Geologiyasi
partiyalari tomonidan bajariladi. Buning uchun dastlab quduq tanasining tozaligi
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
partiyalari tomonidan bajariladi. Buning uchun dastlab quduq tanasining tozaligi, gilli eritmaning qatlamga shimilganligi va gazlanganligi tekshiriladi va keyinroq quduq og’zigacha suyuqlik bilan to’ldiriladi. Teshgichlar tipi quduqning texnik konstruktsiyasi va mahsuldor qatlamning kollektorlik xususiyatlari to’g’risidagi ma’lumotlar asosida tanlab olinadi. Quvurlar birikmasidagi teshiklar zichligi quvurlarni perforatsiyalash va quduqlarni ishlatish bo’yicha to’plangan tajribalar asosida korxonaning geologik xizmati xodimlari tomonidan belgilanadi. Teshiklar zichligini aniqlashda quduqlarning gidrodinamik mukammalligiga qo’yiladigan talablarga va quvurlar birikmasining mustahkamligiga e’tibor berish kerak. Bunda qatlamda katta radiusli teshiklar hosil qilish muhimdir. SHuning uchun ham o’qsiz (kumulyativ) perforatsiyalashni keng miqyosda ishlatish zarur. Quduqda torpedalash ishlari faqat pastdan yuqoriga yo’nalishida bajariladi. Perforatsiyalash va torpedalash ishlarini bajarayotganda texnika va yong’in havfsizligi qoidalariga qat’iy rioya qilinishi lozim. Qatlamni gidravlik yorish jarayonida unda ko’pdan-ko’p yoriqlar hosil bo’ladi. SHuning uchun ham quduq tubi zonasida (va undan uzoqlashganda) qatlamning o’tkazuvchanligini va ishlatish quduqlarining joriy debitini oshirishda bu samarali metod hisoblanadi. Ko’p paytlarda qatlamning o’tkazuvchanligini oshirish zarur bo’ladi. Buning uchun qatlamda yoriqlar hosil qilishga to’g’ri keladi. Qatlamda yoriqlar hosil qilish uchun gidrostatik bosimdan 1,5-2 marta ortiq bosim ostida quduqqa qatlamda yoriq hosil qiladigan suyuqlik haydaladi. 327
yoriqlarni hosil qilish eng ko’p foyda keltiradi. Shu maqsadda yuqori bosim ostida katta hajmdagi, yoriq hosil qiladigan suyuqlik qatlamga haydaladi va hosil bo’lgan yoriqlar yirik donali qum bilan to’ldiriladi. Gidravlik yorishning texnologik jarayonini loyihalashtirishda yoriqlarga to’ldiradigan yirik donali qumning miqdori, quduqqa haydaladigan ishchi va bosuvchi suyuqliklar hajmi belgilanadi. Tog’ jinsining darzlilik darajasiga qarab qumning miqdori belgilanadi. Bo’sh darz ketgan jinslarga odatda qariyb 4-5 t, kuchli darzlangan jinslarga esa 10-20 t va undan ortiq qum haydaladi. Quvurlar birikmasining sig’imiga va qumning suyuqlikdagi mumkin bo’lgan kontsentratsiyasiga qarab ishchi suyuqlikning hajmi aniqlanadi. Quduq tubida qumning bir qismining qolib ketishining oldini olish uchun haydaladigan suyuqlikning hajmi quvurlar birikmasining sig’imidan 40-50% ortiq qilib olinadi. Ammo quvurlar sig’imiga teng hajmda suyuqlik haydalgandan so’ng qum quduq devoridan surilib ketishi mumkin. Buni bartaraf etish uchun qumni quduqqa haydash sur’ati ancha kamaytiriladi. Qatlamning qumni yutadigan zonasini aniqlash uchun unga haydalayotgan qumning oxirgi bir qismi temirning radioaktiv izotoplari bilan faollashtiriladi. Ishchi suyuqlik sifatida suv-neftli yoki neft-kislotali emultsiyalarni ishlatish tavsiya etiladi. Bular qumning kontsentratsiyasini 500 g/l gacha etishiga imkon beradi va qatlamni gidravlik yorish bo’yicha qilinadigan ishlarning tannarxini ancha kamaytiradi. Gidravlik yorishning samaradorligi quduqlarning mahsuldorlik koeffitsientining vaqt mobaynida o’zgarishi bo’yicha baholanadi. Agar mahsuldorlik koeffitsientining miqdori yorish ishlari bajarilgandan keyingi davrda qiymatdan yuqori bo’lsa ham gidravlik yorish imkoniyatlarini tugagan, deb hisoblab bo’lmaydi. Qatlamlarning gidravlik yorish kam debitli ishlatish quduqlarining debitini oshirish (shuningdek, haydash quduqlarining suyuqlik qabul qilib olishini ko’paytirish) uchun eng kuchli vosita hisoblanadi. Quduqlarning kam debitli bo’lishiga quyidagi tabiiy omillar sabab bo’ladi: 1) quduqlarni burg’ilash yoki qatlamlarni ochish jarayonida uning gillanishi; 2) quduq tubida qumli yoki gilli tiqinning hosil bo’lishi; 3) quduqni ishlatish davrida suvlanish tillari yoki konuslarining paydo bo’lishi. Bosimi kam bo’lgan qatlamlarni loylanishdan saqlash uchun ularni ochishda suv bera olishi kam bo’lgan gilli va neftli eritmalar yoki neft bilan yuviladi. Neftli qatlam ochilgandan keyin uning gilli eritma bilan o’zaro ta’sirda bo’lgan vaqti juda kam va faqat rejalashtirilgan texnik operatsiyalarni bajarish uchun etarli bo’lishi kerak. Burg’ilash jarayonida ishlatilayotgan neftli gorizontlarga gilli eritmaning ko’p miqdorda shimilishi ishlatish quduqlarining loylanishiga va ular debitining keskin kamayishga sabab bo’ladi. SHuning uchun bunday holatlarda qo’shni quduqlar qazilib bo’lgunga qadar ularga yaqin joylashgan ishlatish quduqlari to’xtatib turiladi yoki ishlatilayotgan qatlamni to’sish uchun quduqqa oraliq quvurlar birikmasi tushiriladi. Agar quduqni ishlatish paytida unga qatlamdan ko’p miqdorda qum yoki gil bo’lakchalari kelib tushib, tiqinlar hosil qilsa hamda quduqning debitini kamaytirib, turli asorat va nuqsonlarni keltirib chiqarsa, u holda quduq tubi zonasi kimyoviy usul 328
yoki yoriqli filtrlar ishlatiladi. Shuni nazarda tutish lozimki, vaqt o’tishi bilan neft uyumlarining tabiiy tugab borishi va quduqlar debitining kamayishi muqarrardir. Bunday sharoitda quduqni kam debitli davrini imkon qadar kamaytirish muhim vazifa hisoblanadi. Buning uchun quduqlar unumdorligini oshirish maqsadida turli tadbirlar amalga oshiriladi. Jumladan, erigan gaz rejimdagi va gaz qalpoqli rejimdagi qatlamlarga kislotali va qizdirilgan kislotali ishlov beriladi. Shuningdek, quduqni perforatsiyalash, torpedalash, qatlamni gidravlik yorish va boshqa metodlar qo’llaniladi. Suv bosimli rejimdagi qatlamlarda esa, qayd etilganlaridan tashqari, uyumdan foydalanishning to’rtinchi bosqichida ishlatish jarayoni jadallashtiriladi (12-bob, 2-§ ga qarang). Neftni to’liq chiqarib olishda kam debitli quduqlar fondining ahamiyati juda ulkandir. |