Matematika o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma Yangi nashr

5 × 3 = 15
5 ta 3 talik.
3 × 5 = 15
3 ta 5 talik. 
Qo‘shimcha topshiriq.
Darslikning 187-betidagi 10-top-
shiriq tavsiya etiladi. Shakllar o‘rniga 
qaysi sonlarni joylasak, tenglik to‘g‘ri 
bo‘ladi?
2 × 6 = 12
6 + 2 = 8 
6 – 2 = 4
83
3.
Bo‘sh qutining massasi 3 kg. Uning ichiga 12 kg 
olma va 2 kg nok joylandi. Quti bilan birga mevalarning 
massasi qancha?
2.
Ko‘paytmalarni taqqoslaymiz.
2 × 9
2 × 8
5 × 1
1 × 5
4 ×
= 12
×
=
×
=
×
=
6 × 4
9 × 4
7 × 0
0 × 10
4.
Bo‘yalgan katakchalar sonini topamiz.
Bir xonali sonlarning 
ko‘paytirish jadvali
14-dars
1. 
Ko‘paytirishlarni jadvalda takrorlaymiz. 
1 × 1 = 1
1 × 2 = 2
1 × 3 = 3
1 × 4 = 4
1 × 5 = 5
1 × 6 = 6
1 × 7 = 7
1 × 8 = 8
1 × 9 = 9
1 × 10=10
1
2 × 2 = 4
2 × 3 = 6
2 × 4 = 8
2 × 5 = 10
2 × 6 = 12
2 × 7 = 14
2 × 8 = 16
2 × 9 = 18
2 × 10=20
2
3 × 3 = 9
3 × 4 = 12
3 × 5 = 15
3 × 6 = 18
3 × 7 = 21
3 × 8 = 24
3 × 9 = 27
3 × 10=30
3
4 × 4 = 16
4 × 5 = 20
4 × 6 = 24
4 × 7 = 28
4 × 8 = 32
4 × 9 = 36
4 × 10=40
4
5 × 5 = 25
5 × 6 = 30
5 × 7 = 35
5 × 8 = 40
5 × 9 = 45
5 × 10=50
5
6 × 6 = 36
6 × 7 = 42
6 × 8 = 48
6 × 9 = 54
6 × 10=60
6
7 × 7 = 49
7 × 8 = 56
7 × 9 = 63
7 × 10=70
7
8 × 8 = 64
8 × 9 = 72
8 × 10=80
8
9
× 
9 = 81
9
× 
10=90
9
10×10=100
10
@edurtm_uz

---

A
b
D
75
15-DARS: 
BIR XONALI SONLARNING KO‘PAYTIRISH JADVALI
Maqsad:
bir xonali sonlarning ko‘paytirish jadvalini biladi. Jadvaldan foy
-
dalanib misollar yechadi.
1. 
Mavzu bo‘yicha tushuncha berildi. Kim tez hisoblaydi? Berilgan bir xo
-
nali sonlarni ko‘paytiramiz. 
4 × 2 = 8
2 × 8 = 16
2 × 7 = 14 
4 × 3 = 12
3 × 8 = 24
3 × 7 = 21
4 × 4 = 16
4 × 8 = 32
4 × 7 = 28 
4 × 5 = 20
5 × 8 = 40
5 × 7 = 35 
4 × 6 = 24
6 × 8 = 48
6 × 7 = 42 
4 × 7 = 28
7 × 8 = 56
7 × 7 = 49 
4 × 8 = 32
8 × 8 = 64
8 × 7 = 56 
2. 
Berilgan topshiriqqa qaraymiz. Natijalar qanday hosil qilingan? Ular 
qay usulda bajarilgan? Birgalikda bajaramiz.
2 × 6 = 12
 
3 × 6 = 18
2 ta 6 talik
3 ta 6 talik.
Jami doirachalar sonini topamiz:
 5 × 6 = 30. 
Demak, jami doirachalar soni 30 ta, ya’ni 5 ta 6 talikdan iborat. 
Bu topshiriqni boshqa usulda ham amalga oshirsa bo‘ladi: 
2 × 6 + 3 × 6 = (2 + 3) × 6 = 5 × 6 = 30. 
3. 
Rasmda nima tasvirlangan? 
(gilam) Uni qayerda ko‘rgansiz? 
Berilgan jadval asosida gilam
-
ning perimetrini topamiz. Gilam
-
ning uzunligi 10 metr, eni 5 metr. Gi
-
lamning perimetrini topish uchun 
uning bo‘yi va enining yig‘indisini 
hisoblaymiz. 
Uzunligi 10 m.
Eni 5 m. 
10 m + 10 m + 5 m + 5 m = 30 m.
Demak, gilamning perimetri 30 
metrga teng. 
4. 
Kim topqir? Aqlni charxlay
-
miz. To‘g‘ri tenglik hosil qilish uchun 
amal belgilarini qo‘yamiz. 
4 + 4 × 3 = 16 2 + 2 + 4 = 8 
2 × 2 × 4 = 16 7 – 6 + 11 = 12 
4 + 3 × 3 = 13 10 × 3 + 5 = 35
84
Bir xonali sonlarning 
ko‘paytirish jadvali
15-dars
1.
Kim tez hisoblaydi?
×4
3
5
6
7
4
2
9
8
×8
5
4
9
7
2
3
6
8
×7
3
8
2
9
5
7
6
4
3.
Gilamning perimetrini topamiz.
5.
Bo‘sh kataklarni to‘ldiramiz.
2. 
Natijalar qanday hosil bo‘ldi? 
5 × 6 = 30
2 × 6 = 12
3 × 6 = 18
4
4
3 = 16
7
6
11 = 12
2
2
4 = 8
4
3
3 = 13
2
2
4= 16
10
3
5 = 35
Uzunligi
Eni
Perimetri
10 m
5 m
?
4.
To‘g‘ri tenglik hosil qilish uchun amal belgilarini
qo‘yamiz.
×
1
4
8
5
20
6
6
× 5
6
10
9
10
60
@edurtm_uz

---

A
b
D
76
16-DARS: 
KO‘PAYTIRISHGA DOIR MASALALAR
Maqsad:
noma’lum ko‘paytmani topishga doir masalalarni yechadi.
1. 
Berilgan masalani birgalikda yechamiz. Futbol o‘yini haqida nima bila-
siz? U qayerda o‘ynaladi? (o‘yin maydonida) Siz ham futbol o‘ynaganmisiz? 
Berildi: 9 ta qop.
Har bir qopda 6 tadan koptok bor.
Jami koptoklar soni nechta?
9 × 6 = 54
9 ta 6 talik. 
Demak, 54 ta koptok bor.
2. 
Berilgan amallarni hisoblaymiz va yozamiz.
2 × 5 – 10 = 0
7 × 4 + 12 = 40
 
6 × 9 – 38 = 16
9 × 5 + 45 = 90
5 × 8 – 9 = 31
 
7 × 10 – 57 = 13
3. 
“
Traktor haqida nima bilasiz? Uni ko‘rganmisiz? Undan nimalar 
tashishda foydalaniladi? (dalalarda paxta, bug‘doy, somon o‘ramlarini 
tashishda) Uning nechta g‘ildiragi bor? (8 ta) U nima bilan yuradi?” kabi sa
-
vollar beriladi va topshiriq birgalikda bajariladi. 
Birinchi traktorda 3 o‘ram. 
Ikkinchi traktorda 3 marta ko‘p. 
3 × 3 = 9. 
Jami somon o‘rami qancha?
3 + 9 = 12.
Demak, ikkala traktorda jami 12 
ta somon o‘rami bor.
4. 
Berilgan amallarni bajarib, na
-
tijalarni taqqoslaymiz. 
3 × 5 = 15 3 × 8 = 24 3 × 2 = 6
3 × 6 = 18 3 × 9 = 27 3 × 3 = 9
3 × 7 = 21 3 × 10 = 30 3 × 4 = 12
O‘quvchilar bilan birgalikda nati-
jalar bo‘yicha xulosa qilamiz. 
5. 
O‘quvchilarga yo‘llanma bera-
miz. Amallarni hisoblaymiz. 
6 × 5 – 18 = 12
4 × 3 – 8 = 4
5 × 4 – 20 = 0
8 × 4 – 26 = 6
O‘qituvchi o‘quvchilar topshiriq-
ni bajarayotganda quyidagilarga 
e’tibor qaratadi: amallarning tarki
-
biy qismlari to‘g‘ri aytilishi va yozi-
lishiga. 
85
2.
Hisoblaymiz.
2 × 5 − 10 7 × 4 + 12 6 × 9 − 38
9 × 5 + 45 5 × 8 − 9 7 × 10 − 57
6 × 5 − 18
5 × 4 − 20
4 × 3 − 8
8 × 4 − 26
4.
Natijalarni taqqoslaymiz.
3 ×
=
3 × 9 = 27
3 ×
=
3 ×
=
3 × 3 = 9
3 ×
=
3 ×
5
=
3 × 6 = 18
3 ×
7
=
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0
3
6
9
12
15
18
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0
3
6
9
12
15
18
5.
Hisoblaymiz.
3. 
Ikkala traktorga necha o‘ram somon yuklangan?
1. 
Yosh futbolchilar maktabiga nechta koptok berildi?
Ko‘paytirishga doir masalalar
16-dars
Har bir qopda
Berildi
Jami
– ? ta
3 o‘ram 
?, 3 marta ko‘p
?
@edurtm_uz

---

A
b
D
77
17-DARS: 
KO‘PAYTIRISHGA DOIR MASALALAR
Maqsad:
noma’lum ko‘paytmani topishga doir masalalarni yechadi.
1. 
O‘quvchilar bilan birgalikda bajaramiz. 
– Rasmda qanday mevalar berilgan? (mandarin va olma)
– Mandarin qayerlarda yetishtiriladi? (issiq o‘lkalarda)
– U qachon pishadi? (kuzda)
– U qanday meva hisoblanadi? (sitrus meva)
Berilgan mandarinlar nechta? (18 ta) Ular nechta guruhga ajratilgan va 
guruhlarda mandarinlar soni nechtadan? (6 ta guruhga ajratilgan va har bir 
guruhda 3 tadan) 
6 + 6 + 6 = 18
 6 × 3 = 18 
3 ta 6 talik. 
Jami nechta olma berilgan? Sanaymiz. (12 ta) Ular 2 ta 6 talik guruhga 
ajratilgan. 
6 + 6 = 12 
 
6 × 2 = 12
2 ta 6 talik.
2. 
O‘quvchilar bilan berilgan masalani birgalikda bajaramiz. Masala sharti 
bilan tanishamiz. 
Birinchi kuni 10 ta yengil mashina sotildi. 
Ikkinchi kuni undan 2 marta ko‘p.