Fяxrяddиn mustafayev

(Ģəkil 12)
. 

---

131 
Şəkil 12. 
Mayalanma. 1,2,3,4-akrosom reaksiyasının mərhələləri; 5-pellikula zonası 
(şəffaf zona); 6-perivital sahə; 7-plazmatik membran; 8-kortikal dənə; 8a-kortikal 
reaksiya; 9-spermanın yumurtahüceyrəyə daxil olması; 10-mayalanma reaksiyası 
(C.Nəcəfov və b., 2010). 
Spermatogenez və ovogenez prosesləri 4 mərhələ ilə-
çoxalma,
böyümə, 
yetişmə və formalaşma
-müşayət olunmaqla bu zaman onların forması və 
böyüklüyü dəyişilir, xromosomlarda isə çox kəskin dəyişiklik və mürəkkəb 
proseslər gedir. Spermatozoidlər müxtəlif (X və 
Y
), oositlər isə eyni (X və X) 
xromosomlara 
malik 
olduğundan yumurta hüceyrəsi X-xromosomlu 
spermatozoidlə birləşdikdə dişi, 
Y
–xromosomlu ilə birləşdikdə isə-erkək döl 
inkişaf edir. Spermatogenez, ovogenez və qametogenez prosesləri sxematik 
olaraq 
13-ci Ģəkildə
təsvir olunur. Xromosomların cinsiyyətə təsiri isə 
14-cü 
Ģəkildə
öz əksini tapmışdır. Yumurta hüceyrəsindən fərqli olaraq 
spermatozoidlər çox hərəkətli olub inəklərdə -3-14 dəqiqə, madyan və 
qoyunlarda -1 saat, itlərdə isə -1 dəqiqə müddətində yumurtalıq (fallopi) 
borusuna çataraq onun yuxarı 1/3 hissəsində yumurta hüceyrəsi ilə birləşir
və mayalanma prosesi gedir. Vagina tipli mayalanmaya malik olan heyvanlarda 
(iri və xırda buynuzlu heyvanlar, marallar, dovşanlar) eyakulyat (bir cinsiyyət 
aktı zamanı ifraz olunan bütün sekret kütləsi-sperma, spermiyalar, xaya 
artımının və əlavə cinsiyyət vəzilərinin sekretləri) sinxron qaydada balalıq 
boynuna, balalıq tipli mayalanmaya malik olanlarda (it, at, donuz) isə asinxron 
olaraq (birbaşa) balalığa daxil olur. Spermanın spermatozoidlər olmayan hissəsi 
onun plazması (toxum plazması) adlanır. Eyakulatın 1 ml-də buğada 500 mln-1 
mlrd, qoçda-1-2 mlrd, donuzda-11-12 mln, ayqırda-10-25 mln, xoruzda-1,4-2,7 

---

132 
mln spermatozoid olur. Eyakulyatın miqdarı buğada-5-15, qoçda-1,3,5, 
donuzda-200-1000, ayqırda-50-600, xoruzda-0,4-1,6 ml təşkil edir. 
Bütün spermatozoidlər üçün xarakter xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, onların
hamısı mənfı elektrik yükünə mənsubdur, bu da onların bir-birinə yapışmasına 
imkan vermir. Heyvanlarda və insanlarda spermatozoidin əmələ gəlməsi külli 
miqdarda olub, çox müxtəlifdir. Məsələn, itlərdə bir dəfəki cinsi akt zamanı 60 
mln, qoçlarda 1 mlrd, atlarda 10 mlrd, insanda isə 200 mln spermatozoid əmələ 
gəlir. Spermatozoid xaricdən sitolemma ilə örtülür ki, onun da ön tərəfındə 
yumurta hüceyrəsinin reseptorunun tanınmasını təmin edən xüsusi reseptor-
qlikoziltransferansferaza yerləşir. Meyoz və mitoz prosesləri öz gedişinə və 
mərhələlərinə görə bir-birindən kəskin surətdə fərqlənirlər.