İncelemeleri

3. 

yəlim. yapışqan. çəsb.  

tutuĢmaq

ka

 

: 

1. 

tütüşmək. birbirin yaxalayıb savaşmaq

. 2. 

doslaşmaq.  

tutuĢmaq

ka

: girişmək. qarışmaq. ərmişmək.  

tutuz

ka

 

: buyruq. tovsiyə.  

tutuzmaq

ka

 : buyurmaq. tovsiyə edmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

874 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tuvırmaq

ka

 : tavırmaq. qaldırmaq. tikmək.  - 

qulaq tuvırmaq: qulaq tikmək. 

atmaq. qulaq asmaq.   

tuvramaq

ka

  

: tavramaq. davranmaq. böyümək. quvvətlənmək. -  

tuvĢatmaq: çuvşatmaq

ka

. coşdurmaq. turşatmaq. qaynatmaq. 

- çaxır 

tuvĢatmaq. - sirkə qarnımı tuvĢatdı.  

tuy 

: 

tuy

ka

 

tuz

ka

. toy. (

bax >

 

bodun

). bodun. boyun. boy

ka

. bozun

. 

boyun. boyluq. el. xalq. millət. qovm.  

tuyaq  

: tuynaq. at tırnağı. heyvan dırnaqı.  

tuyaqlı  

: dırnaqlı.  

tuyar  

: 

- duyar kimi olmaq: tuysuqmaq

ka

.  

tuyın  

: pinti. sıxıntılı.  

tuymaq 

: 

duymaq

. qanmaq.  

tuysuq  

: 

duysuq

. duyar duyan kimsə. ağıllı. hissili. qanar.  

tuysuqmaq  

: duyub qanışmaq. düşünüşmək.  

tuyturmaq  

: duyurmaq. anlatmaq. qandırmaq.  

tuyuq

ka

 

: 

( y <> t ) bax > t

utuq

. 

 

tuyun

ka

 

: 

toyun

ka

. 

1. 

köyün, elin böyüğü. tanınmış. mö'təməd. 

2. 

kətlərdə 

su bəkçi, su bəyi.  

tuz 

 

: 

tuz

ka

. 

duz

. 

1. 

tuy

ka

 toy. (

bax >

 

bodun

). budun. boy

ka

. 

bozun

. 

boyun. boyluq. el. xalq. millət. qovm. 

2. 

uzlu, düzlü, 

duzlu: çıxarlı, doğru, dadlı. gözəllik. 

- duz yeri: duz kanı: tuzluq

ka

. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

875 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tuzaq 

: 

tuzağ

ka

 duzağ

. 

(

<

 tuq: düğün). 

1. 

tutsaq. sırtmaq

6

. 

kəmənd. 

qısmaq

ka

. 

2. 

bir çeşit quş tuzağı. saçratqu. saçrıtqu

ka

. 

3. 

səvqili. 

səvqi üçün söylənən söz. 

- 

duzlu. gözəl. 

- əmləqıl indi duzaq: 

çaraqıl indi gözəl. - duzağı: gözəlim. - duzağın duzağına düşmə 

duzaq: gözəlin tələsinə düşmə gözəl. tuzaq qurmaq: pusmaq. 

anqdımaq

ka

. anğdımaq

ka

. kəminmək. çevrəsini sarmaq. yaxalamaq 

üçün kələk yapmaq. 

4. 

yapqaq

ka. 

 

tuzaqı  

: tuzqıya. səvqil. tuzaq.  

tuzamaq: tuzlamaq.  

tuzğu  

: 

tuzuq

. 

duzluq

. tanışlıq, qonqçılıq sayqısıyla verilən, 

göndərilən yemək, pay.  

tuzqıya  

: tuzaqı. səvqili. gözəl.  

tuzqu 

: 

duzqu

ka

. 

ərməğan, hədiyə.  

tuzqulamaq

ka

: 

duzqulanmaq

. ərməğan, hədiyə edmək.  

tuzqun  

: ərməğan.  

tuzqurmaq

ka:

 

duzqurmaq. 

ərməğan vermək.  

tuzlamaq: tuzamaq.  

tuzluq 

: 

duzluq. tuzğu. tuzuq

. tanışlıq, qonqçılıq sayqısıyla verilən, 

göndərilən yemək, pay.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

876 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tuzsuzlanmaq: 

duzsuzlanmaq

. isizlənmək

ka. 

ısızlanmaq

ka

. səvimsizləşmək. 

yaramazlaşmaq. sırtılmaq. şuluqluq edmək.  

tuzuq  

: 

tuzğu

. 

duzluq

. tanışlıq, qonqçılıq sayqısıyla verilən, 

göndərilən yemək, pay.  

tuzun 

: duzun. yumşaq. dadlı. 

- duzunluğun qayıştım: qolayca 

davrandım.  

tuzunqul

ka

: 

tuzunluq

. 

tuznuluq

. 

tuzluluq

. yumuşaqlıq.  

tuzunluq

ka

: 

duznuluq

. 

duzunqul

. duzluluq. yumuşaqlıq.  

tü  

 

: 

tü

ka. 

1. 

tük. qıl. saç. rəng. at tonu. 

2. 

tülük

ka

. boya. 

rəng. - 

nə tülük atdı o. - tüdəş: həmrəh. 

3. 

tel. - 

bir tü saç: bir tel tük. 

 

tüb 

 

: 

tüb

ka. 

tüp

. dip. asıl. kök. -  

tübiln

ka

  

: tübün. tüpün. nərsənin dibliyi, çör çöpü. buğda kəsmiyi.  

tüblü

ka

  

: tüplü. qəbir. 

- tüplüyə dol: gora bat.  

tüblüq

ka

 

: köklü. əsalətli.  

tübün 

: tüpün. hər nərsənin təki. çör çöpü, tibliyi. buğda kəsmiyi.  

tübün

ka

 

: tüpün. hər nərsənin təki. çör çöpü, tibliyi. buğda kəsmiyi.  

tübünləmək 

: (

bit 

<

 met 

>

 

tib)

 

bütünləmək

 dibin aramaq. dibləmək. 

araştırmaq.  

tüdə

ka

 

: 

düdə

. topluq. əğrim. imrəm. tuka. yığım

ka

. yığın. kümə. koma. 

püştə. yığılmış nə. izdiham.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

877 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tüdəĢ

ka

 

: 

tüləĢ

. 

türəĢ

. 

1. 

qıldaş. bir türdən, qıldan, qılıqdan, cinsdən olan. 

birbirinə bənzəyən, oxşaş. 

2. 

tülüĢ

. tükləri boyaş, bir rəngdən. 

3. 

həmrəh.  

tüdüq 

: tütək. toqurqa

ka

. boru. qamış. yüyə. lülə. çaydan kimilərin 

əmziy.  

tüfək

ka

 

: 

bax

 

>

 

tüvək. 

 

tüğün 

: 

düğün

. qadaq

. 

çətin. zor.  

tüq 

 

: 

<>

 

tuq

. 

dük

. 

1. 

yumruq. dük. 

- dük urmaq: 

yumruqlamaq. 

2. 

yığın. 

1.  

şu qədər. birkaç - 

düq minğ: neçə min. 

 

- 

bir tüq: bir yığın. bir çox.  

- duq min: neçə min.  

- tuq min yarmaq: bir çoxlu para.  

- tükün boyası: tülük: tükə ilişik (mərbut) nərsələr.  

- bu at nə tülük: bu atın rəngi (tükünün rəngi) nə?.  

- tüdəĢ: tülüĢ: tükləri boyaş, bir rəngdən.  

- tüq urmaq: yumruğu ilə yavaşçavurmaq·i.  

tüqan 

: 

tükan 

qapıt

ka. 

kəpit. saku.  

tüqə

ka

 

: 

tügə. düğə. 

1. 

tükə

. son. 

2. 

tingə

. iki yaşına girmiş dana.  

tüqəq 

: 

tükək

ka

. 

tüqrək

. (

<

 

tüq

). düğün. halqa. yük yüklətilirkən yükü 

sıxıştırmaya yarayan, ipə taxılan halqa, ipin ucuna vurulan 

düğün.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

878 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tüqəl

ka

.  

: 

tükəl

. 

tüqlə

. 

1. 

tamam. bütün. kamil. 

- tükəl kişi. - tükəl qadın. - 

tükəl bilgə. 

2. 

büsbütün. yerli dibli. 

- tükəlin al. - tükəl candan 

düşdü. - tükəl qapdı. 

3. 

sayacın, sayın topu. hesabın cəmi. 

 

tüqəmək

ka

 : 

tükəmək

. 

tüggəmək

. 

1. 

bitmək. tükənmək. qurtulmaq. 

- işim 

tükdi: bitdi. 

2. # 

yetmək. görmək. kafi olmaq. kifayət edmək. 

- aş 

qamuğqa tükədi: yemək hamıya çatdı. - bu az çağ, tamam işlərimizi 

tükəməz. 

- aş qamuğa tükədi. 

- bu yarmaq ikigünlük yeməyi 

tükəməz: qapsayamaz, yetməz. 

 

 

tüqənmək: 

tükənmək

. alqınmaq

ka. 

bitmək. yox olmaq. məhvolmaq. 

tükəmək

ka

. yetmək. kifâyət edmək.  

tüqətmək

ka

  

: tükətmək. bitirmək.  

tüqətmək

ka

: bitirmək.  

tüqlə 

: 

bax

 

>

 

tüqəl. 

 

tüqləmək

ka

: dükləmək. yumruqlamaq.  

tüqlü 

: 

tüklü

. tülük

ka. 

- tülük yatım: içi tük döşək, yayqı. 

 

tüqlük

ka

 : 

tüqqül

. 

tüqül

. 

(

<

 tüq: qapalı). 

kor. 

- tüklük gözlü: kor kimsə. 

 

tüqlünmək

ka

: düğümlənmək. düğülmək.  

tüqlüĢmək

ka

: 

tüqqüĢmək

ka

. birbiriylə düğümlənmək.  

tüqmə

ka

 

: 

tükmə

ka

 düğmə. boqmaq

ka

.  

tüqmək

ka

: düğmək. düğümləmək. bağlamaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

879 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tüqmələnmək: 

düğmələnmək

. tüvşəmək. tüqşəmək. tamuclanmaq

. - tüvĢə 

tüvĢə tari yapışmışdı annına.  

tüqmələnmək

ka

: düğmələnmək. ilgələnmək.  

tüqnəmək

ka

 : yara dağlamaq, düğümləmək.   

tüqrük 

: 

tükrük

. sutuq. suduq

ka

.  

tüqrüĢmək: türüşmək

ka. 

dürüşmək. dürməkləmək.  

tüqsin

ka

 

: 

tüksin

ka

 

1. 

dört qöşəli düğümlənən bir çeşit düğüm. 

2. 

xalqtan 

olup handan üç qat aşağı bulunan kişi.  

tüqĢəmək: tüvşəmək. düğmələnmək. tamuclanmaq

. - tüvĢə tüvĢə tari 

yapışmışdı annına.  

tüqü tüqü: 

tükü tükü

ka

. köpək küçüyü çağırmağa deyilən söz.  

tüqü 

: düyü. qurunc

6

. birinc.  

tüqül 

: 

tüqlü. tüqqül

. 

(

<

 tüq: qapalı). 

kor. 

- tüklük gözlü: kor kimsə. 

 

tüqülqən

ka

: 

tüqqülən

. duğünlənən. çatılan.  

tüqülmək: tüggülmək. düğümlənmək. tıxılmaq. girlənmək. 

- aş boğazda 

tügüldi.  

tüqümləmək: 

düğümləmək

. çiqlətmək. çıqrıtmaq

ka

. çiqinlətmək. əzib, 

döğüb, təpib, kiplətib bərkitmək.  

tüqün

ka

 

: 

tükün

ka. 

düğün

. 

1. 

tökün. dağlama. dağ döğün. 

2. 

il

ka. 

3. 

tuqun. 

çimri. çinis. 

4. 

cadu. 

5. 

düğüm. dağlama. dağ döğün.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

880 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tüqünləmək 

: 

düğünləmək

. tuğlamaq

ka

. 

bağlamaq. qapatmaq. 

çiqtərmək

ka

. sıxışdırmaq:  

tüqünmək

ka

 

: düğümlənmək.  turulmaq

ka

. durulmaq. yorulmaq. 

tuqunmaq. usanmaq. bıqmaq. bezmək.  

tüqürmək

ka

: 

tükürmək

. sutramaq. sudramaq

. 

su atmaq. sağurmaq

ka

. 

sudmaq. sutmaq. suztürmək. tüpürmək. tüpürmək. sağurmaq

ka

. 

sudmaq. sutmaq

 ka

. sudturmaq

ka. 

sutturmaq. suzmaq. 

sudramaq. süzmək. tüpürmək. sağurmaq. sudımaq. suzımaq. 

- 

tükürtmək: sutturmaq. sudturmaq

ka

. 

 

tüqüĢmək

ka

 

: düğümlətmək.  

tüqüz

ka

 

: 

tüküz

ka. 

təküz

. atın alnındaki axıtma·. - - 

tilqüz at. alnında ağı 

olan at.   

tül 

 

: tor. (

<

 

tuğ

). pərdə örtük. 

- tünlük tuğu: pəncərə, 

baca tıxacı. 

 

tülək

ka

  

: 

1. 

ağzı qırıq saxsı. təsti. 

2. 

tük dəğişmə töktükləri sırası. qoyun 

qırxımı. - 

tülək yılxı. tükün tökən heyvan. 

 

tüləmək

ka

   : 

tülgəmək

. tükünü tökmək. - 

at tülədi. 

 

tüləĢ 

: 

tüdəĢ

ka

. 

türəĢ

. qıldaş. bir türdən, qıldan, qılıqdan, cinsdən 

olan. birbirinə bənzəyən, oxşaş.  

tülətmək

ka

: 

dölətmək

. 

1. 

quzulatmaq. doğurtmaq. 

1. 

yükün açdırmaq. 

ödətmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

881 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tülfir 

: 

tülvir

ka

. qəlin odası tülü. örtü, pərdə.  

tülük

ka

  

: 

1. 

tüklü. 

- tülük yatım: içi tük döşək, yayqı. 

2. 

tü

ka

. boya. rəng. - 

nə 

tülük atdı o. 

3. 

tür. türlük. qılıq. qıl. xuy. təhər. qılıq. davraş. 

rəfdar. 

- ağır tülüklü kişi. - nə tülük kişidi. 

3. 

tükün boyası. tükə 

ilişik (

mərbut

) nərsələr. 

- bu at nə tülük: bu atın rəngi (tükünün 

rəngi) nə?. 

4. 

məxməlli

. 

məxməri

. - tülük yasım: tüklü, pürüzlü, 

döşək.  

- tülüq yadım

ka

: tüklü yayqı, halı.  

- tülüq ərüq

ka

: aftalı.  

- tülkü üzümü: şuqlu

ka

.  

tülüĢ 

: türüş. türdəş. qıldış. qılış. xuydaş. iki nəyin birbirinə çəkişi, 

oxşaşı, tutarı. həmcins. 

- tülüĢ kişilər.  

tülvir

ka

 

: 

tülfir

. qəlin odası tülü. örtü, pərdə.  

tüm 

: 

tüm

ka. 

düm

. 

tum

. "

teyxa. bütün. tinik

6

" anlamında, söz bərkidici 

ilgəc

. - tüm qara. - tüm doru. düm ağ. - tüm tüz: düm düz. 

suvlanğ

ka

. düz. samqaf. dalı budağı olmayan ağac. qıvırcıq olmayıb 

düz olan saç.  

tümək

ka

 

: bağlamaq. - 

tü ağzın. - qapını tü. 

 

tümən

ka

 

: hər nəyi çoxu. 

- tümən türlük sözlədi: bollu, qollu nərsədən 

qonuşdu. hər qıl sözlər, türlü tümən sözlədi. - tümən tümən. bək çox. 

- tümən minq: min kərə min. - tümən minğ yarmaq: bir milyon para.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

882 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tümiləmək

ka

: 

1. 

tümilənmək. timbildəmək. səkərək qoşmaq. 

2.  

dobalaqlamaq

.  

 

tümrüq

ka

 : 

dümrük

. qaval. çıldırma

6

. dəf.  

tümsə

ka

 : 

(uca hündür yer). 

tumas. tomas. minbər.  

tümüləmək 

: qatıb qarışdırmaq. şıllaqlamaq.  

tün 

 

: 

tün

ka

. gecə. 

- tünlə belə basdıq: hicuma keçdik. 

 

tünək 

: 

1. 

daxili. şəxsi. xisusi. 

2. 

tinlan. tınlan. zindan. qamağ

6

. dusdax.  

tünək

ka

  

: tutsaq. türmə. həpisxana. zindan.  

tünəmək

ka

: gecələmək.  

tünər 

: 

tünər

ik

ka

. 

1. 

qarnqulu yer. sin. qəbir. 

- tünərikə batmış: ölmüş. 

2. 

<>

 

toranıq

. 

 

tünərik

ka

  : 

tünər

. 

1. 

qarnqulu yer. qaranlıq. sin. qəbir. məzar. 

- tünərikə 

batmış: ölmüş. 

2. <>

 

toranıq

. 

 

tünərmək

ka

 : qaranlamaq. qararmaq. gecəlmək.  

tünətmək

ka

: qecələtmək.  

tünq 

: 

tünğ

. qumqan

ka. 

su qabı. qumquma.  

tünqitmək: 

tünğitmək

ka

. 

tünğütmək

. 

1. 

dönqitmək. tənqitmək. döndərmək. 

munqitmək. 

2. 

əğmək. yuxarıya doğru yüksəltmək.  

tünqlüq 

: 

tünğlüq

ka

. pəncərə. ocaq. baca kimi evdəki dəliklər.  

tünqĢü 

: 

tünğĢü

ka

. tünğüş. tünüş (

<

 

tün

). şəmdan.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK