Microsoft Word s?may?kitab?sas doc

partiyalar Yeni Demokratiya İttifaqı və PASOKdur. 

---

358
NİDERLAND (HOLLANDİYA) KRALLIĞI 
İkinci dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra
Niderlandın iqtisadi və siyasi vəziyyəti 
1945-ci ilin mayında Niderland faşist işğalçılarından azad 
edildi. Ölkə müharibə nəticəsində öz milli sərvətinin üçdə 
birini itirdi. 500 min ölən və əsir alınan oldu. Niderlanda dəyən 
maddi zərər 5,6 milyard dollar oldu. Dövlət borcları 28 milyard 
hulden təşkil edirdi. 
Sənayedə istehsalın səviyyəsi müharibədən əvvəlki illə 
müqayisədə 50%, kənd təsərrüfatında isə 60% aşağı düşdü. 
Zəhmətkeşlərin maddi vəziyyəti də ağırlaşdı. Zəruri 
tələbat malları çatışmırdı. Vergilər iki dəfə artırılmışdı. 100 
min nəfər tam, 200 min nəfər isə qismən işsiz idi. Vəziyyəti 
çətinləşdirən səbəblərdən biri də Niderlandın öz müstəm-
ləkələrini itirməsi idi. 
Niderland inkişaf etmiş sənaye-aqrar ölkə idi. Onun 
iqtisadiyyatı xeyli dərəcədə xarici xammal və satış bazar-
larından asılı idi. Yüksək inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı xeyli 
dərəcədə ixrac üçün istiqamətləndirilmişdi. Müharibə qurtar-
dıqdan sonra yüksək gəlir gətirən və az xərclə mümkün olan 
sənaye sahələrinin bərpasına xüsusi diqqət yetirildi. Ölkə xarici 
istiqrazlara da ehtiyac hiss edirdi. Hakim dairələr İngiltərə ilə 
ənənəvi əlaqələrini bərpa etdilər. Müharibədən sonra 
Niderlanda ABŞ kapitalının müdaxiləsi sürətləndi. Artıq 1946-
cı ilin əvvəllərində 200 min yaşayış evi, 400 min ha torpaq 
sahəsi yararlı hala salındı, 2.5 min km. dəmiryolu bərpa 
olundu. Sənaye müəssisələrinin bərpası və modernizasiyası 
getdi. 1948-ci ilin sonuna yaxın Niderland sənaye və kənd tə-
sərrüfatı malları istehsalında müharibədən əvvəlki səviyyəyə 
çatdı. 
Müharibədən sonrakı illərdə əhalinin geniş təbəqələrində 
ümumi demokratik əhval-ruhiyyə gücləndi. Kütlələr demok-
ratiyanın bərpasını tələb edirdilər. Bununla əlaqədar Nider-

---

359
landda faşist «milli-sosialist hərəkat» partiyasının fəaliyyəti 
qadağan edildi. 
Ölkədə müharibədən əvvəlki burjua partiyalarının 
yenidən formalaşması prosesi getdi. 1945-ci ilin mayında 
ənənəvi partiyaların siyasətindən narazı olanlar birləşib 
Niderland Xalq Hərəkatı (NXH) partiyasını təşkil etdilər. 1946-
cı ildə keçmiş Katolik partiyası əsasında Katolik Xalq Partiyası 
(KXP) yarandı. Sosial-demokratların əksəriyyət hissəsi 
Niderland xalq partiyası ilə birləşib 1946-cı ilin fevralında 
Əmək Partiyasını (ƏP) təşkil etdilər. Müharibə qurtardıqdan 
sonra Niderland Kommunist partiyasının sıralarında 250 min 
nəfər var idi. 
Demokratik qüvvələr siyasi, iqtisadi və sosial sahədə 
mütərəqqi islahatlar keçirilməsini tələb edirdilər. Fəhlə sinfinin 
tətilləri hökuməti ciddi güzəştlərə getməyə məcbur etdi. 
Londonda yerləşən Niderland mühacir hökuməti istefaya getdi. 
1945-ci ilin iyununda təşkil edilən yeni hökumətə NXH-nin 
lideri V.Sxermerqord rəhbərlik etməyə başladı. Yeni hökumət 
əmək haqlarını 25% artırdı. Ərzaq mallarının qiymətlərinin 
qalxmaması üçün tədbirlər gördü. Hər il fəhlələrə ikihəftəlik 
məzuniyyət müəyyən edildi. Bu dövrdə keçirilən maliyyə 
islahatları varlı təbəqələrin mənafelərinə toxunurdu. Hökumət 
ölkədəki sosial gərginliyi zəiflətmək üçün bu islahatları 
keçirməyə məcbur idi. 
1946-cı ilin mayın 17-də ölkə parlamenti olan Baş 
Ştatlara keçirilən seçkilərdə Katolik və Əmək partiyaları uğur 
qazandılar. Kommunistlər isə 10 deputat yeri tutdular. Ölkədə 
sosialist və katoliklərin Z.Baylin başçılığı ilə koalision höku-
məti təşkil edildi. 
Bu hökumət inhisarçı kapitalın mövqeyini möhkəm-
ləndirdi. Ölkəyə xarici, ilk növbədə ABŞ kapitalının müdaxi-
ləsi gücləndi. İqtisadiyyatı xarici bazar üçün istiqamətlən-
dirmək, İndoneziyada ağalığı bərpa etmək xətti götürüldü. 

---

360
Niderland bitərəflik siyasətindən əl çəkərək digər 
kapitalist ölkələri ilə inteqrasiyaya xüsusi diqqət verməyə 
başladı. 1948-ci ildə o, Benilüks valyuta-kömrük ittifaqına 
girdi, «Marşall pranı»na qoşuldu. Qərb və Şimali Atlantika 
blokuna daxil oldu. Niderland ərazisində ABŞ-ın hərbi və raket 
bazaları yerləşdirilməyə başlandı.
1945-ci ilin sentyabrın 29-dan Niderland ABŞ və 
İngiltərənin hərbi köməyi ilə İndoneziya ilə müharibə aparsa 
da, orada öz ağalığını bərpa edə bilmədi. 1949-cu ilin 
noyabrında Niderland hökuməti İndoneziyanın müstəqilliyini 
tanımağa məcbur oldu. 
Niderland «soyuq müharibə» illərində. 50-ci illərdə 
Niderlandın iqtisadiyyatı yüksələn xətlə inkişaf etdi. İxraca 
göndərilən məhsulların yüksək keyfiyyətlə istehsalı artdı. 
Maşınqayırma, o cümlədən, nəqliyyat avadanlığı, qara 
metallurgiya, avtomobil istehsalı, elektronika, kimya, yeyinti 
və metal emalı kimi sənaye sahələri əhəmiyyətli dərəcədə 
inkişaf etdi. Niderland gəmilərinin tonnajı 3 dəfə artdı. 
Niderlandın dəniz donanması kapitalist ölkələri içərisində 
beşinci yeri tuturdu. 1959-cu ildə ölkədə 1773 min ton neft 
istehsal edilirdi. Adambaşına düşən kimya sənayesi 
məhsullarına görə ölkə dünyada üçüncü yeri tuturdu. 50-ci 
illərin sonunda Niderlandın Qroninqen əyalətində zəngin qaz 
yataqları aşkara çıxarıldı. 1971-ci ildə Hollandiyada 48,3 
milyard kub m. qaz çıxarılırdı. Adamaşına düşən qaz 
istehsalına görə Niderland dünyada birinci yeri tutdu.
50-ci illərdə Niderlandın iqtisadi inkişafı müəyyən 
çətinliklərlə qarşılaşmalı oldu. Belə ki, 1953-cü ildə ölkənin 
cənub əyalətlərini su basması nəticəsində maddi zərər 0.9 mlrd. 
hulden (dövlət büdcəsinin 25%-i) oldu. 
50-ci illərdə Niderland Avropa polad və kömür, Avropa 
İqtisadi birliyinə və digər kapitalist ölkələrinin birgə 
təşkilatlarına üzv oldu. Digər ölkələrlə inteqrasiya ölkə 
iqtisadiyyatının yenidən qurulmasına səbəb oldu. Bu inteqrasi-

---

361
yada Niderland tabe tərəf kimi çıxış edirdi. İqtisadi inkişafda 
xarici bazarlar üçün istehsal mühüm rol oynayırdı. Mühüm 
istehsal sahələrinin məhsulunun 22-50%-i ixraca gedirdi. 
Ölkənin ixracının 30%-ni kənd təsərrüfatı məhsulları təşkil 
edirdi.
1960-cı ildə sənaye məhsulu istehsalı müharibədən 
əvvəlkinə nisbətən iki dəfədən çox artdı. 
60-cı illərdə ölkədə istehsalın hər il orta inkişaf tempi 
7%-dən yüksək idi. İqtisadiyyatın inkişafının sənaye istiqaməti 
milli gəlirdə kənd təsərrüfatının payının azalmasına səbəb oldu. 
1959-cu ildə kənd təsərrüfatının payı cəmi 11,7% təşkil edirdi. 
Kənd təsərrüfatında ölkə əhalisinin cəmi 13%-i çalışırdı ki, bu 
da müharibədən əvvəlkinə nisbətən iki dəfə az idi. Bununla 
belə kənd təsərrüfatında yüksək inkişaf etmiş kapitalist 
münasibətləri formalaşdı. Onun məhsuldarlığı əhəmiyyətli 
dərəcədə artdı. Niderland bir çox kənd təsərrüfatı və 
heyvandarlıq məhsulları istehsalına görə dünyada birinci yeri 
tutdu. AİB-də kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracına görə 
birinci yer ona məxsus idi. 
İstehsalın və kapitalın mərkəzləşməsi və təmərküzləşməsi 
prosesi gücləndi. Bir neçə iri beynəlxalq kompaniyaların, o 
cümlədən ingilis-holland neft kompaniyası olan «Royyal datç-
Şell»in, marqarin yağı istehsalı üzrə ingilis-holland konser-
ninin, sabun və texniki piylər istehsal edən «Yunilever»in, süni 
ipək istehsalı üzrə Qərbi Almaniya - Hollandiya inhisarı olan 
«AKYU»nun, radio aparatı və radio avadanlığı istehsalı üzrə 
holland-amerikan konserni olan «Filins»in, Hollandiya 
kompaniyası olan «Hooqovens»in ölkədə ağalığı gücləndi. 
İnteqrasiya prosesi xırda sahibkarlığın iflasını sürətləndirdi. 
1964-1974-cü illərdə 40 min xırda və orta müəssisələr iflasa 
uğradı. Amsterdam və Rotterdam kommersiya bankları birləşdi 
və bu birləşmə əsasında «Alqemene bank Niderland» yarandı. 
Bu yeni maliyyə korporasiyasının əlində bütün xüsusi 
bankların aktivinin ¾ hisəsi birləşdi. 1969-cu ildə iki böyük 

---

362
holland firması olan «AKYU» və «Koninkleke Zaut Orqanon» 
(KZO) birləşib AKZO adlandı. 
Tezliklə bu kompaniya kimyəvi lif məhsulları istehsalına 
görə dünyada ikinci yeri tutdu. 
Beynəlxalq inhisarlara Hollandiyada fəaliyyət göstərmək 
üçün əlverişli şərait yarandı. ABŞ-ın 500 iri korporasiyasından 
100-dən çoxu Niderlandda öz filiallarını yaratdılar. ABŞ-ın 
neft inhisarları Hollandiyanın neft emalı sənayesinin 50%-nə 
nəzarət edirdi. 60-cı illərdə AFR-in də bu ölkəyə birbaşa 
kapital qoyuluşu 7 dəfə artdı, AİB ölkələri ilə ticarətdə 
Niderlandın ixracının 49.5%-i, idxalının isə 47%-i AFR-in 
payına düşürdü. 
Ölkənin iqtisadi həyatında dövlətin rolu yüksəldi. Dövlət-
inhisarçı kapitalı gücləndi. Hollandiya inhisarçılarının gəliri 
çoxaldı.
Ölkənin siyasi həyatında əvvəlki kimi Katolik xalq