Microsoft Word s?may?kitab?sas doc
partiyalarının hakimiyyəti dövründə qiymətlər 80% qalxdı, real
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
partiyalarının hakimiyyəti dövründə qiymətlər 80% qalxdı, real əək haqqı 10 % aşağı düşdü. Ölkədə işsizlik artdı. Sənaye istehsalı 4,5% aşağı düşdü. Bütün sənaye sahələrində gerilik müşahidə olundu. 1982-ci ilin sonunda əmək qabiliyyətli əhalinin 4%-i, yəni 180 min adam işsiz idi. Siyasi mübarizə də kəskinləşdi. Tətil hərəkatı artdı. İstehsal obyektlərinin 85%-i iflic vəziyyətində idi. 1909-cu ildən sonra birinci belə ciddi əmək konflikti yarandı. Lakin tezliklə kompromis əldə edildi. Vəziyyətin mürəkkəbliyi riksdağı 1980-ci ilin avqustunda sessiya çağırmağa məcbur etdi. Feldin hökuməti «sərt qənaət» proqramını irəli sürdü. 1982-ci il sentyabrın 17-də parlament seçkilərində burjua partiyaları məğlubbiyyətə uğradılar. 1982-ci ilin oktyabrında U.Palma sosial-demokratlar və bitərəflərdən ibarət hökumət təşkil etdi. Birinci vəzifə ölkəni iqitsadi böhrandan çıxartmaq idi. «Əməkçilərin fondu»nun təşkil edilməsi haqqında qanun layihəsi təklif edildi. Burjua partiyaları bu qanun layihəsini rədd etdilər. Onların fikrincə, bu İsveçin «sosialisləşdirilməsi» demək idi. Əslində bu vəsait yığmaq məqsədini daşıyırdı. Həqiqətdə isə hökumət «sərt qənaət» siyasətini davam etdirirdi. 1983-cü ildən tədricən iqtisadiyyatda canlanma baş verdi. 1985-ci ilin sentyabrında keçirilən parlament seçkilərində yenə də sosial-demokratlar qələbə qazandılar. Seçkilər göstərdi ki, xalq hakimiyyəti burjua partiyalarına vermək istəmir. U.Palmenin 1986-cı ildə öldürülməsindən sonra partiya və hökumətin lideri İ.Karlsson oldu. 80-ci illərdə antimüharibə hərəkatı gücləndi. 1982-ci ilin mayın 15-də Höterberqdə sülh tərəfdarlarının iri etiraz nümayişləri oldu. 100 min adam iştirak etdi. Stokholmda «Sülh-marşı 1982» başladı, Helsinki-Moskva – Minskə qədər davam etdi. 1985-ci U.Palme beynəlxalq Lenin mükafatına layiq görüldü. O bu mükafatı xalqlar arasında sülhü möhkəmlətməkdəki xidmətlərinə görə aldı. 334 Beynəlxalq məsələlərdə İsveç təcavüzkar dairələri müdafiə etmədi. İsveç Mərkəzi Avropada nüvəsiz zona yaratmaq təşəbbüsü ilə çıxış etdi. 1984-1986-cı illərdə Stokholmda etibarın, təhlükəsizliyin və tərkisilahın möhkəmləndirilməsi tədbirləri ilə əlaqədar konfrans keçirildi. İsveç 1982-ci ildə İsrailin Livana, 1983-cü ildə ABŞ-ın Qrendaya təcavüzünü, Çilidə Xuntalın hakimiyyətini pislədi. İsveçin xarici siyasətinin mərkəzində ölkənin təhlükəsizliyi məsələsi dururdu. 1981-ci ilin iyunun 3-də İsveç Şimali Avropa ölkələrinə məsləhət gördü ki, Şimali Avropada nüvəsiz zona təşkil etsinlər və gələcəkdə bütün Avropa qitəsini atom silahından azad zona etsinlər. Polşa və Əfqanıstan məsələsində İsveç SSRi-nin yox, Qərbin mövqeyini müdafiə etdi. Bundan başqa 1981-ci ilin oktyabrında Sovet sualtı qayıqlarının İsveçin su ərazisində görünməsi ilə əlaqədar İsveçdə bəzi dairələr Sovet hərbi təhlükəsini uydurdular. SSRİ ilə İsveç arasında ancaq 80-ci illərin ortalarında münasibətlər normallaşdı. 1985- ci ildə Rıjkov İsveçə getdi. 1986-da baş nazir Karlsson SSRİ- yə gəldi. İsveç 1995-ci ildən Avropa Şurasının üzvü oldu. 1998-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində Sosial- demokratlar yenə də qələbə qazandılar. U.Personun başçılığı altında sosial-demokrat hökuməti təşkil edildi. İsveçdə əhalinin həyat səviyyəsi yüksəkdir. Ölkədə yaxşı təşkil edilmiş sosial müdafiə sistemi vardır. O, Avropada işsizlik səviyyəsi ən aşağı olan ölkələrdən biridir. İsveçlilərin hamısının azad mənzilləri, şəxsi avtomobilləri, məzuniyyətlərini xaricdə keçirmək imkanları var. Sosial-demokratlar parlamentdə və siyasi meydanda əhəmiyyətli mövqelərini qoruyub saxlayır, onun liderləri isə «İsveç modeli»nin gələcəyinə inanırlar. 335 FİNLANDİYA Finlandiya İkinci dünya müharibəsindən sonrakı ilk illərdə.İkinci dünya müharibəsi dövründə Finlandiya Hitler koalisiyasının tərəfində idi. 1944-cü ilin sentyabrın 19-da SSRİ və Böyük Britaniya ilə saziş bağladı və müharibədən çıxdı. Müharibə nəticəsində ölkənin kənd təsərrüfatı 30% azaldı. Müharibədən sonra ölkədə siyasi dəyişiklik baş verdi. Faşist təşkilatları, müharibə dövrünün fövqaladə qanunları ləğv edildi. FKP açıq fəaliyyətə başladı. Mütərəqqi qüvvələrin birləşməsində 1944-cü ilin oktyabrın 24-də yaradılmış Fin demokratik ititfaqı mühüm rol oynadı. Bu dövrdə təşkil edilmiş Gənclərin və qadınların Federasiyası da onun tərkibinə daxil oldu. Ölkədə Finlandiya Həmkarlar ittifaqının Mərkəzi birliyinin rolu da artdı. Bu dövrdə ölkədə ən nüfuzlu partiyalardan biri olan Finlandiya sosial-demokrat partiyasının nüfuzu xeyli gücləndi. 1945-ci ilin əvvəllərində onun sıralarında 30 min adam var idi. Barışıq əldə edilidkdən sonra Finlandiyada U.Kastrenin başçılığı ilə hökumət təşkil edildi. 1945-ci ilin noyabrının 12- də onu Paasikivi əvəz etdi. O, Aqrarilər İttifaqı partiyasının üzvü idi (o cümlədən Kekkonen də bu partiyanın üzvü idi). 1945-ci ilin fevralında başlıca müharibə canilərinin müəyyən edilməsi üzrə Təhqiqat komissiyası yaradıldı. 1945-ci ilin martında keçirilən parlament seçkilərində Mütərəqqi qüvvələr qələbə çaldılar. Aprelin 17-də Paasikivinin başçılığı ilə yeni hökumət təşkil edildi. 1945-ci ildə parlament torpaq qanununu bəyəndi. 1953-cü ildə kəndlilər 2054 min ha torpaq aldılar. Xarici siyasətdə böyük dəyişiklik baş verdi. 1945-ci ilin avqustun 6-da SSRİ ilə Finlandiya arasında diplomatik münasibətlər bərpa edildi. 1946-cı il martın 4-də Mannerheym prezident vəzifəsindən istefa verdi. Martın 9-da bu kürsüyə Paasikivi əyləşdi. Yeni hökumətə FSDP-nin sədri Mauno Pekkala 336 başçılıq etdi. Qısa müddətdə hökumət sosial vəziyyətə aid 20 qanun qəbul etdi. 1947-ci ilin yazında hökumət gizli silah anbarlarının təşkilatçıları üzərində məhkəmə prosesinə başladı. İrticaya məxsus 1300 anbar aşkar edildi. 1947-ci ilin fevralın 10-da antifaşist ititfaqın 10 ölkəsi Finlandiya ilə sülh müqaviləsi bağladı. 1946-da Sovet hökuməti Finlandiyanın təzminat ödəməsi müddətini 2 il uzatdı. Hər il onun miqdarı 1,5 dəfə azaldıldı. 1948-ci ildə isə onun miqdarı 50% azaldıldı. 1948-ci ilin aprelin 6-da SSRi ilə Finlandiya arasında dostluq əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə bağlandı. Sağ qüvvələr Pekkala hökumətinin daxili və xarici siyasətinə qarışmağa başladılar. Onlar hökuməti iqtisadi çətinlikləri aradan qaldırmamaqda günahlandırır, antikom- munist əhval-ruhiyyəni qızışdırır, belə bir şayə yayırdılar ki, güya kommunistlər çevriliş etmək istəyirlər. 1948-ci ilin mayında sosial-demokratlar və aqrarilər hökumətdə qalmaqdan imtina etdilər. 1948-ci il mayında keçirilən parlament seçiklərində FSDP 11 mandat itirdi. Aqrarilər 56 yer, sosial- demokratlar 54 yer aldılar. Finlandiyada birpartiyalı sosial- demokrat hökuməti təşkil edildi. Baş nazir Faqerholm oldu. Yeni hökumət «üçüncü yol» platformasını irəli sürdü. SSRİ ilə ticarət azaldı, ABŞ-la isə genişləndi. Mütərəqqi təşkilatların fəaliyyəti məhdudlaşdırıldı. Müharibənin günahkarları həbsdən buraxıldı. Mühafizəedici polisiya təşkil edildi. O, burjuaziyanın mənafeyini müdafiə edirdi. Faşist təşkilatçıları yenidən dirçəlməyə başladılar. Kommunistər və digər mütərəqqi şəxslər dövlət müəssisələrindən qovuldular. 40-cı illərin sonunda iqtisadi vəziyyət 1941-ci illə müqayisədə 2 dəfə pisləşdi. 1949-cu ilin yayında meşə sənaye- sinin 5 min fəhləsi tətil etdi. Finlandiya XX əsrin 50-60-cı illərində. 1950-ci ilin əvvəllərində keçirilən prezident seçkiləri ilə əlaqədar siyasi mübarizə kəskinləşdi. 1950-ci ilin fevralın 1-də Paasikivi 337 yenidən prezident seçildi. Baş nazir isə Aqrarilər ittifaqının sədri Kekkonen oldu. 1951-ci ilin yanvarında aqrarilərdən və sosial-demokratlardan ibarət hökumət təşkil edildi. 50-ci illərdə Finlandiyada 19 hökumət böhranı olmuşdu. 1956-cı ilin əvvəllərində keçirilən prezident seçkilərində yenidən mübarizə başlandı. Paasikivi yaşına görə namizədliyini irəli sürmədi. Kekkonen prezident seçildi. O, da Paasikivi kimi SSRi ilə dostluq siyasətini davam etdirirdi ki, bu da tarixdə «Paasikivi- Kekkonen xətti» adlanır. 1958-ci ilin iyulunda parlament seçkiləri ilə əlaqədar mübarizə kəskinləşdi. 1958-ci ilin avqustunda sol sosial- demokrat Faqerholm başda olmaqla hökumət təşkil olundu. Onun tərkibinə İsveç və Fin xalq partiyalarının nümayəndələri daxil oldular. Yeni hökumət demokratiya və sülhsevər siyasətdən əl çəkmək xəttini götürdü. Lakin bu mütərəqqi qüvvələrin böyük narazılığına səbəb olduğu üçün 1959-cu ilin aprelin 13-də Faqerholm istefaya getdi. FSDP-də parçalanma baş verdi. Onun mövqeyi zəiflədi. 50-ci illərin sonu 60-cı illərin əvvəllərində iqtisadi canlanma başladı. İxrac sahələrinin sənaye məhsuları artdı. Kağız və ağac emalı sənayesinin məhsulları çoxaldı. Maşınqayırma və gəmiqayırma sahəsində modernizasiya baş verdi. 60-cı illərdə iqtisadiyyat daha sürətlə inkişaf etdi. Milli ərzaq məhsulları istehsalı orta hesabla ildə 5%, sənaye məhsulları istehsalı isə 7% artdı. İstehsalının mərkəzləşməsi və təmərküzləşməsi başlandı. Ölkədə 75% sənaye kapitalına sahiblik edən 20 varlı ailə 50 iri firmaya rəhbərlik edirdi. Fəhlə sinfinin və muzdlu işçilərin sayı artdı. 1962-ci ilin martında prezident seçkilərində sağ quvvələr məğlub oldular. Ölkə prezidenti yenə də Y.K.Kekkonen seçildi. Sağların siyasəti nəticəsində 1963-cü ildə FSDP-nin sədri V.Tanner istefaya getdi Partiyanın yeni sədri Paassio oldu, o mötədil qanada məxsus idi. |