Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Eley məktəbinin nümayəndələrinin fəlsəfi baxışları. Eley məktəbi
. Bu 
məktəb e.ə.VI-V əsrlərdə fəaliyyət göstərmişdir. Onun yaranması və inkişafı 
Kse-
nofan Kolofonlu, Parmenid Eleyli və Zenon Eleylinin
adı ilə bağlıdır. Eley mək-
təbi nümayəndələrinə görə varlıq anlayışının məzmununa üç xüsusiyyət daxildir: a) 
varlıq mövcuddur, vardır, qeyri-varlıq, yoxluq ısə mövcud deyildir, yoxdur; b) var-
lıq vahiddir, bölünməzdir, təkdir; v) varlıq dərkolunandır, qeyri-varlıq, yoxluq
 
isə 
dərkolunmazdır, o zəka üçün yoxdur, çünki o, mövcud deyildir. 
Ksenofan Kolofonlunun
(e.ə. 565-470) fəlsəfi düşüncələri öz əksini "Kolofo-
nun əsasları", "Eləyə çıxış" adlı əsərlərində tapmışdır. Onun tə"limi dünyanın mey-
dana gəlməsi və inkişafı məsələlərinə həsr olunmuşdur. Bununla birlikdə o, Allahın 
varlığını inkar etmir, dünyanın idarə olunmasında onun rolunu xüsusi vurğulayırdı. 
Ksenofanın fikrincə, vahid Allah hər şeyi görür, hər şeyi başa düşür və hər şeyi eşi-
dir. O, hərəkət etmir, məkanda yerini dəyişmir, öz fıkri ilə
 
bütün dünyanı lərzəyə 
gətirir. Allah dedikdə, Ksenofan səmanı nəzərdə tuturdu. O, deyirdi ki, "Allah ma-
hiyyətcə şarabənzərdir". O, dünyanın maddiliyini qəbul edir, onun dəyişməz oldu-
ğunu sübut etməyə çalışırdı. Dəyişmə və hərəkəti meydana gəlmə və məhv olma 
kimi başa düşürdü. 
Ksenofan fikirlərinin materialist istiqaməti aşağıdakı tezislərdə özünü açıq-ay-
dın göstərir: "Hər şey torpaqdan yaranır, hər şey son nəticədə torpağa çevrilir, tor-

---

44
pağa qayıdır". O, insanın mənşəyini belə izah, edirdi: "Biz hamımız torpaqdan, su-
dan doğulmuşuq".
Eley məktəbinin digər nümayəndəsi 
Parmenid
idi. Parmenid
 
(e.ə. 540-470) 
Anaksimandr və Ksenofanın tələbəsi olmuşdur. Fəlsəfi baxışları ilə daha çox Kse-
nofana yaxmdır. Parmenid fəlsəfi düşüncülərini "Təbiət haqqında" əsərində şərh et-
mişdir. Onun fəlsəfəsinin mahiyyətini varlıq haqqında lə"lim təşkil edir. Parmenid 
iqrar edirdi ki, varlıq təkcədir, dünyada ondan başqası yoxdur. Varlıq olmayan şey 
mövcud deyildir. O, varlığın hər hansısa bir qüvvə tərəfindən yaradıldığını inkar 
edir və onun əbədiliyini təsdiqləyirdi. Bu onu göstərir ki, Parmenid materializmə 
meyl göstərirdi. O, varlıq haqqında danışanda həm, də deyirdi ki, varlıq dəyişməz-
dir, sükunətdədir. Parmenid varlığın hərəkət və inkişafını tamamilə inkar edərək 
göstərirdi ki dünyada mövcud olan nə varsa, hamısı varlıqdır, varlıq məkanı tama-
milə doldurduğu üçün hərəkət mümkün deyildir. "Təbiət haqqında" əsərinin əvvə-
lində o yazırdı: "Var olan o şeydir ki, o, olmaya bilməz, yəni bu varlıqdır". 
Parmenidin idrak haqqında təlimi də maraqlıdır. O belə hesab edirdi ki, insan-
lar hissi idrak vasitəsilə predmetlər, şeylər haqqında fikir, rəy, mülahizə yaradır, la-
kin varlığın əsl mahiyyətini dərk edə bilmirlər. Onlar cisim və hadisələrin mahiyyə-
tini rasional idrak vasitəsilə öyrənirlər. Parmenid yanlış olaraq idrakın bu iki pillə-
sini bir-birindən təcrid edirdi. 
Eley məktəbinin digər görkəmli nümayəndələrindən biri də 
Zenon
(e.ə. 490-
430) idi. Parmenidin görkəmli tələbəsi Zenonun fəlsəfi fikrin inkişaf tarixində rolu 
az olmamışdır. O, varlığın vəhdəti və bütövlüyü fikrini qəbul edir, lakin onun də-
yişkənliyi prinsipini rədd edirdi. Zenonun fikrincə, təbiətdə hər şey istidən, soyuq-
dan, qurudan, rütubətdən və onların bir-birinə qarşılıqlı surətdə keçməsindən əmələ 
gəlir. O qeyd edirdi ki, "insanlar torpaqdan əmələ gəlmiş, onların ruhu isə yuxarıda 
göstərilən elementlərin qarışığından yaranmışdır". Zenonun fikrincə, hər şeyin baş-
lanğıcı olan varlıq təkdir, hərəkətsizdir. O, hiss üzvləri vasitəsilə deyil, əql vasitəsi-
lə dərk olunur. Onun fikrincə, hissi idrak həll edilməz ziddiyyətlərə aparıb çıxarır, 
buna görə də onun vasitəsilə gerçəkliyi dərk etmək mümkün deyil. Zenon bu zid-
diyyətləri aporiyalar adlandırırdı.
Zenon dialektikanın banisi olmuşdur. Onun dialektik metodunu "əksindən is-
bat" riyaziyyat metodu ilə müqayisə etmək olar. Zenon Parmenidin əleyhdarlarının 
tezislərini şərti olaraq qəbul edir, lakin sonra sübut edir ki, həmin tezislərin qəbul 
edilməsi labüd olaraq ziddiyyətlərə gətirib çıxarır. Beləliklə, o, həmin müddəaların 
yalan olmasını əsaslandırır. Hərəkətin mümkünsüzlüyü haqqında Zenonun mühaki-
mələrini çətin həll edilə bilən problemlər mənasında aporiyalar adlandırmaq qəbul 
edilmişdir, hərcənd, o, özü həmin anlayışı işlətməmişdir. Zenon bir necə bu cür 
aporiya yaratmışdır: "Dixptomiya", "Axilles", "Uçan ox", "Mərhələlər".