Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 83

hökmdarlarının yazılı  sənədlər arxivi het mədəniyyəti barədə 

müəyyən təsəvvür yaratmağa imkan vermişdir. Het 

mədəniyyətinin təşəkkülünə bir sıra etnosların təsiri olmuşdur. 

Het mədəniyyətində hat ənənələri üstünlük təşkil edirdi. 

Het mədəniyyətinə hurri etnosları, hind-Avropa 

tayfalarından luvi və palaylar müəyyən təsir göstərmişdilər. 

Şumer-Akkad mədəniyyətinin bir çox cəhətləri het 

mədəniyyətində öz əksini tapmışdı. Vaxtilə het aləmində 

prototürk etnik ünsürlərinin iştirakı barədə də fikir söylənilmişdi. 

Lakin het etnik və dil aləmi bu səpkidə  dərin və ciddi tədqiqat 

obyektinə çevrilməmişdi. Hind-Avropa tayfalarının ən qədim türk 

etnik qrupları ilə ünsiyyətini göstərən bir sıra leksik dəlillər 

müəyyən edilmişdir. 

Məlum olduğu kimi, Sarqon (e.ə. 2316-2261-ci illər) və 

Naram-Suen (e.ə. 2236-2200-cü illər) Akkad sülaləsinin  ən 

görkəmli nümayəndələri olmuşlar. Onların adı ilə bağlı 

rəvayətlərə het ədəbiyyatında rast gəlinir. "Döyüş hökmdarı" adlı 

əfsanədə Akkadlı Sarqon tacir tayfasının müdafiəçisi kimi təsvir 

olunmuşdur. Tacirlər Kiçik Asiyanın Buruşhattum (hetcə 

Purushanda) şəhəri hakimlərinin onlara alver imkanı yaratmamağı 

barədə Sarqona şikayətlə müraciət etmişdilər. Rəvayətə görə 

Sarqon tacirlərinin mənafeyi naminə  həmin  şəhərə yürüş  təşkil 

etmişdi. 

Akkad və het dilində  tərtib olunmuş digər mətn Naram-

Suenin adı ilə bağlıdır. Mətnlərin mövzusu eynidir, lakin 

hadisələrin təhlilində müəyyən fərqlər olduğunu göstərir. Het 

rəvayətinə görə, umman-manda adlanan tayfalar 17 müttəfiq ilə 

Hatti ölkəsinə hücum edib, onun bir çox şəhərlərini talan edirlər. 

Umman-manda adı Naram-Suenə həsr olunmuş "Kuta hökmdarı" 

rəvayətində də əks olunmuşdur, lakin orada 70 hökmdarın ittifaqı 

yad edilir. Bu hadisələr  İkiçayarasında baş vermişdi. Mənbələrin 

sonrakı  məlumatını  nəzərə alsaq, umman-manda İkiçayarasının 

şimal və  şimal-şərqində yaşayan  əhalini təmsil edirdi. Güman 

etmək olar ki, het ədəbiyyatında  əks olunmuş  rəvayət 

İkiçayarasının "Kuta hökmdarı"  əfsanəsinin azca dəyişmiş 

variantıdır. Rəvayətin het variantı Naram-Suenin 17 hökmdar 

---