Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 391

şəhərlərə, ilk növbədə Romaya axışır, iş tapmırdılar. İşsiz, evsiz-

eşiksiz qalanların sayı artırdı. 

Roma imperiyası. Romadan min kilometrlərlə uzaqlıqda 

gedən müharibələrə  hər il seçilən konsullar başçılıq edə bilmir, 

komandanlıq təcrübəli hərbi rəislərə tapşırıldı. Bu da Romada 

sərkərdələrin nüfuzunun artmasına səbəb olurdu. Quldarlar belə 

hesab edirdilər ki, senat və konsullara nisbətən hərbi sərkərdələr 

yoxsul və qulların müqavimətini daha yaxşı  qırar və itaətdə 

saxlaya bilər. E.ə. I əsrdə Korneli Sullanın diktaturası da 

respublika üsul-idarəsinə  ağır zərbə vurmuşdu. Marinin muzdlu 

könüllülərdən təşkil etdiyi qoşun Romada hakimiyyəti  ələ 

keçirmək üçün istənilən hərbi liderin əlində alətə çevrilə bilərdi. 

Pompey və Krass təkhakimiyyətlik uğrunda mübarizədən 

çəkinməyən belə sərkərdələr idilər. 

Romada quldarlıq təsərrüfatının tənəzzülü. I-II əsrlərdə  ən 

qüdrətli zirvəsinə çatan Roma imperiyasında II-III əsrlərdən 

başlayaraq quldarlıq quruluşunda tənəzzül başlandı. Qul əməyi 

getdikcə  əhəmiyyətini itirirdi, nəzarətsiz qul yaxşı  işləmirdi. 

Qullar üçün yaxşı  işləməyin  əhəmiyyəti yox idi. Onlara ancaq 

yemək verilir, paltar alırdılar. Qullara nəzarətçilər, keşikçilər, 

quldarların özləri nəzarət edirdilər. Quldarlıq təsərrüfatının 

inkişafı üçün əngələ çevrildi. Qədim Romada su dəyirmanı ixtira 

edildi, gavahınlı mürəkkəb kotan, öküzlə  hərəkətə  gətirilən biçin 

aləti, bağlarda işləmək üçün biçin aləti ixtira edilmişdi. Lakin bu 

alətləri qullara etibar etmirdilər. Onlara yenə sadə kobud alətlər 

verirdilər, bu alətləri sındırmaq çətin idi. Qulların marağı 

olmadığına görə torpaqlar tez gücdən düşür və məhsul vermirdi. 

Quldarlar da başa düşürdülər ki, artıq qul əməyi daha sərfəli 

deyil. Buna görə  də  bəzi quldarlar qullara kiçik torpaq sahələri, 

əmək aləti, toxum, iş heyvanı verir, onlara ev tikməyə, ailə 

qurmağa icazə verirdilər. Bu qullar əldə etdikləri məhsulun bir 

hissəsini quldara verirdilər. Belə qullara “daxmalı qullar” 

deyirdilər. 

İri torpaq sahibləri öz torpaqlarını kiçik hissələrə bölüb azad 

kəndlilərə icarəyə verirdilər. Romada belə  xırda icarədarları 

kolonlar adlandırdılar. Kolonlar öz əməklərinin nəticəsində 

---