Bijlage 3: Eerste hulp bij sportblessures

Bijlage 3: Eerste hulp bij sportblessures

Door Peter Sturkenboom
DVS’33 Ermelo wil u bij deze een korte handleiding geven om zoveel mogelijk op juiste wijze op te kunnen treden bij het ontstaan van sportblessures. Het is belangrijk om te weten wat te doen, maar minstens zo belangrijk om te weten wat in ieder geval niet te doen.

Er worden een aantal blessures met u doorgenomen met bijbehorende adviezen ten aanzien van uw handelen, in de veronderstelling dat er verder geen onmiddellijke deskundige hulp aanwezig is en de eerste verantwoordelijkheid van de hulp op uw schouder rust.

Overigens bestaat adequate eerste hulp ook uit het op de hoogte zijn van de mogelijkheden waar vandaan zo spoedig mogelijk deskundige hulp te halen is. Daartoe dient u zich te verzekeren van:
• EHBO-koffer bevindt zich in de ontvangst ruimte van DVS, indien eerste hulp of verzorging aanwezig is bevindt deze zich in de EHBO- ruimte tegenover kleedkamer 20. Ook heeft ieder team

een EHBO set uitgereikt gekregen bij de kleding aan het begin van het seizoen.

• De dichtstbijzijnde telefoon bevindt zich in de ontvangstruimte, anders in de kantine.

• In de ontvangsthal bevindt zich op het informatiebord een routebeschrijving voor de ambulance. Houdt deze ingang te allen tijde vrij en stelt u zich op de hoogte v.w.b. toegankelijkheid voor het desbetreffende speelveld.

• Een lijst met telefoonnummers van hulpdiensten bevindt zich in de ontvangstruimte van DVS’33.

- Politie Ermelo: 0900 - 8844 of 1-1-2 (levensbedreigend), alarmnummer algemeen: 1-1-2 (levensbedreigend)

- Dienstdoende huisarts: 0341 - 49 39 39

- Apotheken: Apotheek Ermel, Stationsstraat 84-86, 3851 NK Ermelo, 0341-552301

Apotheek De Witte Pauw, Kerklaan 1, 3851 JV Ermelo, 0341-498701

Apotheek de Berk, Dr. Holtropstraat 159, 3851 JJ Ermelo, 0341-722300

Apotheek Ermel Gezondheidscentrum, Julianalaan 43, 3851RA Ermelo, 0341-552301
- Ziekenhuis St. Jansdal Harderwijk, 0341-463890.

- Medische hulp buiten kantoortijden

Bel 's avonds of in het weekend altijd eerst de Huisartsenpost (HAP) (Medicamus Spoedpost): 0900 - 3410341. Daar wordt bepaald of u naar de huisartsenpost moet komen of dat de huisarts naar u gaat. Indien u op eigen initiatief komt (dus zonder afspraak), moet u zich melden bij de receptie van de spoedeisende hulp.
Algemene adviezen ten aanzien van de eerste hulp bij voetbalblessures

Tracht tijdens het sportgebeuren uit eigen waarneming te achterhalen hoe een letsel is ontstaan. Of tracht bij de sporter zelf te achterhalen hoe het letsel is ontstaan. De ontstaanswijze kan aanwijzingen geven in welke richting een blessure en de ernst ervan moet worden gezocht en is van belang als overdracht van informatie naar deskundigen die er later bijkomen.

• De mate van de inwerkende kracht kan een aanwijzing zijn voor de ernst van een letsel, maar de ernst kan evenzeer beïnvloed worden door de richting waarin de ontstaanskracht op het lichaam inwerkt. Zo kan een op het oog vrij licht, onschuldig ongeval leiden tot grote beschadigingen.

• Vraag aan het slachtoffer zelf of aan omstanders of er een krakend geluid te horen is geweest of dat er een knappend gevoel is waargenomen. In beide gevallen is staken van de sportactiviteit het enig juiste advies.

• Pijn is geen absoluut betrouwbare informatie ten aanzien van de ernst van een blessure, maar zwelling is dat wel. De hoeveelheid zwelling maar vooral de snelheid waarmee de zwelling ontstaat is van belang voor een juiste inschatting van weefselbeschadiging. In het algemeen kun je stellen dat een sporter die op het veld ligt of naar de kant komt met een reeds zichtbaar gezwollen enkel of knie een behoorlijke beschadiging heeft opgelopen en de sportactiviteiten onmiddellijk dient te staken.

Let wel, geen directe zwelling betekent niet automatisch dat er geen ernstig letsel is ontstaan.

• Beoordeel of een sporter na het ontstaan van een blessure nog "normaal"kan lopen. Iemand die na tien seconden "hinken"weer zonder probleem voluit sprint wekt soms enige verbazing en irritatie bij omstanders maar is geen onbekend verschijnsel. Iemand die na enkele minuten nog steeds voor elke leek zichtbaar afwijkend loopt, kunt u beter naar de kant halen. Doorgaan is op dat moment een risico op verdere beschadiging van een geblesseerd lichaamsdeel en een risico op andere blessures dan gevolg van een veranderde manier van bewegen.

• Een mogelijk belangrijk gegeven in de beoordeling van de ernst van een blessure is of de optredende pijn als zeurend of als stekend / scherp wordt ervaren. Bij zeurende pijn kan het mogelijk zijn dat de activiteit wordt voortgezet; aanhoudende scherpe of stekende pijn betekent een prikkeling van zenuwen die weefselschade registreren. Staken van de activiteit is dan het enige advies.

• De stabiliteit van een gewricht is voor een leek niet te beoordelen. U kunt echter bij de sporter informeren of hij het gevoel heeft door de enkel of knie te gaan of dreigt te gaan. Deze onzekerheid ten aanzien van de controle over een deel van het lichaam is een indicatie dat de stabiliteit verminderd is en reden genoeg om een negatief advies te geven ten aanzien van doorsporten.

• Indien u ondanks alle informatie en eigen kennis niet weet wat de ernst ven een blessure is en wat u er mee moet doen, neem dan geen enkel risico met uw handelingen. Blijf altijd rustig, stel het slachtoffer op zijn gemak, blijf met hem of haar praten, probeer afkoeling te voorkomen (leg niet alleen een jas of deken over maar vooral ook onder de persoon) en zorg dat er zo snel mogelijk deskundige hulp ter plekke komt.

Algemene behandeling van acute letsels zijn: spierscheur (zweepslag), enkelverzwikking, kneuzing, schaafwond, enz.
Verschijnselen

• pijn

• zwelling (oedeem)

• warmte

• bloeduitstorting (hematoom) is soms niet zichtbaar, bijvoorbeeld bij een spierscheur diep in de spier.
Behandeling van acute letsels aan spieren, pezen, banden, gewrichten

De juiste handelswijze bestaat uit 4 handelingen:

1. Rust, stoppen met spelen.

2. Immobilisatie, het gekwetste lichaamsdeel niet meer belasten of gebruiken. IJs applicatie/coldpacks/ijsklontjes in een plastic zakje/koud stromend water.

3. Compressie, drukverband aanleggen (eventueel blijven koelen).

4. Elevatie, het hoog leggen van het gekwetste lichaamsdeel.

Rust

De blessure rust geven. Dit lijkt voor de hand liggend advies. Toch komt het nog veel voor dat bij een acuut sportletsel, dat aanvankelijk niet zo pijnlijk is , niet meteen met sporten wordt gestopt. Door het voortzetten van de sportbeoefening verergert het letsel en de genezingsperiode wordt daardoor onnodig verlengd. Elk acuut letsel dat bij voorgaande sportbeoefening last geeft moet direct met RICE behandeld worden!

Immobilisatie/ijs

De mate van immobilisatie hangt af van de ernst van het letsel. Beweging zoveel mogelijk vermijden of beperken. Direct beginnen met koelen. Dit heeft tot gevolg dat de bloedvaten samentrekken waardoor de bloeduitstorting in omvang beperkt blijft, terwijl tevens de oedeemvorming wordt tegengegaan en er dus minder zwelling ontstaat. De omstandigheden voor het herstel worden zodoende optimaal en de genezing zal minder lang duren. Bovendien heeft afkoeling een direct pijnverminderend effect. De koudebehandeling tenminste 20 minuten laten duren, en bijvoorbeeld elk uur laten herhalen (24 uur).

De koudepakkingen nooit direct op de blote huid leggen, omdat hierdoor bevriezingsverschijnselen kunnen ontstaan!
Compressie

Na of tijdens het koelen moet een drukverband worden aangelegd om de beperking van de bloeduitstorting of zwelling te handhaven. Indien men de beschikking heeft over een coldpack, kan het drukverband rondom de blessure en de coldpack heen worden gelegd waardoor een tweevoudige werking tot stand komt. Het drukverband moet bestaan uit elastisch materiaal om stuwing en afklemming te voorkomen. Vraag eventueel deskundige hulp.

Elevatie

Hierdoor wordt de zwelling beperkt en zal een minder grote bloeding ontstaan. Tevens wordt de afvoer van vocht en ontstekingsproducten bevorderd, wat gunstiger is voor het herstel.

Veel voorkomende voetbalblessures en enige behandelingsadviezen

1. Blessures van het enkelgewricht.

2. Blessures van het kniegewricht.

3. Spierblessures in het been.

4. Botbreuken van het been.

5. Overige kleine blessures en wondverzorging.

1. Blessures van het enkelgewricht

Verzwikking of verstuiking van het enkelgewricht, ook wel enkeldistorsie genoemd, is in deze categorie waarschijnlijk het meest voorkomend. Meestal raken de gewrichtsbanden beschadigd. Hoewel de term "verrekking" veel gebruikt wordt, is dat geen aanwijzing dat er niets beschadigd is geraakt. Het kan ontstaan wanneer een speler door lichamelijk contact uit balans gebracht wordt, op de bal terecht komt met de voet, na een sprong verkeerd neerkomt of in een oneffenheid van het veld stapt. Bij geringe kortdurende pijn en geen zwelling kan vaak de sportactiviteit worden voortgezet. Bij hevige pijn, direct optredende zwelling en / of het horen van een krakend of knappend geluid of het voelen van een knap dient de activiteit direct gestaakt te worden. Pas z.s.m. de RICE regel toe, vraag hulp bij de EHBO of sportverzorger.

2. Blessures van het kniegewricht

A. Verdraaiing van de knie.

B. ‘Op slot’ raken van de knie.

C. Herhaaldelijk ‘door de knie heen zakken’.

A. Verdraaiing van de knie: De mogelijke ontstaanswijzen komen grotendeels overeen met die van een enkeldistorsie. Daarnaast gebeurt het veel dat voetballers zich willen draaien terwijl de voet vaststaat in de grond. Let op de mate van pijn, wel of geen direct optredende zwelling, kan het slachtoffer de knie zelf buigen en strekken, en kan hij de knie belasten door er weer op te gaan staan( functietest). Ook hierbij kan een krakend geluid en/of knappend gevoel van beland zijn. Pas z.s.m. de RICE regel toe, vraag hulp bij de EHBO of sportverzorger.

B. Op slot raken van de knie: Indien een knie niet meer volledig of in het geheel niet meer gebogen en / of gestrekt kan worden, waarbij het slachtoffer vaak het gevoel van een beklemming in de knie ervaart, dient de sportactiviteit direct gestaakt te worden. Pas z.s.m. de RICE regel toe, vraag hulp bij de EHBO of sportverzorger.

C. Herhaaldelijk "door de knie gaan": De speler ervaart verminderde controle over zijn knie. Hij gaat door de knie of heeft het gevoel er bijna door heen te gaan. Meestal betreft het een onverwachte beweging van de knie gecombineerd naar voren of naar binnen. Om verdere schade te voorkomen onmiddellijk sportactiviteit staken. Raadpleeg de sportverzorger.
3 Spierblessures in het been

A. Kneuzingen

B. Scheuringen.

C. Kramp.

A. Kneuzingen: Het beroemde "knietje"in het bovenbeen is een voorbeeld van deze blessure. Een verraderlijke blessure want het is waarschijnlijk het letsel waarbij het meest wordt gezegd: "dat loop je er wel uit". Wees hierbij niet te nonchalant want een slecht behandelde spierkneuzing kan leiden tot kalkafzetting in het spierweefsel en een blijvende functiestoornis. Er ontstaat een bloeduitstorting en beschadiging van spierweefsel en / of omhullend bindweefsel. Dat betekend verminderde belastbaarheid. Of een speler normaal kan blijven functioneren hangt behalve de kracht van het inwerkende geweld ook af van de plaats waar het aankomt. De mate van zwelling en een veranderende manier van bewegen zijn belangrijk om op te letten. Pas bij bovengenoemde blessure ook de RICE regel toe en vraag advies bij de sportverzorger.
B. Scheuringen: De acuut optredende pijn in een spier, meestal in de kuit (zweepslag genoemd) maar bij een voetballer uiteraard ook veel voorkomend in de bovenbeenspieren zowel aan de voor (Quadriceps) - als achterzijde (Hamstrings).

Het ontstaan is mogelijk bij een explosieve beweging, zoals het voluit trappen van een bal of het aantrekken van een sprint, of bij een ongecoördineerde beweging, zoals het krijgen van een licht duwtje tijdens een duel om de bal waarbij de lichaamsbalans verstoord raakt.

Een speler dient in staat te zijn om klachtenvrij te kunnen sprinten, springen en een bal te kunnen trappen om door te kunnen spelen. Elke beperking van deze activiteiten, hoe gering dan ook, dwingt u de betreffende speler naar de kant te halen om verdere schade te voorkomen. Rust is hierbij noodzakelijk, vraag advies aan de sportverzorger.

C. Kramp: Spierkramp is een typische klacht die erg veel bij sporten voorkomt. De spier spant zich ongewenst en onnodig aan en het is vaak niet mogelijk dit te doen ophouden. Meestel begint een omstander, medespeler of tegenstander de betreffende spier op te rekken. Hoewel het voorzichtig te doen is hiermee de kramp te bestrijden, is het belangrijk dit heel rustig en voorzichtig te doen om schade aan de spier als gevolg van te hard rekken te voorkomen. Het beste is dat de speler zelf de tegenwerkende spier aanspant om de kramp te onderdrukken waardoor de spier zich weer kan ontspannen.

Overmatig vochtverlies, plotselinge afkoeling, afknellende kleding, slechte conditie en oververmoeidheid kunnen kramp veroorzaken.

Cederende massage, langdurig rekken van de spier en ijsapplicaties kunnen de kramp verlichten.

Bij herhaaldelijk optreden van kramp moet de sportactiviteit worden gestaakt om verdere schade aan de spier te voorkomen.

4. Botbreuken van het been

A. Scheenbeen.

B. Kuitbeen.
A. Scheenbeen: Heftige , direct optredende pijn ter plaatse van de breuk, het onvermogen om het been te bewegen en te belasten, drukpijn en zwelling. Advies om te stoppen hoeft u hierbij niet meer te geven.

Indien een open wond is ontstaan dient u zo spoedig mogelijk een steriel gaas over de wond te leggen en verdere deskundige hulp in te schakelen.

Laat het slachtoffer ter plaatse liggen en probeer het been te immobiliseren. Blijf zo mogelijk met het slachtoffer praten tot dat deskundige hulp aanwezig is. Laat het slachtoffer niets eten of drinken, voor het geval er een operatie en dus narcose nodig is.

Soms komt het ook voor bij een ernstige verstuiking aan de buitenzijde van de enkel gelijktijdig aan de binnenzijde een breuk ontstaat aan de onderzijde van het scheenbeen. Wees daarop verdacht als een speler met een "ei "op de buitenzijde van de enkel ook een hevige pijn aan de binnenzijde aangeeft.

Laat niet verder belasten en schakel deskundige hulp in.
B. Kuitbeen: Deze breuken zijn vaak moeilijker te onderscheiden. Er wordt zelfs wel eens mee door gevoetbald, hoewel het dan meestal een barst betreft. Het kan ontstaan door een flinke trap tegen het kuitbeen, maar ook dit komt voor in combinatie met een enkelverstuiking.

Wees er op verdacht als na een enkelverstuiking ook iets pijn boven de enkel op de buitenzijde van het onderbeen aangegeven wordt. Ook hierbij geldt niet belasten en deskundige hulp in schakelen.

5. Kleine sportblessures en wondverzorging

Bloedneus: Slachtoffer in schrijfhouding laten zitten, slachtoffer 1 x neus laten snuiten, neus gedurende 5 - 10 minuten dichtdrukken tegen het neusschotje, controle of neus recht staat (breuk).

Blaren: Open blaren ontsmetten (betadine), huid wegknippen en steriel afdekken.

Blaren in principe altijd dicht laten (infectiegevaar) anders ontsmetten, openprikken aan twee kanten en het vocht eruit drukken, steriel afdekken.

Insectensteken: Probeer met pincet de angel te verwijderen, verwijder het gif door de gestoken plek uit te zuigen, behandelen met azaron, azijn, insectenpen. Bij allergische reacties direct de arts waarschuwen eventueel door naar eerste hulp ziekenhuis.

Tand door lip: Probeer bloeden te stelpen door druk te geven (tussen duim en wijsvingers),met koud water of ijs nabehandelen, bij kleinere wondjes een zwaluwstaartje gebruiken anders naar arts voor hechtingen/lijmen.

Bij verlies van tand(en), tand vochtig bewaren (speeksel ,melk) en zo spoedig mogelijk naar de tandarts.

Blauwe nagel: Als deze direct behandeld wordt zal de nagel er niet afgaan, maar gewoon doorgroeien.

Nagel ontsmetten en gaatje in de nagel boren, prikken (hete naald / paperclip) tot dat bloed wegvloeit. Nagel wederom goed ontsmetten en steriel afdekken. Behandeling eventueel bij sportverzorger of arts.

Dit scheelt veel pijnklachten!

Een ingescheurde of loszittende nagel afplakken met tape of pleister.

Wondverzorging: Van de soorten wonden die we kennen (schaafwonden, blaren, snijwonden, oppervlakkige wonden) zullen we in de voetbalsport voornamelijk schaaf- en snijwonden tegenkomen.

De wondverzorging bestaat in het algemeen uit:

• Het reinigen van de wond met water en desinfecterende zeep.

• Het ontsmetten van de wond en de wondrand met een niet prikkend ontsmettingsmiddel (betadine).

• Het beschermen en afdekken van de wond met steriel verband.
Praktische tips:

• Gebruik bij het reinigen en ontsmetten van de wond altijd steriele gaasjes.

• Werk bij het ontsmetten en reinigen van de wond altijd van het centrum naar de buitenzijde van de wond toe (nooit blazen i.v.m. besmettingsgevaar).

• Raadpleeg steeds een arts, indien een wond ernstig is, dat wil zeggen groot of sterk bevuild, bij ernstige bloeding of wanneer kwetsbare plaatsen geraakt zijn (oog, gezicht).

• Schaf desnoods met uw team een eerste hulp trommeltje aan zodat een pleister of gaasje altijd direct voorradig is.