Dərsliyə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21 aprel 2003-cü il tarixli 305 saylı əmri ilə qrif verilmişdir

üstəgəl ona hesablanmalı əlavələr deməkdir.  
Qanunla müəyyən edilmiş qiymət  əlavələrinin və onların siyahısının gömrük orqanları  və iqtisadi 
fəaliyyət iştirakçıları tərəfindən dəyişdirilməsinə yol verilmir.  
Qanunda qeyd edilir ki, malların gömrük dəyərləndirmə sistemi Azərbaycan Respublikası gömrük 
ərazisinə gətirilən mallara şamil edilir. Bu şərt gömrük dəyərinin təyin edilmə üsullarında nəzərə alınmalıdır.  
Müəyyən edilmiş gömrük qiymətləndirmə sisteminin dəyişdirilmədən tam həcmdə ixrac 
əməliyyatlarında analoji məqsədlə  tətbiq edilməsi bir sıra obyektiv səbəbdən (satıcı  və alıcının məsrəflərində 
fərqlər, həmçinin idxal və ixracda gömrük vergiqoymasının məqsəd və  şərtlərinin fərqləri) mümkün deyil. 
Bununla belə Qanunla müəyyən edilmiş mal qiymətləndirilməsinin ümumi prinsipləri ixrac əməliyyatlarında 
istifadə edilə bilər.  
Gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi və ona nəzarətin həyata keçirilməsi üçün AR Gömrük Məcəlləsi 
ilə gömrük orqanlarına aşağıdakı hüquqlar verilmişdir:  
a) gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Respublikası gömrük sərhədindən 
malları  və  nəqliyyvat vasitələrini keçirən  şəxslərin, gömrük brokerlərinin və ya belə  fəaliyyətlə  məşğul 
olan digər  şəxslərin icrasına nəzarət edilməsi Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarına həvalə 
olunmuş  əməliyyatların və bank hesablarının vəziyyəti haqqında banklardan və digər kredit 
təşkilatlarından məlumatlar və arayışlar almaq hüququ;  
b) gömrük nəzarətini həyata keçirmək məqsədi ilə xidməti vəsiqə  əsasında gömrük orqanı 
əməkdaşlarının gömrük nəzarətindən keçiriləcək mallar və  nəqliyyat vasitələri, gömrük nəzarəti üçün 
zəruri sənədlər olan, yaxud icrasına nəzarət Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarına həvalə 
edilmiş fəaliyyətin həyata keçirildiyi ərazilərə və binalara daxil olmaq hüququ;  
c) gömrük orqanları öz səlahiyyətləri daxilində  nəzarəti gömrük orqanlarına həvalə edilmiş 
fəaliyyət göstərən  şəxslərin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin yoxlanması üçün müvafiq icra hakimiyyəti 
orqanları qarşısında vəsadət qaldırmaq hüququ. 
Bu hüquqi normaların malların gömrük dəyərinin təyin edilməsinə  nəzarətin təşkilində praktik 
əhəmiyyəti nəzarət sisteminin iki pilləli olması zərurətindən irəli gəlir:  
1) malların gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı həyata keçirilən nəzarət;  
2) gömrük orqanlarına bəyan edilmiş məlumatların düzgünlüyünün yoxlanması 
“Gömrük tarifi haqqında” qanun gömrük dəyərinə  nəzarətin birinci pilləsini, “Gömrük Məcəlləsi” isə 
ikinci pilləsini reqlamentləşdirir.  
“Gömrük tarifi haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun icrasının təmin edilməsi məqsədi ilə 
Nazirlər Kabinetinin 12 yanvar 1998-ci il tarixli 7 saylı  qərarı ilə  “Azərbaycan Respublikasının gömrük 
ərazisinə  gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların gömrük qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi 
qaydaları” təsdiq edilmişdir.  
Dövlət Gömrük Komitəsinin 25 dekabr 1997-ci il tarixli 1106 saylı  əmri ilə Azərbaycan 
Respublikasının  ərazisinə  gətirilən malların gömrük dəyərinin bəyan edilməsinin qayda və  şərtləri haqqında 
Əsasnamə təsdiq edilmişdir. Gömrük dəyərinin bəyan edilməsi üçün xüsusi bəyanetmə formaları: 
 - KDB-1 - birinci üsul üçün 

108 
 
- KDB-2 - ikinci-altıncı üsullar üçün.  
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş gömrük dəyərinin təyin edilməsi 
sistemi GATT/ÜTT sazişində olduğu kimi onu nəzərə alır ki, malların qiymətləndirilməsi üçün əsas kimi geniş 
tətbiq edilməkdə olan gətirilən malların sövdələşmə qiyməti götürüləcəkdir.  
“Gömrük tarifi haqqında” qanunun 11-ci maddəsinə görə, malın gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi 
sistemi gömrük qiymətləndirilməsinin beynəlxalq təcrübədə  qəbul olunmuş ümumi prinsiplərinə əsaslanır. Bu 
prinsiplər QATT sazişinin VII maddəsinin tətbiqində öz əksini tapmışdır. Gömrük dəyərinin təyin edilməsi 
metodları öz əksini “Gömrük tarifi haqqında” qanunda (18-23-cü maddələr) və AR NK-nın  “AR-in dövlət 
ərazisinə  gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların gömrük qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi 
qaydaları haqqında”  12 yanvar 1998-ci il tarixli 07 saylı  qərarlarında öz əksini tapıb. Bu metodlardan 
aşağıdakı ardıcıllıqla istifadə olunur:  
1) sövdələşmə qiyməti üsulu. Sazişin  əsasında qoyulmuş gömrük qiymətləndirilməsi “sövdələşmə 
qiyməti” prinsipi adı altında istifadə edilir. Sövdələşmə qiyməti gömrük qiymətləndirilməsinin əsas metodudur. 
Bu qiymət - idxal edilən mala görə lazımi ödəmə, yaxud da real ödəmədir. Bu qiymətə alıcının bir sıra əlavə 
gəliri (komissiyon və broker xərci, konteyner və qablaşdırma qiyməti, xidmət haqqını vermə) də daxildir. 
Sövdələşmə qiymətinə cavab verməli olan şərtlər aydın surətdə sazişlərdə müəyyən edilməlidir. Yuxarıda 
göstərdiyimiz saziş malın gömrük dəyərinə  sığorta və frakt dəyərinin daxil edilməsi kimi məsələləri hər bir 
dövlət üçün açıq saxlayıb. 
Əgər gömrük orqanlarının müqavilədə qiymətin dəqiqliyinə  şübhələnməyə ciddi əsaslar varsa, onlar 
sövdələşmə qiymətini qəbul etməyə bilərlər.  
Bu halda gömrük orqanı və idxalçı müzakirəyə qatılır və idxalçı malı qiymətləndirmənin düzgünlüyünü 
göstərən sübutlrı  təqdim etmək imkanı qazanır.  İdxalçının göstərdiyi sübutlar əgər gömrük orqanını  təmin 
etmirsə, onda ona əlavə edilmiş rüsum üçün baza kimi bəyan edilmiş sövdələşmə qiymətinin qəbul edilməmə 
səbəbləri haqqında yazılı rəy verilməlidir.  
2) eyni malların sövdələşmə qiyməti üsulu. Eyni mallar dedikdə qiymətləndirilən malların hər 
cəhətdən fiziki xüsusiyyətinə görə, malın keyfiyyətinə  və bazardakı nüfuzuna, malın mənşə ölkəsinə  və 
istehsalçısına görə fərqlənməyən mallar başa düşülür.  
3) eyni cinsli malların sövdələşmə qiyməti üsulu. Eyni cinsli mallar dedikdə, bütün xüsusiyyətlərinə 
görə eyni olmasa da qiymətləndirilən mallarla eyni vəzifələri yerinə yetirən və kommersiya baxımından bir-
birini əvəz edə bilən mallar başa düşülür.  
4) dəyərin çıxılması üsulu. Dəyərin çıxılması üsulu ilə gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi 
qiymətləndirilən eyni və eyni cinsli malların dövlətin ərazisində öz ilkin vəziyyətini dəyişdirmədən satılır. Eyni 
zamanda mal vahidinin qiymətindən aşağıdakı xərclər çıxarılır; malların idxalı və satışı ilə əlaqədar ödənilməli 
olan idxal gömrük rüsumlarının, vergilərinin və digər ödənişlərin məbləği və daşınmaya, boşaldılma işlərinə, 
sığortaya sərf olunan xərclər.  
5) dəyərin toplanması üsülu. Gömrük qiymətləndirilməsi dəyərin toplanması üsulu ilə müəyyən 
edilərkən materialların dəyəri, istehsalçı tərəfindən qiymətləndirilən malın istehsal xərcləri, ixrac edən ölkədən 
eyni növlü malların satışı üçün səciyyəvi olan ümumi xərclərin və ixracçının əldə etdiyi gəlirin toplanması yolu 
ilə hesablanmanın qiyməti əsas götürülür.  
6) ehtiyat üsülu. Əgər gömrük orqanı yuxarıda sadalanan üsulların heç birindən istifadə edə bilmirsə, 
onda qiymətləndirilən malların gömrük dəyəri QATT-ın VII maddəsinin və Müqavilənin müddəalarına uyğun 
meyarlarla müəyyən edilir.  
Bu qiymətləndirmə aşağıdakı əsaslarla müəyyən edilə bilməz.  
a) idxal edilən dövlətdə malın qiyməti;  
b) malın ixrac edən dövlətin daxili bazarındakı qiyməti:  
c) ixrac edilən ölkənin üçüncü ölkələrə göndərdiyi malların qiyməti:  
ç) malın kortəbii və dəqiqləşdirilmiş qiyməti;  
d) minimum gömrük qiymətləri;  
 
 
11.1.3. Malların gömrük dəyərlərinin bəyan edilməsi zamanı deklarantın və gömrük orqanının 
hüquq və vəzifələri. 
 
Azərbaycan Respublikası  ərazisinə  gətirilən malları  bəyan edən  şəxslərə (kommersiya məqsədi üçün 
nəzərdə tutulmayan malları idxal edən fiziki şəxslər istisna olmaqla) malların gömrük dəyərinin müəyyən 
edilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 12 yanvar 1998-ci il tarixli 7 saylı “Azərbaycan 
Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların gömrük qiymətləndirilməsi 
sisteminin tətbiqi qaydaları” məcburi hesab edilir.  

109 
 
Bu qaydalar:  
- deklarant üçün - gətirilən malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi və bəyan olunması zamanı;  
- gömrük orqanları üçün - gətirilən malların deklarantlar tərəfindən bəyan edilən gömrük dəyərinə 
nəzarət etmək üçün istifadə olunur.  
Gömrük orqanlarında malların buraxılmasının  əsassız olaraq gecikdirilməsinin qarşısını almaq üçün 
gömrük dəyərinə  nəzarət prosesi qısa müddətdə  həyata keçirilməlidir. Malın gömrük rəsmiləşdirilməsi 
müddətində deklarant tərəfindən bəyan edilmiş gömrük dəyərini təsdiq etmək mümkün olmadıqda, qüvvədə 
olan qanunvericiliyə müvafiq qaydada malın şərti olaraq buraxılmasına gömrük orqanı göstəriş verə bilər. Malın 
şərti olaraq buraxılması dedikdə, onun gömrük dəyərinin  şərti olaraq müəyyən edilməklə buraxılması başa 
düşülür, yəni gömrük dəyərinin tam və  dəqiq müəyyən edilməsi prosesi deklarant tərəfindən təqdim edilmiş 
məlumatlar əsasında müəyyən edilməklə başa çatır. Bu zaman şərti buraxılan mal üçün bəyan edilmiş gömrük 
rejimi əsas götürülür.  
Gətirilən malların gömrük dəyərinin bəyan edilməsi üçün GDB-1 və GDB-2 formada gömrük dəyəri 
bəyannaməsi tətbiq edilir.  
GDB-1 gətirilən malların gömrük dəyəri Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 1106 
saylı 25 dekabr 1997-ci il tarixli əmri ilə təsdiq edilmiş Əsasnamənin 1.4-cü bəndində nəzərdə tutulmuş 1 üsulla 
GDB-2 gətirilən malların gömrük dəyəri  bu Əsasnamənin 1.4-cü bəndində  nəzərdə tutulmuş 2-6-cı üsullarla 
müəyyən edildikdə tətbiq edilir.  
Azərbaycan Respublikasına gətirilən malların gömrük dəyəri müəyyən edilmiş qaydada deklarant 
tərəfindən GDB-nə uyğun olaraq bəyan edilir. Gətirilən mallar bəyan edilmiş gömrük dəyəri əsasında gömrük 
rüsumlarına və vergilərinə cəlb edilir. Bəyan edilən rejim üzrə gətirilən mal gömrük vergi və rüsumlarına cəlb 
olunmursa, (gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün rüsum istisna olmaqla), gömrük dəyəri YGB-si ilə  bəyan edilir. 
Bəyan edilmiş gömrük dəyərinə gömrük orqanında  əsaslandırılmış  şübhə yarandıqda, deklarantdan gömrük 
dəyəri bəyannaməsini doldurmağı tələb edə bilər.  
Gömrük dəyəri bəyannaməsi gömrük sənədi hesab olunur.  
Deklarant gömrük dəyəri bəyannaməsində gömrük dəyərini təsdiq edən sənədlərdə göstərilən bütün 
məlumatlara görə Azərbaycan Respublikasının müvafiq normativ-hüquqi aktlara uyğun olaraq məsuliyyət 
daşıyır. 
Gömrük dəyəri bəyannaməsi yük gömrük bəyannaməsi və müvafiq gömrük orqanı tərəfindən gömrük 
məqsədi üçün tələb olunan digər sənədlərlə birlikdə təqdim olunur.  
Deklarant (alıcı) malın gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi haqqında gömrük orqanının qəbul etdiyi 
qərardan narazılıq edərsə mövcud qanunçuluqla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Gömrük 
Məcəlləsinin XIII bölməsinə müvafiq olaraq şikayət etmək hüququna malikdir.  
Deklarant gömrük dəyəri üzrə  bəyan edilmiş  məlumatı  təsdiq etmək üçün gömrük dəyəri haqqında 
bəyannamə ilə yanaşı aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidir:  
1) malı gətirən hüquqi və fiziki şəxsin təsis sənədləri;  
2) müqavilə (kontrakt) və ona əlavə olunan razılışma sənədləri (əgər onlar nəzərdə tutulmuşsa);  
3) hesab-faktura (invoys) və bank ödəniş sənədləri (əgər ödəniş aparılıbsa) və ya hesab-proformu, 
həmçinin malın dəyərini təsdiq edən başqa ödəniş və ya mühasibat sənədləri;  
4) nəqliyyat və sığorta sənədləri (əgər göndəriş şərtində nəzərdə tutulubsa); 
5) yükləmə-boşaltma üçün hesab və ya nəqliyyat xərci üzrə  rəsmi təsdiq edilmiş kalkulyasiya 
(hesab-fakturaya nəqliyyat xərci daxil edilməyibsə);  
6) göndərən tərəfdən gömrük bəyannaməsi (əgər varsa;) 
7) qablaşdırma vərəqləri;  
8) idxalı müəyyən edilmiş qaydada icazə əsasında həyata keçirilən mallar üçün icazə;  
9) malın mənşə ölkəsi haqqında sertifikat, keyfiyyət sertifikatı, təhlükəsizlik sertifikatı.  
Bu sənədlər gömrük dəyərinin təsdiq etmək üçün kifayət etmədikdə gömrük orqanının tələbi üzrə 
deklarant zəruri olan əlavə  məlumatları  təqdim etməlidir. Gömrük orqanı  tərəfindən  əlavə  məlumat kimi 
aşağıdakı sənədlər tələb oluna bilər: 
a) sövdələşməyə aidiyyatı olan üçüncü şəxslə müqavilə (kontrakt);  
b) satıcının xeyrinə üçüncü şəxslərin tədiyə üçün hesablaşma sənədi;  
c) qiymətləndirilən malın sövdələşməsinə aidiyyatı olan komisyon, broker xidməti üçün 
hesablaşma sənədi;  
ç) mühasibat sənədləri;  
d) icazə və ya müəlliflik sazişi;  
e) ixrac (idxal) icazəsi;  
ə) anbar qəbzləri;  
f) malı daşımağa dair sifariş;  

110 
 
g) kataloqlar, spesifikasiya, firma-istehsalçının qiymət preyskurantı (qiymətlərin siyahısı);  
ğ) qiymətləndirilən mala firma-istehsalçının kalkulyasiyası;  
h) gömrük dəyər bəyannaməsində bəyan olunan gömrük dəyərini təsdiq edəcək digər sənədlər. 
Malın gömrük dəyərini qiymətləndirmək və deklarant tərəfindən bəyan edilmiş gömrük dəyərini 
yoxlamaq üçün istər deklarant tərəfindən təqdim olunan, istərsə də gömrük orqanında olan məlumatdan istifadə 
oluna bilər.  
Məlumat inandırıcı və tam olmaqla bəyan edilmiş gömrük dəyərinin təsdiqini təmin etməlidir.  
Deklarant  əvvəllər gətirilən eyniadlı  və ya eynicinsli malların gömrük dəyəri, ya da onların daxili 
bazarda qiyməti, istehsalçının gömrük orqanlarında olmayan kalkulyasiyası və preyskurantı haqqında məlumat 
əldə edə bilər. Belə  məlumatdan müvafiq təsdiqedici sənədlər təqdim edildiyi halda istifadə oluna bilər 
(məsələn, eyniadlı və eynicinsli malların sövdələşməsinə aid olan kommersiya gömrük və ödəniş sənədləri). 
Malın gömrük rəsmiləşdirilməsini həyata keçirən gömrük orqanı deklarantda olmayan məlumatlara 
malik ola bilər. Belə məlumatlara xarici ticarət dövriyyəsində olan malların məlumat qiyməti, habelə əvvəllər 
gömrük rəsmiləşdirilməsindən keçən eyniadlı  və ya eynicinsli mallar haqqında məlumatlar daxil edilir. 
Deklaranta gömrük orqanında orta kontrakt qiyməti, məxfilik saxlanılmaqla ayrı-ayrı sövdələşmə üzrə gömrük 
dəyəri haqqında məlumat təqdim oluna bilər.  
Deklarant gömrük dəyəri bəyannaməsinin (GDB-1 və ya GDB-2) bütün qrafalarını  Təlimata uyğun 
olaraq sərbəst doldurur (gömrük qeydiyyatı üçün nəzərdə tutulan qrafadan başqa). 
Deklarant tərəfindən gömrük dəyəri bəyannaməsi düzgün doldurulduğu, gömrük dəyərinin müəyyən 
edilməsi üsulu düzgün seçilib tətbiq olunduğu, bəyan edilən məlumatlar tələb olunan sənədlərlə təsdiq olunduğu 
hallarda GDB-nin bütün vərəqlərində “Gömrük qeydiyyatı üçün” qrafasında “Gömrük dəyəri qəbul edildi” 
qeydiyyatı aparılır və GDB-ni yoxlayan vəzifəli şəxsin imzası və şəxsi nömrəli möhürü ilə təsdiq edilir.  
GDB-ni sənədləşdirən və onun düzgünlüyünü yoxlayan gömrük orqanının vəzifəli  şəxsinin öz şəxsi 
təşəbbüsü, deklarantın tapşırığı və ya xahişi ilə deklarant tərəfindən doldurulan gömrük dəyəri qrafalarında hər 
hansı bir məlumatda dəyişiklik etmək, bu qrafalara əlavələr etmək hüququ yoxdur.  
Sənədlər gömrük rəsmiləşdirilməsinə qəbul edildikdən sonra deklarant tərəfindən bəyan edilən gömrük 
dəyərində gömrük orqanı tərəfindən edilən bütün düzəlişlərə malların gömrük qiymətləndirilməsi kimi baxılır və 
deklarant tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada şikayət verilə bilər.  
Deklarant tərəfindən aparılan hesablamaya gömrük orqanının vəzifəli şəxsi tərəfindən düzəliş aparmaq 
zərurəti yarandıqda onda GDB-nin “gömrük qeydiyyatı üçün və ya blankın  əks üzündə “Gömrük qeydiyyatı” 
başlığı altında qeydiyyat aparılır. 
Gömrük orqanının vəzifəli şəxsinin apardığı bütün qeydiyyatlar onun imzası və şəxsi nömrəli möhürü 
ilə təsdiq edilməklə tarix göstərilir.  
GÖmrük orqanının hesablanmasına uyğun olaraq deklrant GDB-nin müvafiq qrafasında dəyişiklik edir, 
onu imza və möhürlə təsdiq etməklə tarixi göstərilir.  
GDB-də çoxsaylı düzəliş edildikdə köhnə blankda qeyd aparılmaqla yeni blank doldurula bilər. Hər iki 
blank gömrük orqanında saxlanılır. Gömrük orqanının aparıcı düzəlişə deklarant tərəfindən razılıq olduqda 
bəyannamənin “10 b” qrafası ümumi qaydada doldurulur.  
Gömrük dəyəri dəqiqləşdlirildikdən sonra gömrük orqanının vəzifəli  şəxsi YGB-də  “Gömrük dəyəri 
dəqiqləşdirilmişdir” qeydiyyatını apırır. Deklarant və ya gömrük orqanının vəzifəli  şəxs tərəfindən gömrük 
dəyərinin dəqiqləşdirilməsinə dair GDB və YGB-nin ayrılmaz hissəsi hesab olunan forma-blank doldurulur.  
Deklarant gömrük orqanının apardığı  dəqiqləşmə ilə razı olmadıqda, GDB-də müvafiq düzəliş 
aparmaqdan və ya GDB-ni imzalanmaqdan imtina edə bilər. Bu halda deklarant gömrük orqanından yazılı 
formada onların bəyan etdiyi gömrük dəyərinin qəbul edilməsinə dair izahat (aydınlıq gətirmək üçün) tələb edə 
bilər.  
Deklarant tərəfindən gömrük orqanına gömrük dəyərinin qiymətləndirilməsi və ya gömrük orqanı 
tərəfindən qəbul edilmiş  qərardan  şikayət verməsi müəyyən edilmiş gömrük dəyərinə uyğun olaraq gömrük 
tədiyəsi ödəməkdən azad etmək hüququ vermir.  
Deklarant tərəfindən bəyan edilmiş gömrük dəyəri dəqiqləşdirilənədək bəyan olunmuş mal haqqında 
mövcud gömrük qanunvericiliyinə uyğun olaraq qərar qəbul edilir.  
Gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı deklarantda bəyan edilmiş gömrük dəyərini təsdiq edən sənədlər, 
istifadə edilən məlumatları  təsdiq edən dəlillər olmadıqda, həmçinin müqavilə  şərtlərində malın satışı ilə 
əlaqədar olaraq qiymətlərə yenidən baxılmaqla son qiymətin müəyyən edilməsi halı olduqda gömrük orqanı, 
deklaranta maldan istifadə etmək haqqında qərarı ancaq gömrük tədiyələrini tam həcmdə ödədikdən sonra 
vermək hüququna malikdir.  
Gömrük orqanı deklarantın yazılı ərizəsinə əsasən bəyan edilmiş mala mövcud qanunçuluğa müəyyən 
edilmiş qaydada əmlak girovu və ya müvəkkil bankın zəmanət məktubu  əsasında möhlətdən istifadə etmək 
icazəsi verə bilər.  

111 
 
Əmlak girovunun dəyəri və ya bank zəmanəti məbləği gömrük dəyərinin gözlənilən düzəliş  həddi 
zamanı yarana biləcək gömrük tədiyələrinin ödənişini təmin etməlidir. Gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı 
gömrük tədiyələrinin ödənişi həyata keçirildikdə,  əmlak girovunun dəyəri və ya bank zəmanətinin məbləği 
gömrük orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada malın şərti müəyyən edilmiş gömrük dəyəri ilə deklarant 
tərəfindən bəyan edilmiş gömrük dəyəri arasındakı fərqə müvafiq olaraq müəyyənləşdirilir.  
Hazırda gömrük dəyərinin təyin olunması üzrə iki beynəlxalq sistem mövcuddur:  
1) gömrük məqsədləri üçün malların qiymətləndirilməsi üzrə Brüssel konvensiyası (15.XII.1950-ci 
ildə qəbul edilmiş, 28.VII.1953-cü ildən qüvvəyə minmişdir);  
2) QATT sazişinin VII maddəsini müəyyən edən saziş (1979-cu il).  
Hər sistemin əsasını QATT sazişinin VII maddəsi təşkil etdiyindən onlar arasında prinsipial fikir ayrılığı 
yoxdur. Odur ki, QATT sazişi ilə daha ətraflı tanış olmağa çalışaq.  
ÜTT Tarif və Ticarət haqqında Baş sazişin varisidir və öz fəaliyyətinə 1995-ci ilin yanvarın 1-dən 
başlayıb. ÜTT-nin mənzil qərargahı  İsveçrədə yerləşir. O, 1986-1994-cü illər  ərəfəsində Tarif və Ticarət 
haqqında Baş Saziş (QATT) çərçivəsində keçirilən və Uruqvay raundu adını alan çoxtərəfli ticarət danışıqları 
nəticəsində təşkil olunub. 1994-cü ilin aprelin 15-də Mərakeşdə imzalanan yekun aktı ÜTT-nin təsis edilməsi 
haqqında Sazişin imzalanması üçün yol açdı.  
Ümümdünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında müqavilə  və saziş beynəlxalq ticarətdə, 
həmçinin Uruqvay raundunun müqavilə  və sazişlərin icrasına nəzarətin həyata keçirilməsində problemləri 
nizama salmaq üçün üzv dövlətlərin daimi fəaliyyət göstərən forumudur. QATT-ın davamçısı olan ÜTT ticarət 
sazişləri spektrində daha geniş nəzarəti həyata keçirir və mübahisəli məsələlər üzrə və bir sıra qərarların qəbulu 
proseduralarının təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar daha geniş səlahiyyətə malikdir.  
ÜTT-nin əsas məqsədi ticarətdə idxal rüsumlarının səviyyəsinin ardıcıl olaraq aşağı salınması, kəmiyyət 
və digər qeyri-tarif maneələrinin aradan götürülməsi və başlıca olaraq tarif metodlarından istifadə etməklə 
beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılmasıdır. 
 ÜTT-nin əsas prinsip və qaydaları aşağıdakılardır:  
- qeyri-diskriminasiya əsasları ilə ticarətdə qarşılıqlı surətdə daha əlverişli rejimin yaradılması;  
- xarici mənşəli xidmət və mallara qarşılıqlı surətdə milli rejimin verilməsi;  
- ticarət mübahisələrinin danışıqlar və məsləhətləşmələr yolu ilə həll edilməsi.  
Beynəlxalq hüquqi alət kimi Baş saziş əsas mətninə daxil olan prinsip və qaydalar toplusuyla yanaşma 
həm də tarif güzəştləri siyahısından və  əlavələrindən,  əlavə  qətnamə  və protokollardan, ayrı-ayrı  qərar və 
müqavilələrdən təşkil olunub. Uruqvay raundunun sazişlər paketi təqribən 50 çoxtərəfli sazişləri və digər 
sənədləri birləşdirir.  
Yuxarıda göstərilən sazişləri aşağıdakı qruplara bölmək olar.  
I. Əmtəələrin ticarəti haqqında çoxtərəfli sazişlər.  
Tarif və Ticarət haqqında Baş saziş 1994-cü il (QATT-94).  
Sanitar və Fitosanitar tədbirlərinin tətbiqi haqqında Saziş.  
Ticarətlə əlaqədar investisiya tədbirləri haqqında saziş. 
QATT-94 VI maddəsinin tətbiq edilməsi haqqında saziş (Antidempinq prosedurası).  
QATT-94 VII maddəsinin tətbiq edilməsi haqqında saziş (malların gömrük dəyərinin 
qiymətləndirilməsi). 
Malların mənşə qaydaları haqqında saziş.  
Kompensasiya və subsidiya tədbirləri haqqında saziş.  
II. Xidmət ticarəti haqqında Baş saziş (QATS).  
III. İntellektual mülkiyyət hüquqlarının ticarət aspektləri haqqında saziş (TRİPS).  
IV. Mübahisələrin həll edilməsini nizama salan qaydalar və proseduralar haqqında razılaşma 
V. Ticarət siyasətinə nəzarət mexanizmi.  
VII. Üzv dövlətlərin iştirakını məhdudlaşdıran Saziş (ÜTT-nin bütün üzvləri üçün məcburi deyil). 
Kompleks qaydalar ümumilikdə çoxtərəfli ticarət sistemini təşkil edir. Baş Sazişin üzvləri olan 
dövlətlərin imzaladığı hazırki Baş Saziş 2000-dən çox ikitərəfli ticarət sazişlərinin əvəz edilməsinə imkan verir. 
QATT həmçinin üzv dövlətlərin xarici ticarət siyasətinin bütün məsələləri üzrə çoxtərəfli və ikitərəfli danışıqlar, 
anlaşmalar və s. məşvərətlər üçün daimi fəaliyyət göstərən forumudur. Beləliklə, QATT-ın vəzifəsi müxtəlif 
prinsiplər bazasında çoxtərəfli  əsaslarda iştirak edən tərəflər arasında ticarət münasibətlərinin nizama 
salınmasının təmin edilməsindən ibarətdir. 
Uruqvay raundunun gedişində, onun iştirakçıları tarifin aşağı salınması formulasından istifadə etməməyi 
qərara alıblar. Onlar 5 il ərzində rüsum dərəcələrinin 40 % aşağı salınması haqqında razılığa gəliblər. İnkişaf 
etməkdə olan dövlətlər və bazar iqtisadiyyatına keçən dövlətlər təqribən 30 % həcmində tarif dərəcələrinin aşağı 
salınması haqqında razılığa gəliblər. Bu öz əhəmiyyətinə görə rüsumun aşağı salınmasının xətti metoda 

112 
 
qayıdışını göstərir. Bunun arxasında “tarif piki” (daha yüksək rüsum dərəcəsi) adlanan nisbi toxunulmazlığın 
saxlanma imkanı gizlənir.  
Son dövrlər tarif danışıqları  çərçivəsində vahid rüsum dərəcələri metodu daha böyük əhəmiyyət kəsb 
edir. Vahid rüsum dərəcələri ondan ibarətdir ki, dövlət öz üzərinə rüsum dərəcələrini  əvvəllər razılaşdırılmış 
səviyyədən yuxarı, yaxud da mövcud səviyyədən yuxarı qaldırılmaması haqqında öhdəlik götürür. Vahid 
rüsumlar “O” dərəcəsində də ola bilər. Uruqvay raundunun yekununda vahid rüsumun payı artmışdır: inkişaf 
etmiş dövlətlərdə - bütün ticarət mövqeləri üzrə 78-dən 99-a qədər, inkişaf etməkdə olan dölətlərdə - 21-dən 73-
ə  qədər və keçid iqtisadiyyatında olan dövlətlərdə - 73-dən 98-ə  qədər. Beləliklə vahid rüsumlara tarif 
danışıqlarında rüsumların aşağı salınmasından daha mühüm güzəşt kimi baxılır.  
Uruqvay raundunun gedişində gömrük rüsumunun orta səviyyədə  aşağı salınmasında razılaşmalara 
baxmayaraq, xüsusən sənaye mallarının rüsum dərəcələri kifayət qədər yüksək səviyyədə qaldı. Misal üçün 
inkişaf etmiş dövlətlərdə bütün əmtəələrin 25 %-i 10 %-dən yuxarı dərəcədə qaldı. Sənaye mallarında rüsumun 
aşağı salınması ABŞ, Avropa Birliyi, Yaponiya, Kanada arasında bağlanmış “dördtərəfli saziş” nəticəsində 
mümkün oldu.