MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

8.11. Parnik (istilik) qazları və  

onların iqlim dəyişməsinə təsiri 

Məlum olduğu kimi atmosfer proseslərinin enerji mənbəyi günəş radiasiyası hesab olunur.  

Atmosferdə bəzi qazlar, o cümlədən su buxarı parnik effekti yaratmaqla fərqlənir, onlar yer səthinə yüksək 

dərəcədə Günəş radiyasiyası buraxmağa qabildirlər. Yer səthinin orta temperaturu +15 

0

 təşkil edir, parnik effek-

ti olmasa idi o ,(- 18

0

 ) olardı. Odur ki, parnik effekti Yerdə həyatın mövcudluğu üçün əsas mexanizmlərdən biri 

sayılır. 

---

 

134

Parnik effekti yaratmaqda atmosferdə olan su buxarı aparıcı rol oynayır. Bu baxımdan, atmosferdə yüksək 

konsentrasiyada olan qazlar da böyük rol oynayır. Əsas parnik qazları aşağıdakılardır: karbon 2 – oksid (CO

2

) , 

azot oksidləri , xüsusilə NO

2

 metan (CH

4

) və troposfer ozonu (O

3

). Sonuncu yüz illərdə bu təbii qazların miqdarı 

artmışdır. Atmosferə əlavə olaraq qlobal ekosistemin təbii komponenti olmayan digər qazlar da daxil olur. On-

lardan ən əsasları insan tərəfindən sintez edilən xlor – flüor üzvi birləşmələri, freonlar da bu katiqoriyaya aiddir.  

Son 200 ildə , xüsusilə 1950 – ci ildən sonra , hazırda da davam edən insan fəailiyyəti atmosferdə parnik ef-

fektli qazların konsentrasiyasının artmasına səbəb olur.Bu qaz qarışıqları radiasiyanı udur və süni əks etdirir. 

Odur ki, Yerin iqliminə təsir etmək qabilliyətinə malikdir. 

 

Bu qazların rolu aşağıdakı kimidir. 

Su buxarı - Ümumdünya miqyasında atmosferdə olan su buxarının parnik effekti daha yüksəkdir. İqlimin is-

tiləşməsi atmosferdə parnik qazlarının miqdarını artıraraq parnik effektinin yüksəlməsinə səbəb olacaqdır. 

Karbon qazı - hazırda parnik 

effektində payı 64 % - çatır. Bu 

miqdar ilbəil artmaqda davam 

edir.1860 – cı ildən 1984 il arası 

qazıntı yanacaqlarından istifadə 

nəticəsində atmosferə (183 

+

- 

15) 

10

15

q karbon (C) daxil olmuş-

dur.1984 – cü ildə CO

2 

– nin il 

ərzində miqdarı 5.2.10

15

q 

(5.2.10

15

q C/il) olmuşdur.Bu 

dövr ərzində meşələrin qırılması 

və torpaqdan istifadə qaydasının 

dəyişməsi hesabına atmosferə 

daxil olan CO

2

 – nin miqdarı 

(150

+

-

 50)10

15

 q C, 1984 – cü il-

də isə (1.6

+

- 

08) x 10

15

q C/il təş-

kil etmişdir. 

Hesablamalara görə qazıntı 

yanacaqlarından istifadə  nəticə-

sində 2025 – ci ilə CO

2

 – nin artma intensivliyi 2 – dən 20 Q t/il olması gözlənilir.1984 – cü ildə bu rəqəm 5 Q 

t/il olmuşdur.Atmosferdə onun konsentrasiyasını aşağı salmaq üçün tullantıların miqdarını azaltmaq vacibdir .