Dərslikdə təbiətdən istifadəyə dair bir çox məsələlər, konsepsiyalar

1
) ödəmənin növü; 
2
) ayrı-ayrı ödəmələrin 
ölçüsünün təyini üsulları; 3) ödəmələrin təyin edilməsi, alınması və 
istifadəsi. 
Resurslardan  istifadəyə  görə  ödəmələr  aşağıdakı 
prinsiplərə əsaslanır: 
-  yaxşı  (əla)  ehtiyat  üçün  ödəmənin  qiyməti  yüksək 
olmalıdır; 
-  ödəmənin qiyməti kifayət (lazımi) səviyyədə olmalıdır ki, 
resurs  tutumunu  azalda  bilsin,  ya  da  resursu  əvəz  etməyə 
imkan yaratsın; 
-  ödəmənin  ölçüsü  bazann  konyukturasını  (məzənnəsini, 
tələb və təklifi) nəzərə almalıdır; 
-  istifadə  olunmayan  təbii  ehtiyatların  potensial  qiyməti 
olmalıdır,  hesablamalarda  nəzərə  ahnmahdır  və  zaman 
keçdikcə korrektə edilməlidir; 
-  ödəmələrin  ağırlığının  (yükünün)  istifadəçilərin  üzərinə 
düşməsinin qarşısının alınması təmin edilməlidir. 
Təbii  ehtiyatlara  görə  ödəmələrin  təyin  edilməsinin 
konkret prinsipləri ola bilər: Xərclər üsulu, nəticə (renta) üsulu və 
yenidənbərpa. Xərclər üsulu sənaye müəssisələrinin su götürməyə 
görə  ödəmələrini  təyin  edərkən  istifadə  edilir.  Bu  zaman  hasilat, 
mənimsəmə və istifadəyə çəkilən xərclər nəzərə ahnmahdır. Yüksək 
keyfiyyətli resursun istehsalat prosesinə cəlb edilməsi az xərc tələb 
edir, onun dəyəri az olur, lakin is- tehlak qiyməti  yüksək olur. Bu 
təbiətdən  səmərəli  istifadəni  stimullaşdırmır.  Nəticə  (yekun) 
üsulunda əsasən yalnız gəlir gətirən resurslara qiymət verilir. Lakin 
zaman  keçdikcə,  qiymətə  malik  olmayan  resurs  (sərvət),  qiymətli 
resursa  çevrilə  bilər  və  deməli,  həmin  sərvət  potensial  qiymətə 
malik olur. 
Bir sıra ehtiyatlar dinamikliyinə görə, ödəmə təyin etmək 
məsələsində mürəkkəbdir. Məsələn, bioresurslar və su 
116 

---

bir  çox  halda  əhali  yaşayan  arealın  yerləşməsi  və  inzibati-ərazi 
bölgüləri ilə uyğunlaşmır. 
Ümumiyyətlə,  təbii  ehtiyatlara  görə  ödəmələr  özündə 
aşağıdakıları  əks  etdirir: