Geologiyasi
Yüklə 1,48 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.1 rasm. Granulometrik tarkib yig’indisini egri shizig’i
|
6.1.2. G’ovaklilik
Tog’ jinslarining g’ovakliligi deb ulardagi bo’shliqlar (g’ovaklar, kovaklar, yoriqlar) tushuniladi. Tog’ jinslarining g’ovakliligi g’ovaklilik koeffisienti orqali aniqlanadi. Uning qiymati tog’ jinsidagi bo’shliqlar hajmining uning umumiy hajmiga nisbati bilan topiladi (foizda yoki o’nlik birliklarda ifodalanadi). Quyidagi g’ovaklilik turlari mavjud: 1)mutlaq (to’la, umumiy) g’ovaklilik - tog’ jinsidagi umumiy bo’shliqlar (shakli, kattaligi va o’zaro joylashishidan qat’iy nazar); 2)ochiq (to’yingan) g’ovaklilik - o’zaro tutashgan g’ovaklar majmui; 3)foydali g’ovaklilik - suyuqlik siljiyotgan g’ovakliklar majmui; 6.1 rasm. Granulometrik tarkib yig’indisini egri shizig’i (M.A.Jdanov, 1981) 110
g’ovaklilik, mutlaq g’ovaklilik va ochiq g’ovakliliklar farqi bilan aniqlanadi). Morfologik belgilarga ko’ra quyidagi g’ovakliliklar mavjud: a) zarralar oralig’idagi g’ovaklilik ― bo’sh, karbonat, gil jinslari zarralarining joylashishidan yuzaga kelgan g’ovaklilik; b) yoriqli g’ovaklilik ― uning hajmi 0,01-1% bo’lib, zarralar oralig’idagi g’ovaklilikka nisbatan kam bo’ladi. Paydo bo’lishiga ko’ra birlamchi va ikkilamchi g’ovakliliklar farqlanadi. Birlamchisi cho’kindilarning to’planish sharoitiga bog’liq bo’lib, cho’kindi jinslarning hosil bo’lish jarayonida yuzaga kelib, asta-sekin kamaya boradi. Ikkilamchi g’ovaklilik epigenetik jarayonlar ta’sirida jinslardan minerallarni eritib yoki zarra holida olib chiqilishidan paydo bo’lgan bo’shliqlar bilan bog’liq. Karbonat jinslarning erib ketishidan ikkilamchi g’ovaklilik tarkib topadi. Masalan, karst hosil bo’lishi (6.2-rasm). Turli tog’ jinslarining g’ovakliligi bir necha foizdan 40% gacha, lyosslarda esa 52-55% gacha o’zgaradi. Gil jinslarning umumiy va ochiq g’ovakliligi ularning yotgan chuqurligiga bog’liq. Bir necha yuz m chuqurlikka tushib qolgan jinslarning ochiq g’ovakliligi 25-35%, 3-4 km chuqurlikda esa bir foizgacha bo’ladi. G’ovaklilikni chuqurlikka tomon o’zgarib borishi gil jinslar tarkibiga, ularning egilish tezligiga va kesim tuzilishiga bog’liq. Bo’sh jinslar g’ovakliligi chuqurlik sari ma’lum qonuniyat bo’yicha kamayib boradi. Lekin shunga qaramay g’ovaklilik 100- 200 m chuqurlikda kamroq, ba’zan keskin (5-6% gacha) kamayishi mumkin. Bundan tashqari bo’sh jinslar g’ovakliligi tarkibidagi sement miqdoriga ham bog’liq. Masalan, jinslardagi karbonatli sement miqdori 25-30% bo’lganda, ochiq g’ovaklilik kam chuqurliklarda ham 1-2% gacha pasayib ketadi. Organik va chaqiq ohaktoshlarning g’ovakliligi nisbatan yuqori bo’ladi. Tog’ jinsi g’ovakliligi laboratoriyada turli tadqiqot usullaridan va geofizik metodlardan foydalanib aniqlanadi. Ochiq g’ovaklilik deb jinsdagi o’zaro tutash g’ovaklar hajmining jins umumiy hajmi nisbatiga aytiladi. Bo’sh sementlangan qumtoshlarning mutlaq g’ovakliligiga ularning ochiq g’ovakliligi mos keladi. Mutlaq g’ovaklilik laboratoriya sharoitida Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|