"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FİSKAL SİYASƏT VƏ İQTİSADİ ARTIM. DÖVLƏT XƏRCLƏRİNDƏ OPTİMALLIQ PRİNSİPLƏRİ i.ü.f.d, Abbasov Ceyhun Abbas
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 306
- FISCAL POLICY AND ECONOMIC GROWTH. OPTIMIZATION PRINCIPLES OF GOVERNMENT SPENDING ABSTRACT
- Key words
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 307
- 3. Büdcə xərclərinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 308
|
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 304 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan - istehsal və idxalın dəyişməsi ilə əlaqədar daxili bazarın quruluşu; - real tələbatın artmasının istehsalın artmasına təsiri və ya ehtiyatların azalmasına görə və idxalın artması; - iqtisadi aktivliyin, məşğulluğun və gəlirlərin dəyişməsi; - istehsal və istehlak qiymətlərinin dəyişməsinin əhalinin alıcılıq qabiliyyətinə təsiri və müvafiq olaraq konyunktur dəyişikliyi (konyunktur dəyişikliyi əvvəl dünya, sonra ölkə və nəhayət təsərrüfat vahidi səviyyəsində baş verir). Təcrübə göstərir ki, müasir informasiya texnologiyalarının və metodologiyanın tətbiqi statistik məlumatların işlənməsində köklü dəyişikliyə səbəb olmuşdur. Belə ki, köhnə üsullarla informasiyanın işlənməsi alınmış nəticənin keyfiyyətinin lazımi səviyyədə olmasını təmin etmir. Bu metodoloji material əsasən üç bölmədən ibarətdir: statistik məlumatların keyfiyyət göstəriciləri; statistik məlumatların istehsalı prosesində əmələ gələn tipik səhvlər; statistik müayinələrdə səhvlərin hesablanması metodu. Statistik məlumatların faydalılığı, dəqiqliyi, reprezentativliyi, müqayisəliliyi, əldə edilmə mümkünlüyü, şəffaflığı, əlaqəliliyi, əhatə dairəsi keyfiyyət göstəriciləri bölməsində araşdırılmışdır. (5,s45) Statistik müşahidə prosesində əmələ gələn səhvlər müxtəlif mərhələləri (seçmə, sorğu və məlumatların işlənməsi) əhatə edir. Yaranan səhvlərin təsnifatı ikinci bölmədə göstərilmişdir. Üçüncü bölmədə səhvlərin hesablanma alqoritmi araşdırılır. Əmələ gələn səhvlərin səviyyəsi seçmə əlaməti üzrə variasiya əmsalından, müayinənin əhatə dairəsindən, sorğuya cavab vermə dərəcə- sindən, klasterləşmədən və s. amillərdən asılı olduğu üçün, müşahidə prosesinin müvafiq mərhələlərin- də nəzarət zəruridir. Ona görə də müşahidə proqramında keyfiyyətə nəzarət sistemi texnoloji prosesin bütün mərhələlərini əhatə etməlidir. Qeyd edilməlidir ki, bu mövzunun hazırlanmasında statistika üzrə beynəlxalq təşkilatların təlimatlarına, müşahidələrin aparılmasına dair dərsliklərə və mövcud təcrü- bələrə istinad edilmişdir. Son 3 il ərzində ölkə daxilində inflyasiya bir qayda olaraq, xarici ticarət tərəfdaşı ölkələrindən aşağıdır.(6,s,165).Faktiki kapital adekvatlığı göstəriciləri Mərkəzi Bankın müəyyən etdiyi minimal normalar və beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş minimal səviyyədən yüksəkdir. İl ərzində xarici iqtisadi əməliyyatların müsbət saldosunun əldə olunmasında neft-qaz sektoru mühüm rol oynamışdır. Neft-qaz sektoru üzrə ümumi daxilolmalar əsasən neftin və təbii qazın ixracı və bu sektora cəlb edibn xarici kapitalın hesabına formalaşır.Fikrimizcə, ölkə iqtisadiyyatının hazırkı inkişaf durumunda Azərbaycan hökuməti investisiyaların artırılmasından və tənzimləmə vasitəsi kimi iqtisadiyyatın pul kütləsi ilə təminatının tarazlaşdırılmasından istifadə etməlidir. Beynəlxalq təcrübəyə görə investisiyaların artımı xeyli dərəcədə pul kütləsinin təklifindən asılıdır. Keçən əsrin 50- ci illərində meydana gələn monetarizm nəzəriyyəsinin nümayəndələri də belə hesab edirlər ki, iqtisadi inkişafı müəyyən edən birinci vasitə puldur. Monitarizmdə pul kütləsinə təsərrüfat konyunkturuna güclü təsir göstərən amil kimi baxırlar. Onların fikirincə, tədavüldə olan pul kütləsi qiymətlərin və milli gəlirin dinamikasına birbaşa uyğun gəlməlidir, daha doğrusu, onların arasındakı nisbət düz mütənasib asılılığa malikdir. Respublikamızda monetizasiya səviyyəsi(6,7%) iqtisadi təhlükəsizliyin beynəlxalq səviyyədə qəbul edilən astana kəmiyyətindən(50%) xeyli(43,3 faiz bəndi) geri qalır. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi sübut edir ki, pul kütləsinin ÜDM- ə nsibətinin müvafiq təhlükəsizlik indikatorundan xeyli aşağı olması iqtisadi proseslərin gedişində xoşagəlməz halların formalaşması mənbəyi kimi çıxış edir.(7,s,235) Azərbaycan üçün monetizasiya səviyyəsinin indiki birrəqəmli durumu ölkədə pul əməliyyatları- nın dollarlaşmasına, eləcə də qarşılıqlı borcların artımına rəvac verən təhlükəli təhdidlərdən hesab edilir. Ona görə də gələcəkdə ölkənin pulla təminatı səviyyəsinin tədricən iqtisadi təhlükəsizliyin müvafiq astana kəmiyyətinə yaxınlaşdırılması üçün lazımi addımlar atılmalıdır.Bununla yanaşı, manatın xarici dönərli valyutalara nisbətən məzənnəsinin müəyyənləşdirilməsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlərin görulməsi, habelə, əhalinin mənzil şəraitini yaxşılaşdırmaq və sərbəst pul kütləsini daşınmaz əmlak bazarına yönəltmək məqsədilə ipoteka kreditinin yaradılması və inkişafı üzrə dövlət proqramının işlənib hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Bundan əlavə, ölkədə həyata keçirilən alqı-satqi əməliyyatlarında, o cümlədən ticarət şəbəkələrində xarici valyutalarla hesablaşmaların qarşısını almaq məqsədilə hüquqi, inzibati və təşkilati tədbirlərin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi zərurəti əsaslandırılmışdır.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 305 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan NƏTİCƏ Qeyd olunanlardan belə nəticəyə gəlmək olar ki, ölkədə iqtisadi artım sürətinin dayanıqlı olmasını təmin etməyin əsası Ümumi Daxili Məhsulun pul kütləsinin həcminə uyğunluğunun tənzim- lənməsindən ibarətdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dövriyyədəki pul kütləsi həcminin dəyişməsinə ani müddətdə reaksiya verən qiymətlərin nəzarətsiz yüksəlişi şəraitində pulun dövretmə sürətinin nizamlanması tədbirləri yalnız qısamüddətli səmərə verə bilər. Yaddan çıxarmaq olmaz ki, iqtisadi artım yalnız tədiyyəqabiliyyətli tələbin səviyyəsinin əmtəə təklifinə uyğunluğu şəraitnidə mümkündür. Əgər tələb davamlı olaraq təklifdən geri qalarsa, onda bizim son vaxtlar şahidi olduğumuz əmtəə təklifi də ixtisar olunacaqdır. Mərkəzi Bank inflyasiyanın və məşğulluğun gələcək dinamikasını öyrənməklə mühüm nəticələr əldə etmişdir. İnkişafın istiqamətlərinin düzgün proqnozlaşdırılması və obyektiv qərarların generasiyası dolğun və hərtərəfli informasiya təminatına əsaslanır və yalnız doğru statistik məlumatları ekonometrik təhlil, modellər vasitəsi ilə proznozlaşdırmaq mümkündür. Alınmış nəticələr çərçivəsində tsikli qabaqlayan və tsiklə nisbətdə gecikən indikatorlar formalaşdırılmışdır. İl ərzində müxtəlif ekonometrik metodlardan istifadə etməklə, biznes tsiklləri və iqtisadi fluktuasiyaların mənbələri tədqiq edilmişdir. “Tsiklik barometrinölçülməsi” adı ilə aparılan bu tədqiqat çərçivəsində məcmu buraxılış kəsirinin mövcud vəziyyəti və perspektiv dəyişmə meyli, habelə iqtisadiyyatın tsikl üzrə yerləşmə nöqtəsi qiymətləndirilmişdir. İqtisadi (maliyyə və qeyri-maliyyə) aktivlərə sərmayə qoyuluşu ekoloji, iqtisadi və insan kapitalınin kəmiyyət və keyfiyyətinin düzgün statistikasını tələb edir. Bu məsələlərin vaxtında həll edilməməsi qoyulmuş sərmayələrin effektivliyini və strukturunu müəyyənləşdirmək üçün çətinlik yaradır. Hətta fəaliyyətin son nəticəsi ilə ilkin xərclərin müqayisəsi belə mümkün olmur. Uzunmüddətli dövrdə iqtisadi diversifikasiya və ixrac yönümlü iqtisadiyyatın dəstəklənməsi istiqamətində idxal və ixracın daxili və xarici tələbə, həmçinin məzənnəyə elastikliyi tədqiq edilmişdir. Alınmış nəticələr qlobal şokların və məzənnədəki dəyişikliklərin transmissiyasının qiymətləndirilməsindəmühüm rola malikdir. Maliyyə sisteminin inkişafının tədqiqiistiqamətində bank sektorunun maliyyə vasitəçiliyi və iqtisadi artım arasında əlaqə qiymətləndirilmişdir.Bütün bu problemləri sistemli araşdırmaq ücün beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən davamlı inkişaf konsepsiyası irəli sürülmüşdür. Həmin konsepsiyaya əsasən sərmayənin optimal qoyuluşu ölkədə iqtisadi inkişafa və sosial ədalətin bərpa olunmasına yönəndilir. İSTIFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBIYYAT 1.
Azərbaycanın statistik göstəriciləri , Bakı-2013-cü il. 2.
Azərbaycanın statistik göstəriciləri , Bakı- 2014-cü il. 3.
Z.F.Məmmədov Pul və Banklar. Bakı -2008 ,399 s. 4.
Ələkbərov Ə.Ə. Sosial-iqtisadi inkişafın maliyyə - büdcə parametrlərinin tənzimlənməsi (monoqrafiya) Bakı, «Elm», 2007, 448 s. 5. Трубникова Е.И. Координация деятельности органов контроля за исполнением федерального бюджета // Финансы и кредит. 2008, № 6 6. Ə.Q.Əlirzayev Təcrübə meyllər və perspektiv istiqamətlər. Bakı-2005 7. Dünya ölkələrinin bank sistemi. T.T.Əliyeva , T.V.Əsgərova. Bakı -2016
FİSKAL SİYASƏT VƏ İQTİSADİ ARTIM. DÖVLƏT XƏRCLƏRİNDƏ OPTİMALLIQ PRİNSİPLƏRİ i.ü.f.d, Abbasov Ceyhun Abbas Bakı mühəndislik Universitet ceyhunabbasoglu@gmail.com
XÜLASƏ Tədqiqat işində dövlət xərclərinin optimal bölgüsünün tədqiqi ilə əlaqədar nəzəri müddəalar müzakirə edilmiş və neftlə zəngin ölkələrdə optimallaşdırma məsələsinin həlli üçün hesablamalar həyata keçirilmişdir. Məlumdur ki, dövlət xərcləri iqtisadi təsnifat üzrə kapital və cari olmaqla iki əsas istiqamətə ayrılır. Bu səbəbdən əsas tədqiqat obyektinə həm də tarazlıq məsələsinin quruluşu və həlli xüsusiyyətləri də daxil edilmişdir. Çünki, hökumətin kapital xərcləri ümumi buraxılışın inputu olduğu halda, cari xərcləri isə ev təsərrüfatlarının faydalılı- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 306 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan ğının endogen dəyişəni olur. Müəyyən olunmuşdur ki, Azərbaycanda dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsir etməsi üçün kapital xərclərinin büdcə xərclərindəki payı 24.8%, cari xərclərin payı 75.2% olmalıdır. Açar sözlər: Fiskal xərclər, kapital və cari xərclər, ev təsərrüfatlarının faydalılığı, ümumi buraxılış funk- siyası, dayanıqlı iqtisadi artım. FISCAL POLICY AND ECONOMIC GROWTH. OPTIMIZATION PRINCIPLES OF GOVERNMENT SPENDING ABSTRACT In the research work, the theoretical framework related with the aplication of the optimal composition of Government spending has been discussed and the calculation for solution of optimization problem was carried out for oil reach countries. It is known that, public spending is divided into two major areas - capital and current, as an economic classification. Therefore, the main research object also includes the structure and the solution of the equilibrium issue. Because the Government's capital expenditure is the input of a output function, while current expenditure is an endogenous variable in the households' utility function. It was determined that, the share of capital expenditures in state budget should be 24.8% and the share of current expenditures - 75.2% in order to maximize the economic growth in Azerbaijan.
nable economic growth.
Fiskal xərclərin bu və ya digər formada bölüşdürülməsinin effektlərinin qiymətləndirilməsi ilə əlaqədar dünya miqyasında məşhur olan tədqiqat işləri kimi Barro [1] və Devarajan [2] tərəfindən aparılmış tədqiqat işlərini misal göstərmək olar. Həmçinin Chen tərəfindən qiymətləndirilmiş və hökumətin investisiya və istehlak xərcləri ilə iqtisadi artım arasındakı əlaqəyə həsr olunmuş endogen artım modeli də ən çox maraq çəkən metodologiyalardan biridir [3]. O Barronun yanaşmasını əsas götürməklə içtimai istehlak xərclərini ev təsərrüfatlarının faydalılıq funksiyasına, məhsuldar olduğu fərz olunan investisiya xərclərini isə istehsal (ümumi buraxılış) funksiyasına əlavə etmiş və iddia etmişdir ki, məhsuldar içtimai xərclərin geniş payına malik olan ölkələr yüksək iqtisadi artıma da malik olurlar. Göründüyü kimi burada içtimai xərclərin (O hökumətin kapital və istehlak xərclərini nəzərdə tuturdu) mövcudluğu yox onun məhsuldarlığı və ya səmərəliliyi önə çəkilir. Digər tədqiqatçılardan Chen və b. [4], Lee və s. müəlliflər tərəfindən təqdim olunmuş tədqiqat işlərində də həmçinin hökumət büdcəsinin optimal bölüşdürülməsi və onların iqtisadi inkişafdakı rolu ilə əlaqədar maraqlı nəticələrə rast gəlmək olar. Qeyd olunan bu tədqiqatçıların işləri ilə yanaşı dövlət büdcə xərclərinin optimal bölgüsünün tədqiqinə həsr olunmuş bir sıra digər beynəlxalq və yerli tədqiqat işləri də vardır ki, onlardan bəziləri barədə qısa şərhlər verməyə çalışacağıq. Məsələn; Chen hökumət xərclərinin iqtisadi artıma təsirinin səmərəliliyinin təhlil olunması məqsədi ilə bu xərclərin istehlak və investisya xərcləri arasında optimal bölüşdürülməsi problemini tədqiq etmişdir [5, s. 123- 136]. Bundan başqa biz həmçinin Chun-Hung Chen və b. [4, s. 57–74], Yan and Mukai [6, s. 345– 371], Pujowidianto, Lee, Chen [7], Hillestad [8, s. 1091-1098] və başqa tədqiqatçıların büdcə xərclərinin optimal bölüşdürülməsi məsələsi ilə əlaqədar təklif etdikləri tədqiqat işləri ilə də tanış olduq.
Bəzi yerli tədqiqat işlərində də bu problemlə yaxından əlaqəli olan problemlərin tədqiqinə rast gəlmək mümkündür. Belə ki, Türkiyədə təşkil olunmuş X Ekonometrika və statistika konfransına tək- lif edilmiş “Bütçe harclama kanallarının sosyo-ekonomik kalkınma göstergelerine etkisi” adlı tədqiqat işində [9] Azərbaycan iqtisadiyyatı üzrə büdcə xərclərinin fiskal və monetar siyasətin bir sıra göstəri- cilərinə (inflyasiya, əmək haqqı, ÜDM-in artımı və s.) təsiri ekonometrik qiymətləndirilərək təhlillər aparılmışdır. Bundan başqa Bakı şəhərində «Qloballaşma və regional iqtisadi inkişaf» mövzusunda keçirilən beynəlxalq konfransın "Müasir qloballaşma dövründə davamlı insan inkişafı konsepsiyası və insan kapitalı” adlı materialında investisiya xərcləri, o cümlədən büdcə xərclərinin (Təhsil, elm səhiy- yə və s) İnsan kapitalı, İnsan İnkişafı İndeksinə təsirinin ekonometrik modeli verilmişdir. Qeyd olunduğu kimi işin əsas məqsədi büdcə xərclərinin qeyd olunan xərc maddələri arasında optimal bölgüsünün müəyyən edilməsidir ki, hansı ki, bu bölgüdə büdcə xərclərinin hər nəfərə düşən gəlirlərin artımına maksimum təsiri təmin olunur. Optimallaşdırma kursundan məlumdur ki, xətti və qeyri-xətti proqramlaşdırma məsələləri optimal həllərin tapılmasında geniş istifadə olunurlar.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 307 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 2. Metodologiya Bu problemin metodologiyası iki əsas fundamental makroiqtisadi məsələnin üzərində qurulmuşdur. Belə ki, dövlət xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsirinin tədqiq olunmasında faydalılıq və ümumi buraxılış funksiyalarından istifadə olunur. Gəlin əvvəlcə faydalılıq funksiyası ilə başlayaq. Chakravarty mənfi olmayan elastiklik əmsalı ilə verilən ümumi faydalılıq funksiyasının ilk dəfə D. Bernoulli tərəfindən təklif olunduğunu göstərmişdir [10, s. 338-355]. Digər tərəfdən isə O optimal yığım səviyyəsini tədqiq edərkən bu məsələnin, yəni optimal yığım səviyyəsinin faydalılıq funksiyasının fonunda iqtisadi artıma təsiri məsələsinin ilk dəfə Ramsey [11, s. 543-559] tərəfindən araşdırıldığını qeyd etmişdir. Dövlət xərclərinin optimal bölüşdürülməsi və iqtisadi artım məsələsi ilk dəfə Barro tərəfindən tədqiq edilmişdir [12, s. 103-125]. O “Government Spending in a Simple Model of Endogeneous Growth” adlı əsərində dövlət xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsir edə biləcək optimal bölgüsünün müəyyənləşdirilməsi metodologiyasını işləyib hazırlamışdır. Onun konsepsiyası sabit gəlirli kapitala əsaslanan endogen artım modelinin üzərində qurulmuşdur. Barro fərz edir ki, hökumətin bütün xərcləri investisya (ing: productive) xarakterli xərclərdir [12]. Onun fikrincə sonsuz həyat, qapalı iqtisadiyyat şərtləri daxilində ev təsərrüfatları həmişə özünün faydalılığını maksimum etməyə rasional reaksiya göstərir.
Beləliklə, yuxarıda müzakirə olunmuş nəzəri çərçivələrdən istifadə etməklə aparılmış hesablamalar nəticəsində dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin optimal payının təyin olunması üçün optimallıq şərti aşağıdakı kimi müəyyən olunmuşdur: Əgər 𝜔 1
dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin optimal payıdırsa, hansı ki, bu bölgü ilə hökumət dayanıqlı iqtisadi artıma maksimum təsir edə biləcək, onda ümumi buraxılış funksiyasında 𝑓 𝑔 1
𝑓 𝑔 2 bərabər olmalıdırlar. Burada, f ümumi buraxılış funksiyasıdır. Deməli, 𝑓 𝑔 1 − 𝑓
𝑔 2 = 0 tənliyinin dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin payına (𝜔 1 ) nəzərən həlli bizə dövlət büdcə xərclərinin optimal bölgüsünü ( 𝜔 1 ∗ ) verir. Beləliklə, əgər 𝜔 1
optimal həldirsə, onda dayanıqlı iqtisadi artımın (𝜇) dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin payına (𝜔 1 ) nəzərən törəməsi bu nöqtənin ( 𝜔 1 ∗ ) sol tərəfində müsbət ( 𝜇 𝜔
> 0), sağ tərəfində isə mənfi (𝜇 𝜔 1 < 0) olacaqdır. Bu belə bir məntiqi nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, əgər 𝑓 𝑔
> 𝑓 𝑔 2 olarsa, onda dayanıqlı iqtisadi artımın büdcənin kapital xərclərinə nəzərən törəməsi müsbət, yox əgər 𝑓 𝑔
< 𝑓 𝑔 2 şərti mövcud olarsa, onda qeyd olunan marjinal dayanıqlı iqtisadi artım mənfi olacaqdır. Bu bölmədə büdcə xərclərinin səmərəliliyi optimallaşdırma məsələsi vasitəsi ilə araşdırılmışdır. Optimallaşdırma məsələsi büdcə xərclərinin hər nəfərə düşən gəlirlərə maksimum təsirirnin müəyyənləşdirilməsi kimi qoyulmuşdur. Büdcə xərclərinin kapital və cari xərc maddələri arasında optimal bölüşdürülməsi məsələsinin nəzəri-metodoloji xüsusiyyətləri 2-ci bölmədə ətraflı müzakirə olunmuşdur. Əgər 𝜔 1 ∗ dövlət büdcəsində kapital xərclərinin optimal payı olarsa, onda istehsal və yaxud ümumi buraxılış funksiyasının dövlət büdcəsinin kapital xərclərinə nəzərən birinci tərtib törəməsi ( 𝑓 𝑔 1 ) ümumi buraxılış funksiyasının dövlət büdcəsinin cari xərclərinə nəzərən birinci tərtib törəməsinə ( 𝑓 𝑔 2 ) bərabər olmalıdır. Burada, f istehsal və yaxud ümumi buraxılış funksiyasıdır. Bu funksiyadan 𝑓 𝑔 1 və
𝑓 𝑔 2 marjinal ifadələrini aşağıdakı kimi təyin edə bilərik: 𝑓 𝑔 1 = 𝛿
2 1 𝑔 1 (3.1)
𝑓 𝑔 2 = 𝛿 3 1 𝑔 2 (3.2) Burada, f istehsal və yaxud ümumi buraxılış funksiyasını, 𝑔 1 və 𝑔 2 uyğun olaraq dövlət büdcə- sinin kapital və cari xərclərini, 𝛿 2
𝛿 3 uyğun olaraq dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin ve- rilmiş empirik istehsal funksiyasındakı əmsallarını ifadə edir. Beləliklə, Yuxarıda qeyd olunduğu kimi dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin istehsala və ya ümumi buraxılışa maksimum təsir etməsi üçün 𝑓 𝑔 1 və
𝑓 𝑔 2 bir-birinə bərabər olmalıdır. Bunu aşa- ğıdakı kimi yaza bilərik:
𝛿
1 𝑔 1 = 𝛿 3 1 𝑔 2 (3.3) THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 308 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan (3.3) eyniliyində verilmiş 𝑔 1
𝑔 2 müvafiq olaraq dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin məbləğləridir. 𝛿 2 və 𝛿 3 əvvəlki bölmədə aparılmış qiymətləndirmələrdə 𝛿 2 = 0.10, 𝛿 3 = 0.30 kimi əldə olunmuşdur. Beləliklə, müəyyən olundu ki, Azərbaycanda dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsir etməsi üçün kapital xərclərinin büdcə xərclərindəki payı 24.8%, cari xərclərin payı 75.2% olmalıdır. 4. Nəticə Beləliklə empirik təhlil göstərdi ki, 2005Q1-2017Q3 dövrü üçün Azərbaycanda ümumi buraxılış funksiyasının dövlət büdcəsinin kapital xərclərinə nəzərən marjinal dəyəri (birinci tərtib törəməsi) bu funksiyanın dövlət büdcəsinin cari xərclərinə nəzərən marjinal dəyərindən kiçik olmuşdur (𝑓 𝑔 1
𝑔 2 ). Lakin müəyyən edildiyi kimi dövlət büdcəsinin kapital xərcləri o vaxt məhsuldar sayıla bilər ki, 𝑓 𝑔 1 > 𝑓
𝑔 2 olsun. Başqa sözlə, dayanıqlı iqtisadi artımın dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin payına nəzərən birinci tərtib törəməsi ( 𝜇 𝜔 1 ) o vaxt müsbət ola bilər ki, 𝑓 𝑔
> 𝑓 𝑔 2 şərti ödənilsin. Tədqiqatın nəticəsi isə göstərdi ki, əksinə 2017-ci ilin 3-cü rübündə ümumi buraxılış funksiyasının dövlət büdcəsinin kapital xərclərinə nəzərən birinci tərtib törəməsi, dövlət büdcəsinin car xərclərinə nəzərən birinci tərtib törəməsindən kiçikdir ( 𝑓 𝑔
< 𝑓 𝑔 2 ). Bu isə o deməkdir ki, büdcənin kapital xərcləri məhsuldar olmamışdır. Onun payının daha da yüksəldilməsi ölkənin dayanıqlı iqtisadi artımının dəyişiminə müsbət təsir etməyəcəkdir. Biz bu təhlili 2018-ci il üçün genişləndirə bilərik. Beləki, 2018- ci ildə dövlət büdcəsinin xərclərinin 20905.7 mln. manat olması proqnozlaşdırılır [15, s. 22]. Deməli əgər dövlət bu xərclərin 5184.6 mln. manatını kapital yönümlü, 15721.1 mln. manatını isə cari xərclərə yönəltsə onda büdcə vəsaitinin bu cür xərclənməsi iqtisadi artıma maksimum artırıcı təsir göstərəcəkdir. Dövlət büdcəsinin səmərəliliyinin təhlili nəticəsində müəyyən edildi ki, Azərbaycanda dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsir etməsi üçün kapital xərclərinin büdcə xərclərindəki payı 24.8%, cari xərclərin payı 75.2% olmalıdır.
Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|