"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

231  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

bu artışın 1980’den 2016 yılına geldikçe azalan seyirde olduğu görülmektedir. Şekilde özellikle 2006-

2016  dönemindeki  durgunluk  dikkat  çekmekte,  fakat  bu  kısım  yatay  çeşitlemenin  durduğunu 

göstermekten ziyade, 3 basamaklı sınıflandırma için yeterli mal sayısına ulaşıldığını ifade etmektedir. 

Dolayısıyla  daha  alt  basamaklı  mal  sayısı  ile  yapılan  ölçümlerde,  diğer  yıllardan  daha  az  olmak 

kaydıyla bu dönemde de ürün sayısındaki artışın gözlemlenmesi söz konusu olabilecektir. 

 

Şekil 3. İmalat Sanayi İhracatının Toplam Mal İhracatı İçindeki Payı 

 

Kaynak: Dünya Bankası WDI 

 

Dikey çeşitleme göstergesi olarak kabul edilen imalat sanayi ihracatının toplam ihracat içindeki 

payı Şekil 3’de verilmektedir. Türkiye’de ihracatın dikey çeşitlemesi 1980’den 2004’e kadar ciddi bir 

artış göstermekle beraber 2004 sonrasında durgunluğa girmiştir. Fakat 1980’lerde % 20’lerde seyreden 

bu  pay,  2004  ve  sonrası  dönemde  %  80’in  üstündedir.  Bu  bağlamda  dikey  çeşitleme  ile  tarımsal 

ihracattan sanayi malı ihracatına dönüşüm olarak kastedilen olgunun Türkiye açısından başarıldığına 

işaret  ettiğini  söylemek  mümkündür.  Ayrıca  durgunluğa  geçişin  altındaki  sebep  olarak  da,  dünyada 

giderek  artan  hizmet  sektörü  ve  hizmet  ticareti  yükselişinin  Türkiye’ye  yansıması  olduğu  da 

düşünülebilir. 

İhracatta ürün çeşitliliğinin Türkiye’de; hem sıkça kullanılan endeksler hem de yatay ve dikey 

çeşitleme ölçümleri vasıtası ile giderek arttığı Şekil 1, Şekil 2 ve Şekil 3’de görülmektedir. Bununla 

birlikte; “Türkiye’de ihracatı yapılan ürünler çeşitlenirken, bu ürünlerin sahip olduğu teknolojiler ne 

oranda değişmektedir?” sorusu da sorulabilir. 

İhracatı  yapılan  ürünlerin  teknolojik  olarak  sınıflandırılması  güçlüklerine  rağmen  Lall (2000), 

malları  ilksel  ürünler  (taze  meyve,  et,  pirinç,  kahve,  petrol  vb.)  ve  imalat  ürünleri  olarak  önce  iki 

guruba  ayırmıştır.  İmalat  ürünlerini  de  kendi  içinde  kaynak  temelli  (hazırlanmış  et,  odun  ürünleri, 

bitkisel  yağlar,  çimento,  cam  vb.),  düşük  teknolojili  (kumaşlar,  ayakkabılar,  basit  metal 

parçalar/yapılar, mücevher, oyuncaklar, plastik vb.), orta teknolojili (sentetik iplikler, kimyasal boya 

ve  gübreler,  binek  ve  ticari  araçlar  ve  parçaları,  saatler  motorlar  vb.)  ve  yüksek  teknolojili 

(telekomünikasyon  teçhizatı,  televizyonlar,  transistörler,  türbinler,  güç  üretim  ekipmanları,  ilaç, 

havacılık, optik ölçüm aletleri vb.) ürünler olmak üzere dört alt teknolojik kategoriye ayırmıştır. Bu 

çalışmadaki sınıflandırmayı temel alan Dünya Bankası WITS veri tabanı, SITC revizyon 3’e göre üç 

basamaklı  mal  gurubunda  yer  alan  her  bir  teknolojik  gurubun  toplam  ihracat  içindeki  payını 

hesaplamaktadır. Şekil 4 ve Şekil 5 bu hesaplamayı temel almaktadır. 

Şekil  4’te  Türkiye’de  1991-2015  aralığındaki  ihracatın  5  ana  teknolojik  guruptaki  gelişimi 

görünmektedir. Anılan dönemde Türkiye’deki ihracatın düşük teknolojili olan kısmı sürekli bir azalma 

eğiliminde  iken,  orta  teknolojili  imalat  ürünleri  ihracatının  artış  eğilimine  sahip  olduğu  ve  en  ciddi 

artışların  da  yine  bu  teknolojik  gurupta  olduğu  görülmektedir.  Yüksek  teknolojili  imalat  ürünleri 

ihracatında da kısmı bir artış gözlense de; bu artış, çok az ve yavaş gerçekleşmektedir. İlksel üretimde 

genel görüntü azalma eğiliminde olmasına rağmen, 2008 sonrasında yukarı yönlü bir eğilim de dikkat 

çekmektedir.  Bunların  yanı  sıra en  dikkat  çeken  durumlardan  birisi,  anılan  dönemde  kaynak  temelli 

İm

ala

t 

sa

na

yi 

ihr

ac

atı 

(%  

İhr

ac

at) 

 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

232  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

imalat  ürünleri  ihracatında  artış  eğiliminin  görülmesidir.  Lall  (2000)’e  göre  kaynak  temelli  imalat 

ürünleri kendi içinde iki farklı guruba sahiptir. Bunlar “düşük beceri isteyen, emek yoğun teknolojilere 

dayalı  birinci  gurup”  ve  “sermayeye  ve  beceriye  ihtiyaç  duyan  ikinci  bir  gurup”  olarak 

sınıflandırılmıştır. Türkiye’deki artışın kaynağının bu guruplardan hangisine girdiği önem arz etse de; 

hem  ilksel  mallar  hem  de  kaynak  temelli  imalat  ürünleri  ihracatı,  dünya  ticareti  açısından  dinamik 

etkilere sahip değildirler. 

 

Şekil 4. Türkiye’de İhracatı Yapılan Ürünlerin Teknolojik Sınıflandırılması (1991-2015). 

 

Kaynak: Dünya Bankası, Dünya Entegre Ticaret Çözümleri (WITS) 

 

Şekil 5. Teknolojik Sınıflandırılmaya Göre Türkiye’de İhracatı Yapılan Ürünlerin Ortalama Gelişimi 

 

Kaynak: Dünya Bankası, WITS 

 

Şekil  5’te  farklı  periyotlarda  ihracatın  teknolojik  yapısındaki  ortalama  gelişim  görünmektedir. 

Yüksek  teknolojili  ürünler  2001-2010  aralığında  büyüme  eğilimi  göstermiş  olsa  da;  sonraki  5  yıllık 

dönem ortalamasında, 1991-2000 dönemi ihracat payı ortalaması kadar düşük bir değer göstermiştir. 

Orta teknolojili ürün gurubu da yine 2001-2010 döneminde hızlı bir gelişim göstermiş, ama sonraki 5 

yıllık  dönemde  aynı  hızını  koruyamamıştır.  Düşük  teknolojili  ürünlerin  ihracatı  tüm  periyotlar 

boyunca  azalırken,  ilksel  ürün  ihracatında  2001-2010  döneminde  düşüş  ve  akabinde  2011-2015 

periyodunda  kısmi  bir  artış  söz  konusu  olmuştur.  Kullanılan  3  dönemlik  ortalama  için  de  kaynak 

temelli imalat malı ürünleri ihracatının payı, orta teknolojili kadar şiddetli olmasa da artış göstermiştir. 

Bu artış en fazla 2011-2015 periyodunda olmuştur. 

4. Sonuç 

Özetle;  mevcut  durumu  gösteren  şekiller  ve  tablolarda  görüldüğü  üzere  Türkiye’de  ürün 

çeşitlemesi giderek artmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye’nin sadece çeşitleme yapmadığı; ihracatta, 

 

To

pl

a

m 

ihr

ac

at 

içi

nd

ek

i 

pa

y 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

233  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

tarımdan  sanayiye  ürün  dönüşümünü  de  sağlayabildiği  ve  orta  teknolojili  imalat  ürünlerinin  ihracat 

içindeki payını da arttırdığı bulgularına ulaşılmıştır. Türkiye’nin 1980 itibariyle küresel entegrasyona 

dâhil  olduğu  düşünüldüğünde,  bu  tespitler  Türkiye’nin  ürün  çeşitlemesi  konusunda  başarılı  bir  yol 

izlediğini göstermektedir.  

Diğer  taraftan  Türkiye’de  ürün  çeşitlemesinin  son  yıllarda  yavaşladığı  da  gözlenmiş,  bu  da 

ihracatta hızlı dönüşümle başta yüksek marjinal etkilerin varlığının zamanla yavaşlayarak bir doyum 

noktasına  doğru  gittiğini  işaret  etmektedir.  Fakat  gelişen  teknoloji  ve  hızla  değişen  insan  ihtiyaçları 

düşünüldüğünde,  Türkiye’nin  dünya  pazarından  yeterince  pay  alabilmesi  için  ürün  çeşitliliğini 

yavaşlatmaması  gerekliliğinin  yanı  sıra  yüksek  teknolojili  ürünlere  ağırlık  vermesi,  açık  bir  politika 

önerisi olarak ortaya çıkmaktadır.  

Bu açıdan gelişmiş ülkelerde gözlenen trende uygun olarak yüksek teknolojik ürünlere kayma 

ve hatta bu ürünlerde zamanla yoğunlaşma, hem ihracat gelirleri hem de bunların istikrarı açısından 

önemlidir.  Mevcut  durum  değerlendirildiğinde,  çeşitleme  derinleşmesinin  korunması  önem  arz 

etmektedir. Bu bağlamda ihracatta ürün çeşitliliğini etkileyen etmenlerin bilinmesine ve bu etmenlerde 

meydana gelecek değişimlerin çeşitleme üzerindeki etkilerinin analiz edilmesine ihtiyaç vardır. 

 

KAYNAKÇA 

Al-Marhubi, Fahim (2000), “Export Diversification and Growth: An Empirical Investigation”, Applied Economics Letters, 

7(9): 559-562. 

Gerni, Cevat, H. Aksu ve Ö. Selçuk Emsen (2018), “Türkiye Ekonomisinde İhracat ile İthalat ve Döviz Kuru Arasındaki 

İlişkiler”, Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, 18(1): 78-91. 

Gerni, Cevat, Ö. Selçuk Emsen ve M. Kemal Değer, “İthalata Dayalı İhracat ve Ekonomik Büyüme: 1980-2006 Türkiye 

Deneyimi”, İzmir İktisat Kongresi Anısına 2. Ulusal İktisat Kongresi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 20-22 Şubat 2008. 

İrmiş, Ayşe, Kapitalizmin Küresel Ağı: Düğümler ve İlmekler, Etkin Yayınevi, Bursa, 2018. 

Özdemir, Dilek, Ilgar Riazi, Özge Buzdağlı ve Ö. Selçuk Emsen (2018), “Doğal Kaynak Keşfine Dayalı Ekonomik Büyüme 

Literatüründe Hollanda Hastalığı Çelişkisi: Suudi Arabistan ve İran Üzerine İncelemeler (1980-2014)”, Atatürk Üniversitesi 

İİBF Dergisi, 32(1): 19-43. 

Pamuk, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014. 

Serin, Necdet (2001). “Dış Ticaret ve Dış Ticaret Politikası”, (Ed. Ahmet Şahinöz), Türkiye Ekonomisi Sektörel Analiz, İmaj 

Yayınevi, Ankara, ss: 305-321. 

Türkmen, Adem, Türkiye İhracatında Ürün ve Ülke Çeşitlemesinin Sosyo-Ekonomik Belirleyicileri, (Yayınlanmamış Doktora 

Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2018. 

Wang, Ha-Joon, Sanayileşmenin Gizli Tarihi, (çev. Emin Akçaoğlu), Elif Yayınevi, Ankara, 2015. 

UNCTAD. (2005). Handbook of Statistics/Manuel de Statistiques de La CNUCED, Geneva: United Nations Publications. 

 

  

 

 

TURİZM KLASTERLƏRİNİN DAYANIQLI İNKİŞAF AMİLLƏRİ 

 

Doktorant Əligül Ağayev Ağasalam 

Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi 

 İqtisadi İslahatlar Elmi Tədqiqat İnstitutu  

[e-mail] 

 

XÜLASƏ 

Məqalədə dayanıqlı turizmin mahiyyəti, dayanıqlılıq prinsipləri və onların turizmə təsir aspektləri araşdı-

rılıb. Dayanıqlı turizmin təmin olunmasında turizm klasterinin təmsilçilərinin münasibətləri öyrənilib. Sistemli 

klaster  rəqabətliliyinin  meto,  makro,  mezo,  mikro  səviyyələri  təhlil  edilib.  Turizmin  yerli  inkişafa  təsirlərinin 

qiymətləndirilməsi üçün sistemli model təqdim olunub. 

Açar sözləri: turizm; klaster; turizm klasteri; dayanıqlılıq, dayanıqlı turizm 

SUSTAINABLE DEVELOPMENT PRINCIPLES OF TOURISM CLUSTERS 

ABSTRACT 

The article examines the essence of sustainable tourism, the principles of sustainability and their impact 

on  tourism.  The  relationships  of  the  tourism  cluster  representatives  on  sustainable  tourism  were  studied.  Also, 

meta,  macro,  meso,  micro  levels  of  systematic  cluster  competitiveness  were  analyzed.  A  systematic  model  for 

evaluating the impact of tourism on local development has been presented. 

Key words: tourism; cluster; tourism cluster; sustainability, sustainable tourism 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

234  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

Ümumdünya  Turizm  Təşkilatı,  "turizm"-i  istirahət,  biznes  və  digər  məqsədlər  üçün  bir  ildən 

artıq  olmayan  müddətdə  daimi  yaşadıqları  yerdən  kənara  səyahət  edən  şəxslərin  fəaliyyəti  kimi 

qiymətləndirir.  Belə  ki,  səfər  üçün  bütün  səbəbləri  özündə  ehtiva  edir:  işgüzar  səfərlər,  qohumları 

ziyarət və tətillər. (həm beynəlxal, həm də ölkə daxili) 

“Dayanıqlı  turizm”  termini  müxtəlif  maraq  dairlərindən  olan  insanlar  üçün  ayrı-ayrı  mənaları 

ifadə  edə  bilər.  Özəl  sənaye  müəssisələri  onu  iqtisadi  və  marketinq  baxımından  nəzərdən  keçirirsə, 

yerli icmalar sosial-iqtisadi faydalarını və mədəniyyəti qoruması faktorunu qiymətləndirir. Bu zaman 

belə  bir  suallar  çıxır  ki,  turizm  bazarı  necə  dayanıqlı  və  uzun  müddətli  inkişafda  ola  bilər?  Turizm 

necə  yerli  icmanı  və  onun  mədəniyyətini  gerilətmək  əvəzinə,  dayanıqlı  edə  bilər?  Ətraf  mühitin 

qorunması  ilə  məşğul  olan  QHT-lər  məsləyə  təmamilə  başqa  prizmandan  yanaşırlar.  Turizm  ətraf 

mühiti necə qoruya bilər? 

Ümümdünya Turizm Təşkilatı “Dayanıqlı Turizmə” izah verməklə bu sualları cavablandırdı: 

Dayanıqlı turizmin inkişafı gələcək imkanları qoruyub, inkişaf etdirərək, mövcud turistlərin və 

qonaq qəbul edən bölgələrin ehtiyaclarını qarşılayır. 

Ehtimal olunur ki, iqtisadi, sosial və estetik ehtiyacları ödəmək üçün, bütün resursların elə idarə 

olunma  formasına  gətirib  çıxaracaqdır  ki,  bu  mədəni  müxtəlifliyi,  əsas  ekoloji  prossesləri,  bioloji 

rəngarəngliyi və həyat üçün əhəmiyyətli sistemləri qoruyacaqdır [8]. 

2004-cü  ilin  mart  ayında  ÜTT  Turizm  üzrə  Dayanıqlı  İnkişaf  Komitəsi  turizmdə  dayanıqlılıq 

məsələlərini daha aydın ifadə etmək məqsədi ilə yeni tərif üzrəində işləməyə qərar verdi. ÜTT-a görə 

yeni konseptual tərif, turizmin ətraf mühit, sosial və iqtisadi məsələri arasında balansı vurğulamalıdır; 

turizmin  bütün  seqmentlərində  davamlılıq  prinsiplərini  tətbiq  etmək  zərurətindədir;  və  yoxsulluğun 

azaldılması kimi qlobal məqsədi özündə daşımalıdır [8]. 

Turizmin  dayanıqlı  inkişafı  konseptual  qaydaları  və  idarəetmə  prinsipləri  kütləvi  turizmdən, 

kiçik turizm seqmentlərinə qədər bütün turizm növləri və destinasiyalarda keçərlidir. 

Dayanıqlılıq prinsipləri turizmin inkişafının ekoloji, iqtisadi və sosial-mədəni aspektlərini əhatə 

edir  və  uzunmüddətli  davamlılığı  təmin  etmək  üçün  bu  üç  prinsip  arasında  tarazlıq  yaradılmalıdır. 

Beləliklə, dayanıqlı turizm: 

-Turizmin  inkişafında  əsas  elementlərdən  biri  kimi  çıxış  edən  təbiət  resurslarının  optimal 

istifadəsi, mühüm ekoloji proseslərin, təbii irsin və bioloji müxtəlifliyin qorunmasına yardım etmək; 

-Yerli  icmanın  sosial-mədəni  özünəməxsusluğuna  hörmətlə  yanaşmaq,  onların  yaratdıqları  və 

yaşatdıqları mədəni irslərini, adət-ənənələri ilə bağlı olan dəyərlərini qorumaq və mədəniyyətlərarası 

anlaşmaya və tolerantlığa kömək etmək; 

-Səmərəli,  uzun  müddətli  iqtisadi  əməliyyatları  təmin  etmək,  bütün  maraqlı  tərəflərin  ədalətli 

bölgüyə  əsaslanan  sosial-iqtisadi  mənfəətini  təmin  etmək,yoxsulluğun  azaldılmasına  yardım  edəcək, 

yerli icma üçün stabil iş yerləri, gəlir mənbəyi imkanlarının və sosial xidmətlərin yaradılmasır [8]; 

Dayanıqlı turizmin inkişafı bütün maraqlı tərəflərin məlumatlı iştirakını, eləcə də geniş təmsil 

olunmanı  və  tərəflər  arasında  razılığı  təmin  etmək  üçün  güclü  siyasi  rəhbərlik  tələb  edir.  Dayanıqlı 

turizmə nail olmaq davamlı bir prosesdir və o təsirlərin monitorinqinin zəruriliyini tələb edir, prosesin 

gedişində ehtiyac yaranarsa önləyici və ya düzəliş tədbirləri tətbiq olunmalıdır.  

Dayanıqlı  turizm  həmçinin  turist  məmnuniyyətini  yüksək  səviyyədə  saxlamalı  və  turistlərə 

dayanıqlılıq  haqqında  məlumat  verərək,  onları  arasında  dayanıqlı  turizm  təbliğ  edərək,  turistlərə 

mənalı təcrübə yaşatmalıdır. [1, s.4] 

Yenilənmiş formada bəzi mühüm dəyişikliklər olmuşdur: dayanıqlılıqa şəhər ya kənd, ənənəvi 

kurort  ya  ekoloji  düşərgə  olmasından  aslı  olmayaraq  bütün  landşaflartda  nail  olunmalıdır;  yerli 

icmanın  qəbul  olunması,  cəlb  olunması  və  yararlanması  vacibdir;  və  “  məkanın  özünəməxsusluğu” 

mümkün ola biləcək ən üst həddə qorunmalıdır.  

 Dayanıqlı turizmi bərqərar etmək üçün turizm klasterinin təmsilçiləri sıx qarşılıqlı əməkdaşlıq 

və  rəqabət  münasibətlərini  inkişaf  etdirirlər  ki,  bunun  mahiyyətində  şirkətlərlə  (təchizatçılar, 

müştərilər və rəqibləri ilə), mezo səviyyədə olan müəssisələrlə (dövlət və özəl müəssisələr, vətəndaş 

cəmiyyəti  nümayəndələri  ilə),  makro  səviyyədə  olan  müəssisələrlə  (makroiqtisadi  strategiyalar  və 

siyasətlər  ilə)  və  sosial-mədəni  strukturlarla  (ictimai  iştirakla  dayanıqlı  inkişaf  üçün  fikir  və 

strategiyaları formalaşdırmaq qabiliyyəti) qurulan əlaqələr durur. 

 Dayanıqlı  turizm  klastelərinin  birləşmiş  və  qlobal  rəqabətliliyinin  nəticəsi,  ərazi,  institusional 

və sahibkarlıq birliklərinin və onların rəqabət üstünlüklərinin yaranmasıdır. [6, s.21] 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

235  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

 Dayanıqlı turizm də rəqabət qabiliyyəti, təmsilçilərin, dayanıqlı yollarla bir ölkəyə, bölgəyə və 

ya  turizm  fəaliyyət  zonasına  müdaxilə  edərək,  hədəflərinə  “sahənin”  ortalamasından  daha  üst  həddə 

çatmalarıdır.  Bu  sahibkarlıqda  əlavə  olaraq  maksimum  turist  məmnuniyyəti  əldə  etmək  məqsədi  ilə 

müəssisələrin  və  təşkilatların  sosial  və  ekoloji  əlavəsini  artıraraq  ortalama  mənfəətdən  daha  yüksək 

imtiyazın  əldə  olunmasıdır.  Beləliklə,  dayanıqlı  rəqabət  qabiliyyətinin  əsas  məqsədi  turizm 

fəaliyyətində  iştirak  edən  bütün  təmsilçilərin  gözləntilərini  mümkün  qədər  yaxşı  yerinə  yetirərək, 

dayanıqlılıq prinsiplərinə nail olmaqdır. 

Sistemli klaster rəqabətliliyi qarşılıqlı əlaqələrin dörd səviyyəsindən ibarətdir: 

Meta  –  sosial  təmsilçilərin  yerli  icma  tərəfindən  tələb  olunan  strategiya  və  siyasətləri 

formalaşdırmaq üçün sosial-mədəni amilləri ifadə etmək qabiliyyəti;  

Makro - makroiqtisadi strategiyalar və siyasətlər vasitəsi ilə müəyyənləşən sabitlik: fiskal, pul, 

valyuta, ticarət və rəqabət siyasətləri; 

Mezo-  şirkətlər  arasında  qarşılıqlı  fəaliyyəti  və  əməkdaşlığı  asanlaşdıran  strukturlar 

(təchizatçılar,  müştərilər  və  rəqiblər),  tədqiqat  və  inkişaf  təşkilatları,  maliyyə  dəstəyi  göstərən 

təşkilatlar,  dəstək  və  məlumatlandırma  təşkilatları  (marketinq,  ixrac,  sərgilər  və.s),  kadr  hazırlığı  və 

təlim müəssisələri və infrastruktur (nəqliyyat, kommunikasiya və enerji) qurumları. 

Mikro  -  bir  şirkətin  və  ya  şirkətlər  qrupunun  xərclərin  səmərəliliyi  münasibətini  təmin  edən 

məhsul və xidmətlər təklif edərək, keyfiyyət, müxtəliflik və yeni bazarların imkan və dəyişikliklərinə 

cavab vermək qabiliyyətidir [13, s.27] 

 

 

Şəkil 1: Turizm Klasterinin Sistemli Rəqabətlilik Səviyyələri (Altenburg 1998) 

 

Turizmin yerli inkişafa təsirlirinin qiymətləndirilməsi:Sistemli modeli  

Turizmin  yerli  inkişafa  təsirinin  nəzəri  əsasları  və  konseptual  modelləri  yalnız  son  illədə 

tədqiqatçılar,  universitetlər  və  yerli  tədqiqat  institutları  tərəfindən  araşdırılmağa  başlanmışdır. 

Araşdırmaların əksəriyyəti mikro iqtisaddi səviyyədə olan məslələri araşdırmış və ekoloji davamlılıq 

prioritet olaraq daha çox işlənmişdir.  

Davamlı  turizmin  yerli  inkişafa  təsirləri  konsepsiyasnı  və  onun  nəzəri  əsaslarınını,  sistemli 

rəqabət  qabiliyyəti  konsepisiyasına  uyğunlaşdırıb  və  inteqrasiya  edərək,  Porter-in  “Rəqabət  almazı” 

modelinin  rəqabət  üstünlüyü  təyin  edicilərini  müəyyənləşdirərək  hazırlamışdılar  [5,s.31].  Bu  model 

dayanıqlılıq anlayışını iqtisadi, sosial, mədəni və ekoloji siyasət göstəricilərindən istifadə edir.  

Meta Səviyyə 

 Sosial həmrəylik, siyasi təşkilat, iştirakçıların müəyyənləşməsi qabiliyyəti və yerli inkişaf layihəsi. 

Makro Səviyyə 

Valyuta, pul, maliyyə və tarif siyasəti; Turizm sektorunun siyasətləri. Tənzimləyici, maliyyə, ətraf 

mühit və sosial siyasətlər.

 

Mezo Səviyyə 

Turizm klasterləri ilə  qrup təmsilçi təşkilatlar və dəstəkləyici qrumlarla  əlaqələri; Yerli, regional və milli 

turizm fəaliyyətlərinə dəstək verən ictimai qurumlarla danışıqlar aparmaq üçün təmsilçilik və güc.  

Klaster  şirkətləri arasında ittifaqlar və şəbəkələr. Turizm xidməti əməkdaşlığı və qarşılıqlı əlaqəsi.

 

Mikro Səviyyə 

Təşkilati elementin üstünlükləri (idarəetmə, xammal xərcləri, əmək 

qabiliyyəti, marketinq və s) və qapalı məlumat. 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

236  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

 

Şəkil 2. Turizmin yerli inkişafa təsirlərini üçün klaster modeli: Rəqabət qabiliyyəti və dayanıqlılıq.Ruşçman (2001) 

 

Müqaisəli  təhlil  aparmaq  üçün,  bu  metod  ümümi  olaraq  istifadə  olunmalıdır.  O  həmçinin, 

turizm klasterlərində olan bütün iştirakçıları, onların münasibətlərini və rəqabətə davamlılığına vadar 

edən,  bütün  növ  turizm  klasterlərinə  tətbiq  oluna  bilən,  buna  görə  regional  və  müvəqqəti 

münasibətlərdə istifadə olunan amilləri (meta, makro, mezo, və mikro), dayanıqlılığı (iqtisadi, sosial, 

ekoloji, mədəni və siyasi-institusiaonal) nəzərə almalıdır. 

Eyni zamanda, bu metod müxtəlif situasiyalarda, hər bir klasteri dayanıqlılığa və rəqabətə davam-

lılığa sövq edən əsas faktorların və iştirakçıların qarşılıqlı əlaqələrinin təhlilində tətbiq oluna bilər. 

 

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 

1. 

Buhalis, D., Darcy, S. (2011). Accessible Tourism: Concepts and Issues. Bristol, UK: Channel View Publications.  

2. 

Cunha, C.J., Cunha, S. K. (2005). Tourism Cluster Competitiveness and Sustainability:Proposal for a Systemic Model 

to Measure the Impact of Tourism on Local Development, BAR, v. 2, n. 2, art.4, p. 47-62. 

3. 

Kim, N., Wicks, B.E. (2010). Rethinking Tourism Cluster Development Models for Global Competitiveness, 

International CHRIE ConferenceRefereed Track. Paper 28, 

http://scholarworks.umass.edu/refereed/CHRIE_2010/Friday/28.  

4. 

Porter, M. E. (2013). Development strategies for the 21st century social progress and competitive growth; 

www.socialprogressimperative.org 

5. 

Altenburg, T., Gillegrand, W., & Stamer, J. M. (1998). Building system competitivenss. Berlim: German Development 

Institute – GDI.  

6. 

Mytelka, L. E., & Farinelli, F. (2000). Local clusters, innovation systems and sustained competitiveness In: Arranjos 

produtivos locais e as novas políticas de desenvolvimento industrial e tecnológico. Nota Técnica n. 5. Estudos 

Temáticos. IE/UFRJ. Rio de Janeiro. p. 19. Retrieved March 16, 2002, from http:// www.ie.ufrj.br/gei/gil.shml. 

7. 

Smith, S. (1989). Tourism analysis. A handbook. New York/London: Longman. 

8. 

UNWTO annual report 2016, http:// media.unwto.org/publication/unwto-annual-report-2016