ka
.
irkəĢmək. irtiĢmək.
ərtiĢmək. yertiĢmək. yartıĢmaq.
1.
qatarlanmaq. yığışmaq.
düzülmək.
2.
nərsənin ardına düşüb gedmək. bir şeyə
yapışmaq.
3.
itaət edmək.
4.
yüklənmək. çatışmaq.
- el yükün iyid
arqaĢar. - köməkləşib arabadan yükləri arqaĢıb daşıdıq.
5.
yanyana,
sır sıra oturmaq.
- arqaşları tərəziyə arqaĢtıdıq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
49
http://WWW.TURUZ.NET
arqaĢmaq
ka
:
arğaĢmaq
ka
.
1.
yükləşməkdə. arxa arxaya gəlmək, çıxmaq.
2.
cərgəşmək. birbiri yanında düzülmək.
arqaz
:
arğaz
. arxacağ: qətrəkəş. axıtan. axıtqaç
ka
.
arqıç
:
bax
>
arqıĢ.
arqın
ka
: arxadan daldan gələn. öbür. dalısı. gələn. gələcək.
- arqın il:
gələn il. - arqın arqın: dalba dal.
arqırmaq: arqurmaq
ka
. yormaq. arqarmaq. boşaltmaq. açıtmaq.
arqıĢ
:
1.
karvan
. - ıraq yer savın, arqıĢ gətirir: uzaq yerin sözünü, xəbərini,
karvandan soruş.
2.
arquç. arqıç. arquçi.
xəbərçi. savçı.
- devlət
arquçı.
3.
kağaz. məktub.
4.
arvaş. arvış. böyü. ovsun.
arqu
: iki daq arası. uçurum.
arquc
:
arğuc
ka
.
bax
>
arqıĢ.
aldatan. yalan. - arğuç ajun. yalancı,
aldatıcı dünya.
arquçı
ka
: bax
>
arqıĢ.
ortaç. ortancı. iki el ara işilşgi quran elçi. iki kişi
arasında araç olan. dünürlər, qohumlar arasında gəlip gedən
kişi.
arqu
ka
:
aruq
. dərə.
arquq
ka
:
arğuq
ka
.
1.
aykırı. tərs. utanmaz. inad.
- arquq kişi: salqaş
(sərkeş). - arqun kişi: azad, özgür ər.
2.
iki duvar, iki dirək arasına
qoyulan ağac.
3.
dikbaş. inad kişi.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
50
http://WWW.TURUZ.COM
arquqlanmaq
ka
: dikbaşlılıq, utanmazlıq, həyəsızlıq, inad edmək.
arqulamaq
ka
: arulamaq. aralamaq. araslamaq. arıslamaq. arasını yarmaq.
araya keçmək.
- iki el ara, arqulama
!
.
arqun
ka
:
1.
sıçan cinsindən, yarım arşın uzunluğunda bir heyvan.
2.
arqun izi
ka
: gələcək yıl. öbür yıl. - arqın izi.
3.
yaban ayqır ilə evcil
qısraqtan olan at.
arqurmaq
ka
:
arqarmaq
1.
yormaq. arqırmaq. arqarmaq. boşaltmaq. açıtmaq.
- qızlıq eli arğurub: bahalıq eli təngidib.
2.
açmaq.
- ara arqurmaq:
ara açmaq.
arqurtmaq
ka
:
arqartmaq
ka
. yorrmaq. arqurtmaq. - atı arqurtma.
arqurturmaq
ka
:
arqurtmaq
. yordurmaq.
arquĢ
:
1.
arğuş
ka
. dalıca çəkən. çəkici. aldatan.
- arğuĢ qız. arğuĢ acun:
yalan dünya.
2
. - arquĢ
!
: nuş
!
. nuş olsun
!
. arsın
!
. arınsın
!
. sınsın
!
.
sinsin
!
.
arquĢlamaq:
arğuĢlamaq
. irqlamaq. yırqılamaq. yırtamaq. fal açmaq. fala
baxmaq.
arlanmaq : irlənmək. utanmaq. ir
bolmaq
.
armaq
ka
:
1.
yorulmaq.
- ardım bitdim: yoluldum tükəndim.
-
ardım
yoruldum. - ardım qaldım.
2.
bıqmaq. bezmək. dərmansız
qalmaq.
- o qız ardı səni.
3. ( r <> l )
toğlamaq. tovlamaq. aldatmaq.
- görək kim kimi ardacaq. - armaq taxmaq. armaq yuvmaq. - yağı
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
51
http://WWW.TURUZ.NET
məni ardı: toğladı.
4.
utanmaq.
5.
utanmaq. usanmaq.
- alımlı
görüb armadı: borclusun görməkdən utanmadı, usanmadı.
6.
- armaq
taxmaq
ka
: kələk yapmaq, yuvmaq. aldatmaq.
7.
- armaq yuvmaq
ka
:
kələk yapmaq. aldatmaq.
armaz
: turan. duran. diri. yaşayan. canlı. ölməz. qalxan.
arnıc
: ərinc
ka
. utanmalı, arsıq nə.
arnuç
: arınçu
ka
. ərinçü
ka
. suç. günah.
arpaqan
ka
: arpaya bənzər başağı bulunan.
arpalamaq
ka
: arpa vermək.
arpalanmaq
ka
: arpa yiyəsi olmaq.
arpcuq
:
<
arpa cuq
<
arpa suq
<
arpa suv: arpa suyu).
pirvə.
arrıq
ka
: bərk təmiz.
- arrıq ney.
arsaq
: alsaq.
arsal
:
arsıl. arsıq.
ar
ka
. al. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı rəngi. qumral.
qonural.
- ar nə: arsal. arsıl. arsıq.
arsalıq
:
( r <> l )
alsalıq
.
alaĢalıq
. alsalıq. bir yallı (
yanlı
) olmayıb ortada
qalan. ərkək dişi. iki cinsli. ərlikdən kəsik. qısır.
arsal
ka
:
1.
ərkək dişi olan heyvan.
2.
qumral. qonural. - ar. arsıl. arsiq.
-
arsal saç. qızıla çalar saç. qumral saç.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
52
http://WWW.TURUZ.COM
arsıq
:
( r <> l )
alsıq
.
arsal. arsıl.
1.
ar
ka
. al. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı
rəngi. qumral. qonural.
- ar nə: arsal. arsıl. arsıq.
2.
aldaq. tovlaq.
duzaq. yalan. tələ.
3.
alsıq. aldaq. tovlaq. duzaq. yalan. tələ.
4.
ərinc
ka
. arnıc. utanmalı nə.
arsıq
ka
: arsıl. qəhvəyi rəngi. qumral. qonural.
arsıqmaq:
( r <> l )
alsıqmaq
. aldanmaq. tovlanmaq. yalanlamaq. yalan
demək.
- qız, arvad məni arsıqdı. - arsıma, düzün de. -
arsıqmadan: aldamadan.
arsıl
:
arsal. arsıq.
ar
ka
. al. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı rəngi. qumral.
qonural.
- ar nə: arsal. arsıl. arsıq.
arsın
: arınsın. arquş. sınsın. sinsin. nuş. nuş olsun.
arsıncıq: yarsıncıq
ka.
murdar. pis. iğrənç.
arsıtmaq: yarsıtmaq
ka.
tiksindirmək. yormaq. irgəndirmək.
arsız
: isiz. ısız. həyasız.
arslan
: arslan. salcuq
ka.
saltuq. salsuq. salan. sallayan. cuman. igid.
-
salcuq su baĢı
ka
: yügrək ( iti, üyrəkli). qoşun başı.
arslanlayu
ka
: arslan kimi. arslanımsı.
arso
ka
: dəğərsiz şey. alçaq. düşük.
arĢın
:
<
yarĢın
(
<
yarmaq
). ölçü. qarı
ka
.
art
:
ard
. 1.
uca, arxalı, kürəkli yer. hündür dağ. gədik.
boyun. ənsə.
- art tundi: tümdi. gədik qarla bağlandı. - art yıĢ:
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
53
http://WWW.TURUZ.NET
yoxuş eniş.
2.
uyu. arxa. arqası sıra. mütəaqip. arxasında.
üzündən. dolay.
- art
!
: sikdir
!
. rədd ol
!
. çəkil
!
.
2.
utım
ka.
udım.
uyım. arxa sıra. arxa. mütəaqib.
art
:
art
ka
(
1<
yart
:
çapıq
yer.
2 <
artmıĢ. hündür. yoxuş.
qalın
). gədik. boyun. bel. dağ beli. göğüş. döş. sinə. sırt. arxa.
kürək. örüş. kövşən.
(sarp yer. yoxuş. təpə). - art saç. arxa saç.
ənsəyə düşən saç. - art qarlandı: örüşü qar bürüdü. - art aşıldı: dağ,
təpə keçildi. - yük arttan aşrıldı: yük dağdan aşırıldı, ötgərdi. - boğac
art: zor keçitli dağ sırtı. - art tündü: gədik qapandı. - ərməkügə, eşik
art olur: təmbələ qapı dağ beli görünür.
artaq
ka
:
1.
pozulmuş. pozuq. qarışmış. çürük.
- artaq beyin. - artaq
düzün.
2.
yasqaş. mundar. təmiz olmayan.
- artaq para.
3.
ağır.
pis. pisəlmiş. kötüləşmiş.
- sökəl tınığı artaq. - işlərimiz artaq:
xəstənin nəfəsi ağırdı. - halım çox artaq.
4.
artıq. ölçüdən,
normadan çox olan.
- yoqurqandan artuq ayaq ayaq kösülsə
üşüyür.
5.
müfrit. ifrat edən.
6.
qarışıq.
7.
əqəb mandə.
artam
: dalı. son. axır. -
artamını gözlə gilən işqə sürə: dalını düşünüb işə
bağla.
artamaq
ka
:
artaĢmaq
.
1.
pozulmaq. kötüləşmək. dəğişmək. xarablanmaq.
-
şey şüyüm qaldı artadı. - qocalığa ayıb yoxdu, artmasa əgər. - işi
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
54
http://WWW.TURUZ.COM
onun artaĢıb. - artamıĢ kopoğlu.
2.
dalınca düşmək, gedmək.
-
ərən qamuğ, artadı nələr uyu: hammı mal dalıca geddi.
artan
ka
:
1.
ütrək
ka.
üdrək
ka
. az ikən artan şey.
2.
pozan. pozucu.
xarabkar.
artaĢmaq
ka
:
bax
>
artamaq
ka.
birbirinin üstünə çıxışmaq, üstəşmək. şuluqluq
düşmək. qarışıb savaşmaq. pozuşmaq.
- yalnıq için artaĢdı: el
birbirinə qarışdı.
artat
ka
: pozuq. xarab.
artatmaq
ka
: pozmaq. xarab edmək.
- işi artatıb qoydu. - sağın artatma özün.
artıq
ka
.
:
1.
göğüslük. peşgirə.
2.
tay. yükün hər bir qolu. yüklətilən
yükün bir dəngi.
- on artıqlıq yük. - at üstündə, iki artıq ortasında
oturdu.
3.
üstək. üstəlik. çox.
- mən üstək verdim.
4.
fazla. ifrat.
5.
əkiş. aşqal. zibil.
artıqlamaq: munmaq
ka
. saçmalamaq. qatıqlamaq. səfehləmək.
artıl
: nəqd. intiqad.
artıllamaq: artlamaq
ka.
nəqd edmək.
artılmaq
ka
:
1.
yükləmək. binmək. ardılmaq. ardına düşüb çatmaq. üstə
gəlmək. bir binit üzərinə başı bir tərəfə ayaqları bir tərəfa
gəlmək üzərə heybə kimi ardılmaq. ərişilmək.
- qaçsa dahi
artulur: qaçsa belə yetilir, çatılır, tutulur.
2.
qoyulmaq. çatılmaq.
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
55
http://WWW.TURUZ.NET
bərpa edinmək.
3.
sallamaq.
4.
minmək
. - artıldılar at üzə.
2.
qoyulmaq
. - tayları ata artıl.
artın
: arın, açıq, duru olan nərsə. billur.
- artın üzük: taysız, əşsiz
qadın. altın gövdəli qadın.
artınmaq
ka
: yüklənmək. qoyunmaq.
- yükü ata artın.
artırılmaq: artmaq. üstəlmək
ka
. çoğalmaq.
artıĢmaq
ka
:
ərtiĢmək
ka
. atıĢmaq
.
1.
yartışmaq. yarışmaq. musabiqə vermək.
2
. qarışmaq. birbirinə atılmaq.
3.
yardımlaşmaq.
- o mənə artıĢdı.
4.
ağışmaq. qoğuşmaq.
- iki ölkə birbiriylə atıĢdı: ağışdı.
5.
artamaq. yükləşmək. kürəyinə, çiğninə almq.
- yarlaşıb
artlaĢdılar yükləri.
artqu
: arıdan, təmizləyən arac.
- darı arıtqu.
artlamaq
ka
:
1.
toxunmaq. dəğmək. sillə, yumruq, təpik atıb döğmək.
2
.
artıllamaq. intiqad, nəqd edmək.
artmaq
ka
:
1.
artırılmaq. üstənmək
ka
. çoğalmaq.
- onun əyəkü artdı: onu
qabırqası genəlib: təmbəlləşib.
2.
pozulmaq. xarablanmaq.
-
gəngəşli bilik artamaz.
3.
öklimək
ka
. çoğalmaq. böyümək.
ütrəşmək
ka.
üdrəşmək
ka
.
arttı
ka
: artmış. artırılmış. çoxalmış.
- arttı nənğ
ka
: artırılmış, çoxamış şey.
arttırmaq: öklütmək
ka.
çoğaltmaq.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
56
http://WWW.TURUZ.COM
artuclanmaq
ka
: ardıçlanmaq. ardıçdan çoxalmaı.
artuç
ka
: ardıç.
artuq
ka
:
bax
>
artıq
.
artuqlanmaq
ka
:
artuqlanmaq
ka
.
artıqlanmaq
ka
aşırı gedmək. sırtılmaq. ifrat
edmək.
- adam atuqlanmaz: çəkin, həddin aşmaq.
arturmaq
ka
:
bax >
artılmaq.
1.
ifrat edmək.
- siz arturursuz: ifrat edirsiz
.
2.
yarturmaq
. qırağa qoymaq. bağışlamaq. göz örtmək. səfnəzər
edmək.
- mənim yazığım artıran tanrım.
3.
yarqamaq. qəbul
edmək.
- tanrı artursun.
artut
ka
:
1.
soğqat
.
ərməğan. bələk. hidyə.
- artut alıb anınıqıl, eyi tapar
oğurluq: soğqat aldınsa, yaddan çıxarma, yaxcı mallar əvəzinə.
:
-
artut aldın, anunqıl \\ əyku tavar uğurluq: sovqat aldın isə, onun
çalısında (əvəzinə) yaxı bir şey hazırla. - bunu sizə artut edişdim:
bunu sizə hidyə qıldım.
arubat
ka
: təmrihindi. tamarin.
aruc
: antırakt.
aruq
:
gərimə
<
aruqlamaq: boşaltma, açmaq, təmizləmək.
aruqa
:
arquqaq
.
aruqqa
.
aruq
ka
:
aruğ
fars
1.
arqu
ka
. dərə.
2.
arıq
. yorqun. açılmış.
3.
yazıq. qalmış.
çarasız yaraqsız qalmış. xəsdə.
- aruq ər.
4.
tiniş. dincəliş.
5.
fasilə. tətil.
5.
boşaltma, açma, təmizləmə. (
aruğ
fars
:
gərimə
<
DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK
57
http://WWW.TURUZ.NET
aruqlamaq: boşaltma, açmaq, təmizləmək
).
5.
arıdan, təmizləyən
arac.
1.
düşərgə. hotel. dincəliş yeri.
aruqqa
: aruqa. arquqaq. düşərgə. hotel. dincəliş yeri.
aruqlamaq
ka
: dinlənmək. istirahat edmək. yuxlamaq. boşaltmaq. açmaq.
təmizləmək. dəbbağlamaq.
- dəri arıqlamaq. - gecə düşmüş ordu
aruqladı.
aruqluq
ka
: yorqunluq.
- gəlsə umadüşüqil, dinsin onun aruqluq: qonaq gəlsə,
yeləşdi onu, yorqunluqu gidərsin.
arulamaq: arqulamaq
ka
. aralamaq. araslamaq. arıslamaq. arasını yarmaq.
araya keçmək.
arumtun
ka
: boya.
aruĢmaq
ka
: ərimək. ərüşmək
ka
. ərişmək. ərimək.
arut
ka
:
1.
arta qalmış, artdan, keçəkdən, keşimişdən qalmış. əsgi.
köhnə.
- arut ot: əsgi ot. bildirdən qalmış quru ot.
2.
quru. soluq.
-
arut ot köydü: od tutdu.
-
göyürdü arut ot: yandı quru ot.
arvalmaq
ka
: böyülənmək. avsunlanmaq.
arvamaq
ka
: böyüləmək. ovsunlamq.
arvaĢmaq
ka
: büyüləşmk.
arvat
: avrad. uraqut
ka
. qadın.
arvıĢ
ka
: büyü. ovsun.
DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ
HƏSƏN BƏY HADİ
58
http://WWW.TURUZ.COM
arzılamaq: kösəmək. küysəmək.
arzu
: say. istək
. - arzu etmək: küysəmək
Dostları ilə paylaş: |