

 

təĢəkkülünü  və  inkiĢaf  xüsusiyyətlərini  ümumiləĢdirib  aydınlaĢdırır.  Məhz  bu 

baxımdan  bədən  tərbiyəsi  və  idman  tarixinin  dövrləĢdirilməsi  cəmiyyətin 

inkiĢafındakı  sosial-iqtisadi  formasiyalara  uyğun  olaraq  aĢağıdakı  dövrlərə 

bölünə bilər: 

    Birinci  dövr.  Qədim dövrün bədən tərbiyəsi  tarixi.  Bu dövr tarixində ibtidai 

icma cəmiyyətinin və quldarlıq dövründəki fiziki tərbiyədən bəhs edilir.  

    Ġkinci  dövr.  Orta  əsrlərin  bədən  tərbiyəsi  tarixi.  Bu,  feodalizm  dövrünə 

məxsus  bədən  tərbiyəsinin  təĢəkkülündən,  inkiĢafından  və  tənəzzülə 

uğramasından bəhs edilir.