«мл т*'1шн» «* иа Alisher Navoiy

Dedi: «Bilmon, ne holat dast bermish,
Ki sizga mujib ushbu motam ermish.
Bu ish gar xo‘b, agar zisht erdi bori,
Manga, billah y o ‘q erdi ixtiyori.
Tutung m a’zurkim, rasvo bolubmen,
Demay rasvo bo‘lubmenkim, olubmen. 
Bo4ing xush botin-u zohirda mendin, 
G ‘ubore asramang xotirda mendin».
Farhod xijolat chekib, bu so'zlarni aytayotgan 
bolsa ham, uning joni bilan ko‘ngli ko'zguda 
edi. Barchalari uylariga tarqalgach, Farhod yana 
ko‘zgu yuziga boqdi. Lekin endi hech narsa ko'rin- 
masdi. Chunki ko'zguni yasagan olim undagi 
manzara faqat bir marta ko'rinadigan qilgan edi. 
Bu holatdan mahzun bolgan shahzoda: «Boshim- 
ga og‘ir tashvish tushdi. Lekin o'zimni pora-pora 
qilib tashlasam ham, maqsadimga yetolmayman. 
Shunday ekan, aql bilan ish ko'rishim va otamni 
xursand qilishim zarur. Agar betoqatlik qilib bi- 
ror tomonga boshimni olib ketsam, xoqon o'sha

---

zahotiyoq meni izlab topish uchun yuz mingta 
lashkarini jo‘natadi. Ular butun Chin mamlaka- 
tini qidirib, ikki-uch kun o‘tmay meni topishadi. 
Sipohlar bilan jang qilsam, ko‘p begunoh odamlar 
halok bolishi aniq. Axir Chin xalqi menga qanday 
yomonlik qilibdiki, men shunday y o l tutsam?! U 
holda qaysi ko‘z bilan shoh ko'ziga boqaman-u, el 
yuziga qarayman? G‘am-alamimdan xabar topgan 
xoqon meni asrash uchun atrofimga soqchilar 
qoysa, ahvolim yanada oglrlashadi. Es-hushi- 
ni yo‘qotib devona bolibdi deb, oyoglmga band 
solib, uzoq bir joyga jo'natsa, holim ne kechadi? 
Shuning uchun o‘zimni ehtiyotlab, aqlni yuritib 
ish qilganim ma’qul», - degan qarorga keldi. 
Ammo kunlar о tar ekan, quwati ketib, jismi turli 
kasalliklarga chalina boshladi. Talsida jinnilik 
alomatlari paydo bolib, savdoyilarcha so'zlar ayta 
boshladi. Ko‘nglida sabr-u qaror tugab, qilayot- 
gan ishlarini bilmaydigan bolib qoldi. Bu ahvolni 
ко‘rib turgan shoh bilan vaziming dard-u alami 
kundan kunga ortib borardi. Ularning shahzoda- 
ga qilayotgan pand-u nasihatlari foyda bermas, 
qanday chora topishni bilmay iztirob chekishardi. 
Farhodning holati borgan sari oglrlashayotganini 
ko'rgan shoh tabiblarni to'plab, ular bilan masla- 
hatlashdi. Ancha tortishuvlardan keyin tabiblar 
bir fikrga kelishib, shohga shunday dedilar:
-
Olampanoh, shahzodaning mijozida issiqlik 
ko'proq edi, shuning uchun mayni ham yoqtirardi. 
Ikki-uch yoshidan o‘n bir-o‘n ikki yoshiga qadar 
o‘qish bilan band boldi, ikki-uch yil kasblar bi­
lan shuglillandi, buning ustiga uzoq yolni bosib 
otdi. Tilsim ochishni orzu qilib ajdar-u dev bilan 
olishdi. Shulaming barchasi sabab bolib, mijoz-

---

ini issiq va quruq qilib qo^gan. Hozirgi kunlarda 
havo nihoyatda isib ketdi. Hatto, buloqlar qaynab 
ketyapti. Bunday ayyomda faqat salqin havoli 
joylarda nafas olish shahzodaga davo bolishi 
mumkin. Dengiz bilan borilsa, besh kunlikyolda 
bir ajoyib orol bor. Unda baland bir tog‘ mavjud, 
uning ustida esa yetti-sakkizta buloqdan muzdek 
suvlar otilib turadi. Orol atrofidagi dengizdan 
yoqimli shamol essa, tog‘ cho'qqisidan sovuqlik 
ufurib turadi. Hattoki, sovuqdan chashmalar 
muzlaydi. Shahzoda ana shu yerga borsa, ko‘ngli 
ochilib, muborak jismi quwat topadi.
Tabiblarning bu so'zlari shohga ma’qul boldi, 
darhol Mulkoroga dengiz safari uchun hozirlik 
ko'rishni buyurdi. Vazir tez orada barcha tayyor- 
garliklami nihoyasiga yetkazgach, shoh Farhodni 
ogohlantirish uchun odam yubordi.
Bolib o'tgan gaplardan, dengiz safari boshlana- 
yotganidan xabar topgan shahzodaning ko'ngli 
shod bolib: «Shoh oldida mening ushbu so'zlar- 
imni ayting. Shohning istagi mening istagimdir. 
U qayoqqa borishni istasa, men u bilan doim 
birgaman», - deb buyurdi. Bu so'zlarni xoqonga 
yetkazganlarida, uning ko'zi yoshga to lib, duoga 
qol ochdi. So‘ng kemalarga barcha kerakli nar- 
salami ortishga farmon berib: «Men ham ertaga 
dengiz safariga chiqaman», - dedi. Bu xabarni 
eshitgan shahzoda benihoya shod boldi. Uning 
maqsadi ham xuddi shunday edi.
Ertalab shoh bilan shahzoda otlariga minib, 
dengiz sohiliga yetib kelishdi. U yerda yog'ochdan 
yasalgan bir shahar ko'rindi. Behisob kemalar 
safarga tayyor bolib turardi. Ularning baland

---

yelkanlari ko'zni qamashtirardi. Har qaysi ke- 
maning ichi bir uydek kelardi. Katta kemalaming 
eoni ikki yuzta bolib, uch yuz-u ellik kemacha 
ham falak dengizidagi yangi oy-hilollardek ko'zga 
tashlanardi. Yana ko'plab tez suzuvchi qayiqlar 
ham bolib, kemalarning umumiy soni bir ming 
besh yuztaga yetardi.
Xoqon bilan Farhod o‘zlariga moljallangan 
kemaga chiqishdi-da, u yerda qurib qoQilgan 
shohona taxtlarga o'tirishdi. Necha ming mohir 
kemachilar ishga kirishib dengiz tomon yolga 
tushishdi. Orzulari bolgan orolga qarab ikki ke- 
cha-kunduz suzishdi. Shamoldan dengiz mavjlan- 
ganda, yuz turli baliqlarga ko'zlari tushdi. Suv 
ustida har biri tog'dek keladigan ulkan baliqlar 
uyoqdan buyoqqa suzib yurishar, orqalari umr 
daraxtini kesish uchun yaratilgan arraga o'xshar- 
di. Nahanglar kichik baliqlami ov qilishar, bir-biri 
bilan urishib ketsa, ikki tog‘ to ‘qnashgandek ko'ri- 
nardi. Xilma-xiljonivorlar behisob edi. Shoh bilan 
shahzoda har tarafga boqishib, bu ajoyibotlarni 
toy may tomosha qilishardi.
To'satdan dengiz ustida kuchli shamol esa 
boshladi-da, kemadagi kishilaming yuraklariga 
qo'rquv soldi. Qari dengizchilar: «Bunday shamol 
har yuz yilda bir marta yuz berardi, u yaxshilik 
keltirmaydi», - deb vahima qilib, yoqalarini yir- 
tishardi. Shamol yanada kuchaymasdan turib 
shoh bilan shahzoda omon qolishlari uchun kema 
oldiga tez suzadigan bir qayiqni keltirishdi, Far­
hod unga tushib olgan ham ediki, katta bir tolqin 
kelib urilgach, kema bilan qayiqni bir-biridan 
ajratib tashladi. Ota kemada oh chekkancha

---

qolib, o‘g‘il tushgan qayiq dengiz tolqinlari uzra 
suzib borardi. Ikkovlarining oralariga ko'rishish 
nasib etmaydigan ayriliq tushdi.
Shundan so‘ng to Ton yanada kuchayib, ket- 
ma-ket коTaxilay otgan tog'dek tolqinlar ko‘pchilik 
kemalarni bir-biriga urib parchalab tashladi. 
Qorong4i tushguncha toTon tinmadi. Nihoyat, 
shamol tobctab, dengiz tinchlandi. Tong otgach, 
kemalardan ko'pchiligining suvga cholab ketgani, 
odamlarning aksar qismi halok bolib, anchasi 
baliqlarga yem bolgani, taxta parchalarini ushlab 
olib omon qolgan odamlami tolqinlar har chekka- 
ga uloqtirib tashlagani malum boldi. Lekin shoh 
bilan Mulkoro katta kema ichida omon qolishgan 
ekan. Ichidagi odamlarning ba’zisi olib, ba’zilari esa 
behush yotardi. Xoqon kemasi bir qirg'oqqa yetib 
borgach, shu atrofdagi odamlar yetib kelib, toTon- 
dan alam chekkan kishilarga yordam ko'rsatishdi, 
behush yotganlar asta-sekin o'zlariga kelishdi.
Shoh Farhodning g'oyib bolganidan qattiq 
iztirobda qoldi, keyin: «Balki tolqinlar uni biron 
qirg‘oqqa olib borib tashlagandir», - deb tirik 
topishga umid qildi-da, Suqrot aytgan so‘zlarini 
esladi. Omon qolganini g‘animat bilib, o‘z mam- 
lakati tomon y o l oldi. Dengizda kuchli shamol 
ko'tarilgan chog‘da Farhod tushib olgan qayiq 
to Ton yuz bergan paytda dengizga g‘arq boldi-