MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Øÿêèë 8.9. 1950-1982-úè èëëÿðäÿ 

ãàçûíòû éàíàúàãëàðûíûí  éàíäû-

ðûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ ÑÎ2-íèí 

àòìîñôåðÿ èëëèê äàõèë îëìàñû. 1- 

ãàçûíòû éàíàúàãëàðû 

áöòþâëöêäÿ (èëäÿ 4,44%); 2-äàø 

êþìöð (èëäÿ 1,72%); 3- íåôò (èëäÿ 

7,11%); 

4- òÿáèè ãàç (èëäÿ 8,06%). 

Şəkil 8.10. 1880-1980-úè èëëÿð 

äþâðöíäÿ ÍÎ

2

-íèí àéðûëìà èíòåí-

ñèâëèéèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè 

 

Turşulu yağışlar çox vaxt onları törədən mənbələrdən xeyli aralı yerlərə yağır.  

Turş yağışlar təbiətə, binalara və qurğulara böyük ziyan törədir, tarixi abidələri aşılayır, metal qurğuları kor-

roziyaya uğradır, torpağın, suların fiziki-kimyəvi xassəsini dəyişir, canlı aləmin fizioloji inkişafını pozur. 

Azotun və kükürdün antropogen birləşmələri atmosferin və ekosistemin turşuluq dərəcəsini olduqca artırır. 

Bu isə torpağın, meşələrin, yeraltı suların, göllərin və çayların vəziyyətini xeyli dəyişir. 

Turş mühitə malik olan meşə və bataqlıqlara düşən turş yağışlar turşuluq dərəcəsini bir qədər də yüksəldir və 

canlı aləmi pozur. 

Qeyd edək ki, iynəyarpaqlılar turş yağışlara daha çox həssasdır. 1990-cı illərdə Qərbi Almaniyada Bavariya-

nın 1500ha həmişəyaşıl (iynəyarpaqlı) meşələri turşulu yağışın təsirindən məhv olmuşdur. 

Qərbi Avropada meşələrin 30%-ə qədəri bu səbəbdən ziyan çəkmişdir. Turşu torpaqda alüminiumun hərəkə-

tini sürətləndirir, bu isə xırda köklər üçün zəhərli sayılır və ağacların yarpaqlarının və iynələrinin qurumasına 

səbəb olur. 

PH-ın dəyişməsi su orqanizmlərinə də mənfi təsir göstərir. Yalnız İsveçdə balıq yetişdirilən 4 min göl, Nor-

veçin cənub hissəsində gollərin 80%-i ya «ölüdür», ya da kritik vəziyyətdədir. Turşulu yağışın təsirindən Kana-

dada 4 min təbii göl «ölüdür», İtaliya, İsveçrə, Fransa kimi dövlətlərin alp (dağ) göllərinin çoxunda canlı aləm 

məhv edilmişdir. 

Ekosferdə antropogen kükürd və azotun toplanması asidifikasiya prosesini gücləndirməklə yanaşı, həm də 

Yerin artmaqda olan radiasiya balansına, qida maddələrinin qlobal balansına (biogenlərin) və troposferin oksid-

ləşmə qabiliyyətinə təsir göstərir. 

Turşulu yağışların ekoloji problemini həll etmək üçün aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir: 

-

 

kükürd və azot oksidlərin tullantıları, ilk növbədə kükürd qazının buraxılması kəskin azaldılmalıdır, belə 

ki, sulfat turşusu və onun duzları turşulu yağışın yaranmasının 70-80%-ni təşkil edir. 

-

 

Yeni texnologiya tətbiq edərək: a) yanacağa qənaət etmək; b) yanacaqdan kükürdü kənarlaşdırmaq; v) tüstü 

bacasından çıxan kükürd və azot oksidini tutmaq (200- ə yaxın belə texnologiya məlumdur ) üzrə tədbirlər həya-

ta keçirilməlidir.  

-

 

Turşulu yağışlar problemi qlobal problem olduğu üçün bu istiqamətdə beynəlxalq əməkdaşlıq aparılır . Bu-

na 1983-cü ildə qüvvəyə minən Avropa Konvensiyasının protokolu misal ola bilər. Həmin protokolda Avropa 

və Kanadanın 20 dövlətində kükürd oksidi tullantılarının 30% azaldılması irəli sürülmüşdür.