DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
39
http://WWW.TURUZ.NET
düz ova: alanğ yazı.
-
anqıl açıq: eninə açıq. lap açıq. appaçıq.
2.
büsbütün. tamamiylə.
anqılamaq
ka
:
anğılamaq
ka.
anırmaq (əşək).
anqıt
ka
:
anğıt
ka
. anqut. qızıl quş.
anqıtmaq
ka
:
anğıtmaq
ka
.
enğıtmaq
ka
.
1.
andıqmaq
ka.
ant içmək. yəmln
edmək.
2.
əngitmək. şaşırtmaq. təəccübləndirmək. - bizni
qamuğ anqıttı.
anqız
ka
:
anğız
ka
. anız. hububatın biçildikdən sonra tarlada qalan qöqə
yaxın sapları·.
anqlamaq
ka
: anğlamaq
ka
. anlamaq·.
anqlanmaq: ərişmək. çalınmaq
ka.
anqmaq
ka
:
bax
>
yanmaq
.
anğmaq
ka
. şaşmaq.
anqraĢmaq: anraşmaq. kükrəşmək. guruldamaq.
anqturmaq
ka
: anğturmaq
ka
. şaşırtmaq. dandırmaq.
anqut
ka
:
anqıt
ka
.
anğıt
ka
.
1.
əzəli
. - manqut: əbədi. - tanqut: heç nərsəyə
sığmayan.
2.
ənkit. ənküt. enküt. yaramaz. anlağdan qıt.
anlamaz. qanmaz. axmaq.
3.
qıf. -
yurd kiçik bolsa, anqut(qıf)
böyük tut.
4.
qızıl quş.
anlamaq:
1.
umaq
ka.
düşünmək. düşünüb anlamaq. oğqarmaq
ka
.
2.
uslamaq
ka.
xeyri şərdən ayırt edmək, təşxis vermək.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
40
http://WWW.TURUZ.COM
anlamaz: əndik
ka
. endik. qanmaz. anlağdan qıt. anqut. ənkit. ənküt. enküt.
axmaq. şaşqın. gic.
- əndik ər: budala adam. - əndik uma, evlini
ağırlar: səfeh qonaq, ev yiyəsinə buyur diyər, tarif elər.
anlatmaq: tuyturmaq. duyurmaq. qandırmaq. oxumaq. uqumaq. üzə,
yuxarı çıxarmaq. bildirmək. bəllətmək. bəldirmək. sindirmək.
sinitmək.
anmaq
: oylamaq. ozlamaq
ka
. düşünmək. düşünmək.
anraĢmaq: anqraşmaq. kükrəşmək. guruldamaq.
anru
: yanru. yanaru. nəru
ka
. ayru. yana. sonra. dahi.
- bundan nəru kəslinir: bundan yana, sonra qurtulur.
- nərü atınmış: bir yerə atılmış.
- öğrən onun biligin, gündə anqa baru, qutqılıqın tapınqıl, qoyqıl
küvəzin naru: onun biliyin öğrən, gün yanına ged, xilusla qulluğunda
dur, burax kibri qururu bir yana.
ant
:
and
.
1.
yaddaş. xatir.
2.
sözləşmə. bağlantı. bıçıq. bağaç.
bağıc. bəçik. bıçğaş. və'də. əhd.
- and içmək: andıqmaq
ka
.
anqıtmaq. yəmin edmək.
- ant içmək: anğarmaq
ka.
andqarmaq. yəmin ettirmək.
anuq
ka
: hazır. ayıq.
- axşama anuq olmaz: hazır olmaz. - anıq dur. - anuq
çalındı: hazırlıq, amadəbaş verildi. - anuq nə yox sayılmaz.
anuqlamaq
ka
:
anıqlamaq
ka
. hazır bulunmaq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
41
http://WWW.TURUZ.NET
anuqluq
ka
:
anıqlıq
ka
. hazırlıq. hazırlanma.
anumaq
ka
:
anımaq
. hazırlanmaq.
anumı
ka
: cüzam xəstəlığı.
anunqıl
: hazırla. - artut aldın, anunqıl\\ əyku tavar uğurluq: sovqat aldın isə,
onun çalısında (əvəzinə) yaxı bir şey hazırla.
anunmaq
ka
:
anınmaq
ka
. anınqılmaq. hazırlanmaq. nərsəni düşünmək,
işləmək. -
ol yağıya anındı: - ısızlığı anınma: yamanlığı düşnmə,
işləmə. - artu aldın, anınqıl, iyi tapar uğurluq: töhvə aldın,
düşünginən qarşılığında iyi bir nəyə.
anutqan
ka
: anıtan. hazır olan. yaraqlı.
anutmaq
ka
:
anıtmaq
. hazırlamaq.
- dolum anıt, qutun bul, dolum unut, bulun
bul.
ap
:
ap
ka.
nə. (
nəfy
bildirən
sözcük)
.
- ap bu ap ol: nə bu
nə.
apa
:
apa
ka
. ana. aba. ana.
aparan
: ozan. uzan. utran. qalib.
aparmaq:
1.
ağtarmaq. götürmək. intiqal edmək. kürəmək. alıb qaçmaq.
daşımaq. ilətmək
ka
.
- küçiti su ilətdi: apardı, götürdü: işlər əldən
çıxdı.
2.
utmaq
<>
ötmək
. sındırmaq. -
andağ əri kim ötər.
apıĢmaq: ayrılmaq
( y < > d)
adışmaq
ka
.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
42
http://WWW.TURUZ.COM
apqaç
:
avıçqa
ka.
(
1 <
ağıçqa
.
2 <
apıĢqa
. -
apa
:
böyük
) ağsaqqal. elcə
bilən. şeyx.
aplan
ka
: sıçan cinsindən bir heyvancıq.
ar böri
ka
: sırtlan. kaftar.
ar
:
ir
(
<
irkinmək: yığılmaq).
arlanma. utanma.
ara
:
1.
iç
.
için. orta
.
arasında.
- ara arqurmaq: ara açmaq. - kişi ara: el
ara. - araya keçmək. arqulamaq
ka
. arulamaq. aralamaq. araslamaq.
arıslamaq. arasını yarmaq.
-
ara çaqmaq: neçə nəyin arasın,
barşığın çarpışdırmaq, çalışdırmaq, qarışdırmaq. savaşdırmaq. - o,
iki yoldaş ara çaqdı. - kişi ara çaqlama: el içidə savaş, ixtilaf salma.
2.
köç
ka
. çağ. an. zaman. müddət.
3.
car. cay. yar. yarıq. çağ.
zaman.
araç
: arçı. tapış
ka
. təpiş
ka
. vəkil.
araçı
: mıyançı. sığzıq
ka
.
araçılıq
: muyıncılıq
ka.
boyunçuluq. ortaçılıq. barşatçılıq.
aradan
:
- aradan qalxmaq: gedmək
ka.
qitmək. yox olmaq. yana, qırağa
çəkilmək.
aralamaq
ka
:
arılamaq
.
1.
arasını bulmaq. barıçtırmaq. barışdırmaq.
- ıki
kişini araladı: barışdırdı.
2.
arqulamaq
ka
. arulamaq. araslamaq.
arıslamaq. arasını yarmaq. araya keçmək.
aralanmaq : nərsənin arasından keçmək.
- biz dağlardan aralan
ka
dıq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
43
http://WWW.TURUZ.NET
aram
: yumaş. ram. evli. (#
ası: vəhşi).
arama
: axtarış. təhqiq. irtəş
ka
. irtiş. əriş. ırtaş. yırtış. yırtaş. yirtəş.
yartış.
aramaq
: irtəmək
ka
. irdəmək
ka
. edərmək
ka.
təqib edmək. qovalamaq.
izləmək. istəmək. arxasına düşmək. irtəmək.
aran
: yuqa. yuğa. yunğaq
ka
. yuvan. təmizləyən. sabın. ayrılmış,
aralmış yer. axır. tavla. tövlə.
- aranlı ev: tövləli ev.
aranlıq
ka
: axırlı. axırı olan.
aranmaq: üşəlmək
ka.
araslamaq: arıslamaq. arqulamaq
ka
. arulamaq. aralamaq. arasını yarmaq.
araya keçmək.
araĢtırılmaq: edləlmək
ka.
araĢtırmaq: irtəşmək
ka
. incələmək. çınlamaq. turpınlamaq
ka
. turbunlanmaq.
bütünləmək (
tib
<
met
>
bit)
tübünləmək. dibin aramaq. dibləmək.
təhqiq edmək. təhqiq edmək. nəq edmək. qərəkləmək
ka
.
qaraqlamaq. yoqluğu dolayısıylə aramaq.
aratmaq: tüplətmək
ka.
diblətmək. diplətmək. dibin çıxattırmaq. kökün
araştıtmaq. təhqiq etdirmək.
arayıĢ
: irtəliş. axtarış. soraş. dartıq
ka
. təhqiq.
arazamaq: tilətmək
ka
. diləmək. istəmək. sormaq. soramaq.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
44
http://WWW.TURUZ.COM
arça
6
: çam.
arçı
ka
:
barçı
.
1.
araç. tapış
ka
. təpiş
ka
. vəkil.
2.
xurcun. heybə.
- bir baş
min arçın tutdu, bir arçın iki baş tutmadı.
arx
>
arq
arı
:
- arı yağı
ka
: bal.
arıdan
:
arıdan.
artqu.
arıq
ka
:
aruq
.
1.
təmiz. arrıq. teyxa.
- arığ yoruldum: teyxa ardım. - arığ
təmiz: lap təmiz. - arıq iqləşdi: doğrudan doğruya kəsəlləndi.
2.
yorqun.
- arıq ər öğləndi: yorqun kişi istirahat eddi.
3.
zayıf. cılız.
çıxılmaz, incə durum.
- azuqlu ər aruq ərməs: arıq olmaz.
zayıflamaz.
4.
ırmaq. arx. kərməç. qaş. kanal.
5.
çadır örtüsü.
6.
əpəycə. çoxca.
7.
kəkə. xəsdə.
- arıq tindi: kəkə (xəsdə) dinləndi.
8.
fazil.
- arıq uluq köçməsin.
9.
teyxa. büsbütün. tamam.
tamamən. lap. çox. doğrusu. doğrudan doğru. ciddi. ciddən.
- o,
arıq kötü kişidi. - arıq gözəl: çox gözəl. - arıq çimri. - arıq iqləşdim:
doğurdan xəsdə düşdüm.
arıqlamaq
ka
:
1.
iğdiş edmək. əxtələmək.
2.
bir şey içindən iyisini
seçmək arıtıb toplamaq.
3.
arx, yol,qənov, xəndək açmaq.
- su
arıqlandı: su axıb, özünə arx aşdı.
4.
qurumaq. duruqlamaq
ka
.
zayıflamaq.
5.
dəbbağlıq edmək.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
45
http://WWW.TURUZ.NET
arıqlatmaq:
1.
sızıtmaq
ka
. sızdırmaq. sızqurmaq
ka
.
2.
əritmək. zayıflatmaq.
yavrıtmaq
ka.
yavalamaq. kötülətmək.
arıqlıq
:
1.
turuqluq
ka
. turquluq. tırıqlıq. durqunluq. cılızlıq. zayıflıq.
2.
arxlı çaylı (
yer
).
3.
təmizliq. nəzafət. paklıq.
4.
fəzilət.
5.
zayıflıq.
cılızlıq. turquluq. turuqluq
ka
arılamaq: aralamaq
ka
. arasını bulmaq. barıçtırmaq. barışdırmaq.
arılmaq
ka
: qızmaq. darılmaq.
arımaq
ka
: təmizləmək. təmiz olmaq.
arın
:
1.
bütün
ka
.
2.
ləkəsiz.
3.
əmrək
ka.
aydın. təmiz.
- əmrək könül.
4.
hamam davası.
5.
qutsal. tapın
.
müqəddəs. pak. təmiz.
6.
süzük.
saf. duru.
7.
xalis (#
qarın: naxalis. qarışmışı olan). - arın qarın:
xalis naxalis.
arınçu
ka
: (
ar
<>
al
).
alnuç
.
ərinçü
ka
. arnuç. suç. günah.
arınqa
: ağartma. gəc.
arınmaq
ka
: əmrülmək. dincəlmək. soyunmaq. soğunmaq. rahatlanmaq.
təmizlənmək istəmək. yunmaq. ıyiləşmək.
arınsın
: arsın. arquş. sınsın. sinsin. nuş. nuş olsun.
arıslamaq: araslamaq. arqulamaq
ka
. arulamaq. aralamaq. arasını yarmaq.
araya keçmək.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
46
http://WWW.TURUZ.COM
arıĢmaq
ka
:
alıĢmaq
. aldaşmaq. birbirini aldatmaq.
- onlar aldaĢa aldaĢa
yaşam sürdülər. - birbirizi aldaĢmayın.
arıtası
ka
: arıtcaq. tarıq arıtası yer, uğur, çağ.
arıtıĢmaq
ka
: təmizləməkdə yardım. .
arıtqan
ka
: ayıqlayan. təmizliklə uğraşan.
arıtqu
ka
: arıtacaq. tarıq arutqu yer, çağ.
arıtmaq
ka
:
1.
ərtəmək. ərətmək. sərmətmək
ka.
ayırmaq.
2.
nərsəni suyundan
almaq.
3.
daşşağı çıxarmaq. ığdiş edmək. cocuğu sünnət
edmək. ərkəkləşmək.
4.
təmizləmək.
arju
ka
: çaqqal.
arjulayu
ka
: çaqqal kimi.
ar
ka
:
ar
ka
<>
al
. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı rəngi. qumral. qonural.
-
ar nə: arsal. arsıl. arsıq. - arsal saç: altun saç.
arq
:
arx
.
oluq. qənov. kovuş. qoğuş
ka
. -
su oluğu. - su
dəğirmən oluğu
:.
arq
:
arx
. qayqaq. qazqaq. qazaq. qayaq. qanat.
arq
:
arq
ka
arğ
.
1.
arxaya qalan tikələr, oğuntular.
- dəmir arqı. dəmir
poxu1.
2.
pox. pislik.
arqa
:
arxa.
1.
uca
ka
. onqur. onqura. dal. göt. -
onqura yat: dal üsdə yat.
2.
utım
ka.
udım. uyım. arxa sıra. ard. mütəaqib.
- arxa sıra: utım
ka.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
47
http://WWW.TURUZ.NET
udım. uyım. ard. arxa. mütəaqib.
- arxasına düşmək: istəmək
ka.
aramaq. irtəmək.
arqa
:
arxa
ka.
1.
arxa. dal. sırt. kid
ka
. son. sonra.
- arxa arxaya gəlmək,
çıxmaq: arqaşmaq
ka
. arğaşmaq
ka
. yükləşməkdə.
2.
dayaq
.
sıxıntılı
anlarda yardım edən kişi. yardımcı.
arqac
: arğac.
1.
- əriş arğac: əriĢ əğrək: dikinə uzanan, yanına toxunan
saplar.
2.
əğrək
. başı əğri balıq tutma aracı. qulplu sap. qullab.
arqacaq
ka
:
arqacaq
ka
. axıtmac. ney. qamış. ağıza suyuq nərsə axıtmaq
üçün, içi dəlik bir ayqıt.
arqaçıq
ka
: axıtaç. tamıtac. damac. qətrəkeş.
arqadaĢ:
arxadaĢ
.
əş
ka
. yoldaş.
arqadaĢlıq:
arxadaĢlıq
.
dostluq. kəndlik. kətlik. düzlük. sədaqət.
arqağ
:
arğağ
ka
. balıx ovlama qullabı.
arqaq
:
arxaq
ka.
1.
arqac. enləməsinə atılan ip, iplik.
2.
balıq avlamaq
üçün kullanılan ucu əğri dəmir. olta.
arqalanmaq:
arxalanmaq
ka.
1.
nərsiyə arxa, dayaq olmaq. nərsənin dalını
tutmaq.
- o məni arxalandı. - bu işdə kimlər bizi arxalanacaq. -
arxalanın: bir birizə dayaq durun.
2.
nərsni arxa, dayaq kimi
işlətmək.
- sizə arxalandım geddim. - o elini, dağını arxalandı.
arqalıq
:
arxalıq
. bərtü
ka
. çulqa.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
48
http://WWW.TURUZ.COM
arqamaq
ka
:
arxamaq
.
1.
axtarmaq. öykündə (
fikrində
) tutulan bir şeyin
arxasında olmaq. arxaqarmaq. açıb, qazıb aralamaq.
yoxlamaq. yoruqlamaq. arayıb taramaq.
- onun evin arqayın:
axdarın. - o onu qarğadı arqadı: o onun pisliklərin sayaladı, axdardı:
söküb tökdü. deşib dağıtdı.
2.
yarqamaq. alqışlamaq. uğurlamaq.
uğur xeyir diləmək.
arqarmaq :
arqurmaq
ka
. yormaq. arqırmaq. boşaltmaq. açıtmaq.
- yağını
qoğub arqar. - daha bəsdi arqarma: yorma.
arqaĢ
:
(
<
arqaĢmaq yanyana, sır sıra oturmaq. - arqaşları tərəziyə
arqaştıdıq). (
1 <
arx: yarıq. açıq, qazıq.
2 <
arx: arxa. dal. geri).
nərsənin təməli, iskileti, arxa pılanı, qurluşu, isulu, dəlili. arx.
{
əriĢ: göstəri. görnuş. mənzər. hizur. qat. rəfdar).
1.
yapışıq.
davamlı.
2.
müti'.
2.
müttəhid.
2.
əməkdaş həmkar.
2.
eninə
qoyulan sap, ip, nərsə.
arqaĢlıq :
bax
>
arqaĢ.
arqaĢmaq:
bax
>
irqiĢmək
ka
. tirgəĢmək. irkiĢmək
Dostları ilə paylaş: |