Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите


 Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri



Yüklə 3,7 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/29
tarix23.02.2017
ölçüsü3,7 Kb.
#9316
növüМетодическое пособие
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29

3.
 Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətləri
· Canlı orqanizmləri cansızlardan fərqləndirən hansı əlamətlər 
var?
1
Şəkillərdə hansı hadisələr əks olunmuşdur? Onların orqanizm üçün  əhə-
miyyətini  dəftərinizə köçürdüyünüz cədvəlin uyğun sütunlarında qeyd 
edin.
1
3
5
Canlılar üçün əhəmiyyəti
Şəkillərdə təsvir olunan hadisə

1
2
...
Canlıların  əksəriyyəti  h ceyrələrdən  təşkil  olunmuşdur.  Hü-
ceyrə – canlıların ən kiçik quruluş vahididir. Hüceyrələr birləşərək 
toxumaları, toxumalar isə orqanları əmələ gətirir. Orqanlardan – 
orqanlar  sistemi  yaranır.  Bütün  bunlar  isə  tam  orqanizmi  təşkil 
edir.
ü
1
1
15
14
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
2
Bitki və heyvanlarda maddələr mübadiləsi
Canlı orqanizmlərinquruluş səviyyələri 
4
Heyvanlar
Bitkilər
6
İşıq
  LAYİHƏ

O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Canlılar mühitdə __ etməklə yerlərini dəyişir, ət-
raf mühitdə baş verən dəyişikliklərə __ yolu ilə 
cavab verir. Onların bədəninə __ nəticəsində daim 
qida maddələri daxil olur və parçalanma məhsul-
ları çıxarılır, __ sayəsində öz irsi xüsusiyyətlə-
rini nəslə verir və yeni fərdlər meydana gəlir.  
2. “Böyümə və inkişaf”, “qidalanma”, “tənəffüs”, “çoxalma”, “hərəkət” 
sözlərindən istifadə edərək qısa mətn tərtib edin. Çalışın ki, mətndə bu 
proseslərin bir-biri ilə əlaqəli olması əksini tapsın.
1. Cədvəli dəftərinizə köçürüb  doldurun.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Canlı orqanizmin əsas xüsusiyyətləri
Qidalanma
Tənəffüs
Hərəkət
Qıcıqlanma
Çoxalma
 Bitkilərdə
 Heyvanlarda
17
16
4. 
Canlıların təsnifatı
Canlıların  təsnifatı.  Canlıların  öyrənilməsini  asanlaşdırmaq 
üçün bioloqlar onları ümumi əlamətlərinə görə qruplara bölürlər. 
Canlıların müxtəlifliyini öyrənən elm sistematika adlanır. Təsni-
fatın ən kiçik vahidi növd r.
ü
K.Linney hər bir növ  
lif olunan 
ə ə ə
familiaris” – ev itinin latınca adıdır. Bunlardan birinci söz – orqaniz-
min hansı cinsə, ikinci söz isə birinci ilə birlikdə hansı növə mənsub 
olduğunu bildirir. 
ü adlandırmaq üçün  sələfləri tərəfindən tək-
ikiqat latın adlarını elmə daxil etmişdir; m s l n, “Canis 
Yer üzərində yaşayış mühitinə, həyat tərzinə, quruluşuna görə 
fərqlənən çoxlu canlı yaşayır. Bu canlıları qruplaşdırmaq prob-
lemi hələ qədim dövrlərdən alimləri maraqlandırırdı. Əvvəllər on-
ları  insan  üçün  faydalı  və  ya  zərərli  olmalarına  görə  qruplaş-
dırırdılar. Məsələn, bitkiləri qruplaşdırarkən onların zəhərli və 
ya müalicəvi xüsusiyyətləri, heyvanların isə vəhşi və ya ev hey-
vanları olması prinsipi əsas götürülürdü. 
· 
İlk elmi təsnifat sistemi İsveç alimi K.Linneyə məxsus-
dur. O, təsnifat vahidi kimi növü əsas götürmüşdür. 
Karl Linney 
(1707–1778)
· Sizcə, Yer üzərində yaşayan canlı orqanizmləri hansı əlamətlə-
rinə görə qruplaşdırmaq olar? 
· Orqanizmlər arasında qohumluq əlaqələri mövcuddurmu?
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Eyni  növdən  olan  canlılar  quruluşuna,  irsi  xüsu-
siyyətlərinə, davranışına, yaşayış mühitinə görə bir-birinə oxşar olur və  
adətən bir-biri ilə sərbəst çarpazlaşaraq döllü nəsil verir. 
Çoxalma
Maddələr mübadiləsi 
Hərəkət 
Qıcıqlanma
1
1
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1
Orqanizmləri 
təlif xüsusiyyət-
lərinə görə qruplaş-
dırın və qrupların 
adını dəftərinizdə 
yazın.
müx-
Dərsin əvvəlində verilmiş cədvələ bir sütun artırmaqla onu tamamlayın.
Şəkillərdə təsvir olunan hadisə 
Xüsusiyyəti
1
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Canlılar üçün əhəmiyyəti
...

Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Canlının  əsas  əlamətləri:      böyümə  və  inkişaf   
hərəkətlilik    qıcığa  cavabvermə    çoxalma    maddələr  mübadiləsi 
(qidalanma, tənəffüs, ifrazat).
·
·
·
·
·
olmasa da, onların hərəkəti çox yavaş və hissolunmaz dərəcədə olur. 
Bitkilər günəş şüalarını tutmaq üçün yarpaqlarını hərəkət etdirir 
və gövdələrini işığa çıxarır. 
Orqanizmlər ətraf mühitdə baş verən bütün dəyişikliklərə cavab 
verirlər. Bu xüsusiyyət – qıcıqlanma adlanır.
  LAYİHƏ

O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Canlılar mühitdə __ etməklə yerlərini dəyişir, ət-
raf mühitdə baş verən dəyişikliklərə __ yolu ilə 
cavab verir. Onların bədəninə __ nəticəsində daim 
qida maddələri daxil olur və parçalanma məhsul-
ları çıxarılır, __ sayəsində öz irsi xüsusiyyətlə-
rini nəslə verir və yeni fərdlər meydana gəlir.  
2. “Böyümə və inkişaf”, “qidalanma”, “tənəffüs”, “çoxalma”, “hərəkət” 
sözlərindən istifadə edərək qısa mətn tərtib edin. Çalışın ki, mətndə bu 
proseslərin bir-biri ilə əlaqəli olması əksini tapsın.
1. Cədvəli dəftərinizə köçürüb  doldurun.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Canlı orqanizmin əsas xüsusiyyətləri
Qidalanma
Tənəffüs
Hərəkət
Qıcıqlanma
Çoxalma
 Bitkilərdə
 Heyvanlarda
17
16
4. 
Canlıların təsnifatı
Canlıların  təsnifatı.  Canlıların  öyrənilməsini  asanlaşdırmaq 
üçün bioloqlar onları ümumi əlamətlərinə görə qruplara bölürlər. 
Canlıların müxtəlifliyini öyrənən elm sistematika adlanır. Təsni-
fatın ən kiçik vahidi növd r.
ü
K.Linney hər bir növ  
lif olunan 
ə ə ə
familiaris” – ev itinin latınca adıdır. Bunlardan birinci söz – orqaniz-
min hansı cinsə, ikinci söz isə birinci ilə birlikdə hansı növə mənsub 
olduğunu bildirir. 
ü adlandırmaq üçün  sələfləri tərəfindən tək-
ikiqat latın adlarını elmə daxil etmişdir; m s l n, “Canis 
Yer üzərində yaşayış mühitinə, həyat tərzinə, quruluşuna görə 
fərqlənən çoxlu canlı yaşayır. Bu canlıları qruplaşdırmaq prob-
lemi hələ qədim dövrlərdən alimləri maraqlandırırdı. Əvvəllər on-
ları  insan  üçün  faydalı  və  ya  zərərli  olmalarına  görə  qruplaş-
dırırdılar. Məsələn, bitkiləri qruplaşdırarkən onların zəhərli və 
ya müalicəvi xüsusiyyətləri, heyvanların isə vəhşi və ya ev hey-
vanları olması prinsipi əsas götürülürdü. 
· 
İlk elmi təsnifat sistemi İsveç alimi K.Linneyə məxsus-
dur. O, təsnifat vahidi kimi növü əsas götürmüşdür. 
Karl Linney 
(1707–1778)
· Sizcə, Yer üzərində yaşayan canlı orqanizmləri hansı əlamətlə-
rinə görə qruplaşdırmaq olar? 
· Orqanizmlər arasında qohumluq əlaqələri mövcuddurmu?
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Eyni  növdən  olan  canlılar  quruluşuna,  irsi  xüsu-
siyyətlərinə, davranışına, yaşayış mühitinə görə bir-birinə oxşar olur və  
adətən bir-biri ilə sərbəst çarpazlaşaraq döllü nəsil verir. 
Çoxalma
Maddələr mübadiləsi 
Hərəkət 
Qıcıqlanma
1
1
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
1
Orqanizmləri 
təlif xüsusiyyət-
lərinə görə qruplaş-
dırın və qrupların 
adını dəftərinizdə 
yazın.
müx-
Dərsin əvvəlində verilmiş cədvələ bir sütun artırmaqla onu tamamlayın.
Şəkillərdə təsvir olunan hadisə 
Xüsusiyyəti
1
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Canlılar üçün əhəmiyyəti
...

Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
Canlının  əsas  əlamətləri:      böyümə  və  inkişaf   
hərəkətlilik    qıcığa  cavabvermə    çoxalma    maddələr  mübadiləsi 
(qidalanma, tənəffüs, ifrazat).
·
·
·
·
·
olmasa da, onların hərəkəti çox yavaş və hissolunmaz dərəcədə olur. 
Bitkilər günəş şüalarını tutmaq üçün yarpaqlarını hərəkət etdirir 
və gövdələrini işığa çıxarır. 
Orqanizmlər ətraf mühitdə baş verən bütün dəyişikliklərə cavab 
verirlər. Bu xüsusiyyət – qıcıqlanma adlanır.
  LAYİHƏ

Oxşar növlər cinslərdə  birləşdirilir. Oxşar cinslər fəsilələrdə, fəsi-
lələr  isə  dəstələrdə  (heyvanlarda)  və  sıralarda  (bitkilərdə)  yerləş-
dirilir. 
Oxşar  dəstələr  siniflərdə,  siniflər  tiplərdə  (heyvanlarda)  və  şöbə-
lərdə (bitkilərdə), onlar isə öz növbəsində aləmdə qruplaşdırılır.  
Canlı orqanizmləri, əsasən, 4 böyük aləmə – bakteriyalar, göbələk-
lər, bitkilər və heyvanlara ayırırlar.
Orqanizmlərin qruplaşdırılması ixtiyari olmayıb elmi mənbələrə 
əsaslanır. Müasir sistematikada canlıların mənşəyi, quruluş xüsu-
siyyətləri  və  qohumluq  əlaqələri  əsas  götürülür.  Təsnifat  siste-
mində canlılar sadədən (ibtidaidən) mürəkkəbə (aliyə) doğru yerləş-
dirilir. Bu isə Yer üzərində canlılar aləminin tarixi inkişafını əks 
etdirir. 
Canlı  orqanizmlərin  əhəmiyyəti.  Canlıların  iştirakı  olmadan 
Yer üzərində həyatın mövcudluğu mümkün deyil. Belə ki, bitkilər 
karbon qazını udaraq havanı canlıların tənəffüsü üçün zəruri olan 
oksigenlə zənginləşdirir və planetin qaz tərkibinin sabit saxlanıl-
masında  iştirak  edir.  Bitkilərin  yaratdığı  üzvi  maddələr  heyvan-
ların qidasını, onlar isə öz növbəsində yırtıcı heyvanların qidasını 
təşkil edirlər. Bu orqanizmlər məhv olduqdan sonra onların qalıq-
larının bakteriya və göbələklərin təsirindən çürüməsi nəticəsində 
torpaq çürüntü ilə zənginləşir və yeni torpaq qatı yaranır. Ölmüş 
orqanizmlərin qalıqlarının çürüməsi zamanı yaranan mineral mad-
dələr yenidən bitkilər tərəfindən mənimsənilir.
19
18
1. Cədvəli dəftərinizə çəkərək doldurun.
Oxşar növlər __  birləşdirilir. Oxşar cinslər 
__, fəsilələr isə __ (heyvanlarda) və __ 
(bitkilərdə) yerləşdirilir. Oxşar dəstələr __, 
siniflər __ (heyvanlarda) və __ (bitkilərdə), 
onlar isə öz növbəsində __ qruplaşdırılır. 
Canlıların təsnifatını __  öyrənir. 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Təbiətdə
İnsanın həyatında
Bitkilərin əhəmiyyəti
Heyvanların əhəmiyyəti
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1.  Şəkillərə  baxaraq  canlıların  hansı  aləmə  daxil  olduğunu  təyin  edin. 
Verilmiş  mətndə  hansı  aləmlərin  nümayəndələrindən  söhbət  açılır? 
Nöqtələrin yerinə  aləmin adını yazın. 
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
2. Bitki və heyvanların oxşar və 
fərqli cəhətlərini cədvəldə qeyd 
edin :
... növ müxtəlifliyinə görə zəngin canlılar aləmidir.   Demək olar ki, bü-
tün  nümayəndələri  hazır  üzvi  maddələrlə  qidalanır.  Bu  xüsusiyyət 
onları ...  fərqləndirir və ... yaxınlaşdırır.
Cins
Fəsilə
Dəstə
Sıra
Sinif
Şöbə
Tip
Aləm
Sistematika elmi
1
1
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
Fərqli cəhətlər
Oxşar 
cəhətlər
Fərqli cəhətlər
Canlı orqanizmlərin təsnifatı
           BİTKİLƏR 
ALƏM
ŞÖBƏ
SİNİF
SIRA
FƏSİLƏ
CİNS
NÖV
ALƏM
TİP
SİNİF
DƏSTƏ
FƏSİLƏ
CİNS
NÖV
HEYVANLAR
1
2
3
4
  LAYİHƏ

Oxşar növlər cinslərdə  birləşdirilir. Oxşar cinslər fəsilələrdə, fəsi-
lələr  isə  dəstələrdə  (heyvanlarda)  və  sıralarda  (bitkilərdə)  yerləş-
dirilir. 
Oxşar  dəstələr  siniflərdə,  siniflər  tiplərdə  (heyvanlarda)  və  şöbə-
lərdə (bitkilərdə), onlar isə öz növbəsində aləmdə qruplaşdırılır.  
Canlı orqanizmləri, əsasən, 4 böyük aləmə – bakteriyalar, göbələk-
lər, bitkilər və heyvanlara ayırırlar.
Orqanizmlərin qruplaşdırılması ixtiyari olmayıb elmi mənbələrə 
əsaslanır. Müasir sistematikada canlıların mənşəyi, quruluş xüsu-
siyyətləri  və  qohumluq  əlaqələri  əsas  götürülür.  Təsnifat  siste-
mində canlılar sadədən (ibtidaidən) mürəkkəbə (aliyə) doğru yerləş-
dirilir. Bu isə Yer üzərində canlılar aləminin tarixi inkişafını əks 
etdirir. 
Canlı  orqanizmlərin  əhəmiyyəti.  Canlıların  iştirakı  olmadan 
Yer üzərində həyatın mövcudluğu mümkün deyil. Belə ki, bitkilər 
karbon qazını udaraq havanı canlıların tənəffüsü üçün zəruri olan 
oksigenlə zənginləşdirir və planetin qaz tərkibinin sabit saxlanıl-
masında  iştirak  edir.  Bitkilərin  yaratdığı  üzvi  maddələr  heyvan-
ların qidasını, onlar isə öz növbəsində yırtıcı heyvanların qidasını 
təşkil edirlər. Bu orqanizmlər məhv olduqdan sonra onların qalıq-
larının bakteriya və göbələklərin təsirindən çürüməsi nəticəsində 
torpaq çürüntü ilə zənginləşir və yeni torpaq qatı yaranır. Ölmüş 
orqanizmlərin qalıqlarının çürüməsi zamanı yaranan mineral mad-
dələr yenidən bitkilər tərəfindən mənimsənilir.
19
18
1. Cədvəli dəftərinizə çəkərək doldurun.
Oxşar növlər __  birləşdirilir. Oxşar cinslər 
__, fəsilələr isə __ (heyvanlarda) və __ 
(bitkilərdə) yerləşdirilir. Oxşar dəstələr __, 
siniflər __ (heyvanlarda) və __ (bitkilərdə), 
onlar isə öz növbəsində __ qruplaşdırılır. 
Canlıların təsnifatını __  öyrənir. 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
Təbiətdə
İnsanın həyatında
Bitkilərin əhəmiyyəti
Heyvanların əhəmiyyəti
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1.  Şəkillərə  baxaraq  canlıların  hansı  aləmə  daxil  olduğunu  təyin  edin. 
Verilmiş  mətndə  hansı  aləmlərin  nümayəndələrindən  söhbət  açılır? 
Nöqtələrin yerinə  aləmin adını yazın. 
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
2. Bitki və heyvanların oxşar və 
fərqli cəhətlərini cədvəldə qeyd 
edin :
... növ müxtəlifliyinə görə zəngin canlılar aləmidir.   Demək olar ki, bü-
tün  nümayəndələri  hazır  üzvi  maddələrlə  qidalanır.  Bu  xüsusiyyət 
onları ...  fərqləndirir və ... yaxınlaşdırır.
Cins
Fəsilə
Dəstə
Sıra
Sinif
Şöbə
Tip
Aləm
Sistematika elmi
1
1
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
Fərqli cəhətlər
Oxşar 
cəhətlər
Fərqli cəhətlər
Canlı orqanizmlərin təsnifatı
           BİTKİLƏR 
ALƏM
ŞÖBƏ
SİNİF
SIRA
FƏSİLƏ
CİNS
NÖV
ALƏM
TİP
SİNİF
DƏSTƏ
FƏSİLƏ
CİNS
NÖV
HEYVANLAR
1
2
3
4
  LAYİHƏ

5. 
İnsanın təsnifat sistemində yeri
Qədim  yunan  filosofu  Sokrat  digər  filosofların  birindən:  “İnsan 
nədir? O, digər canlılardan necə fərqlənir?” – deyə soruşur. Həmin 
filosof öz cavabında:  “İnsan – lələkləri olmayan ikiayaqlı canlıdır”, 
– cavabını verir. Sokrat ona heç nə demir. Lakin növbəti   görüşdə 
kisədə lələkləri yolunmuş xoruz gətirir. Lazım olan vaxtda “Budur 
sənin insanın” deyərək xoruzu  kisədən buraxır. 
İnsanın təsnifat sistemində yeri. 
biətin ayrılmaz hissəsidir. Alimlər təsnifat sistemində insanı hey-
vanlar aləminə aid edirlər. Onurğalı heyvanlarda olduğu kimi, onda 
inkişafın ilk dövrlərində bədənin dayağını təşkil edən xorda mey-
dana gəlir. Buna görə də o, xordalılar tipinə aid edilir. 
İnsan yeni doğulan balasını südlə bəsləyir. Bu səbəbdən insanı mə-
İnsan da digər canlılar kimi  tə-
məlilər  sinfinə  aid  edirlər.  İnsanda  bir 
çox  heyvanlardan  fərqli  olaraq  gözlər 
başın  ön  hissəsində  yerləşir.  Bundan 
başqa, sifətlərində mimikanı ifadə edən 
əzələlər,  beşbarmaqlı  ətraflarda  yastı 
dırnaqlar  olur.  Bu  əlamətlər  qorilla, 
şimpanze  kimi  insanabənzər  meymun-
larda da müşahidə edilir. Belə əlamətlə-
ri  olan  heyvanlar  primatlar  dəstəsinə 
aid  edilir.  Lakin  insan  insanabənzər 
meymunlara nə qədər oxşasa da, müəy-
yən əlamətlərinə görə fərqlənir. Belə ki, 
· Sizcə, həmin filosofun səhvi nədə idi?
1
Canlıların oxşar və fərqli 
cəhətlərini müəyyənləşdirin.
21
20
Qorilla və müasir insanın kəlləsi
Əmək  fəaliyyəti  nəticəsində  insan  müxtəlif  məhsullar  istehsal 
edir, tikir, yaradır, yeni kəşflər edir. Bütün bu işləri insanlar birgə 
görürlər. İctimai həyat tərzi nəticəsində onlarda yalnız insana xas 
olan ünsiyyət vasitəsi – nitq yaranması güman edilir. Nitqin yaran-
ması ilə əlaqədar insanda mücərrəd təfəkkür inkişaf etmişdir. 
Beləliklə, insan quruluş xüsusiyyətlərinə görə heyvanlara oxşa-
sa  da,  əmək  fəaliyyətinə  və  təfəkkürün  inkişafına  görə  heyvan-
lardan fərqlənir.
Şimpanze və insanın ayaq pəncəsi
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Uyğunluğu müəyyən edin: 
A) İnsanın bioloji xüsusiyyətləri
B) İnsanın sosial xüsusiyyətləri
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Əmək alətlərinin düzəldilməsi
2. Barmaqlarda yastı dırnaqların olması
3. Ovucda tükün olmaması
4. Nitqin olması
5. Beyinin irihəcmli olması
6. İctimai həyat tərzi
İnsan  __  dəstəsinə  aiddir.  Hazırda  insanın  yalnız  __ 
qalmışdır.   
İnsanın sosial varlıq kimi formalaşmasında 
__ , 
böyük rolu olmuşdur. 
növü 
__ amillərlə yanaşı, __ amil-
lərin 
__, __ və __
1.  Düzgün  cavabları  qeyd  edin:  a)
  İnsan  xordalılar  tipinə  aiddir;  b)  İnsan 
onurğalılar tipinə aiddir  c) Dərrakəli insan heyvanlar aləminin növlə-
rindən  biridir   d)  İnsan  primatlar  dəstəsinə  mənsubdur   e)  İnsan 
onurğalılar sinfinə aiddir.
;
;
;
2. Şəkillərdən hansının insana və ya meymuna aid edildiyini müəyyələşdirin:
Dərrakəli insan / Bioloji amillər / Primatlar / Sosial amillər / Əmək / 
Təfəkkür / Nitq / İctimai həyat tərzi
1
1
BİOLOGİYA CANLI ORQANİZMLƏRİ ÖYRƏNƏN ELMDİR
  /  
Biologiyanın tədqiqat obyektləri
insanda meymundan fərqli olaraq kəllənin beyin şöbəsi üz şöbəsin-
dən  böyükdür.  Bu  onda  şüurun  inkişaf  etməsinə  və  əlin  əmək 
alətinə çevrilməsinə səbəb oldu. Bu səbəbdən o, Homo (insan) cin-
sinə aiddir. Hazırda insanın yalnız bir növü – Homo sapiens (dər-
rakəli insan) qalmışdır.
İnsanın biososial təbiəti. İnsan bioloji varlıqdır. Onun həyat fəa-
liyyəti qidalanma, tənəffüs, ifrazat, hərəkət, çoxalma kimi bioloji 
proseslərə əsaslanır.
Heyvanlardan  fərqli  olaraq  insan  sosial  varlıqdır.  Onun  sosial 
varlıq kimi formalaşmasında əmək, ictimai həyat tərzi, nitq və tə-
fəkkürün böyük rolu olmuşdur. 
ALƏM
TİP
SİNİF
DƏSTƏ
CİNS
NÖV
Heyvanlar
Xordalılar
Məməlilər
Primatlar
Homo (insan)
Homo sapiens
(dərrakəli insan)
FƏSİLƏ
Hominidlər
  LAYİHƏ

5. 
İnsanın təsnifat sistemində yeri
Qədim  yunan  filosofu  Sokrat  digər  filosofların  birindən:  “İnsan 
nədir? O, digər canlılardan necə fərqlənir?” – deyə soruşur. Həmin 
filosof öz cavabında:  “İnsan – lələkləri olmayan ikiayaqlı canlıdır”, 
– cavabını verir. Sokrat ona heç nə demir. Lakin növbəti   görüşdə 
kisədə lələkləri yolunmuş xoruz gətirir. Lazım olan vaxtda “Budur 
sənin insanın” deyərək xoruzu  kisədən buraxır. 
Yüklə 3,7 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   29




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin