«мл т*'1шн» «* иа Alisher Navoiy

D e d i:«H ar ishki qilmish odamizod,
Tafakkur birla bilmish odamizod.
Ulum ichra manga to b o ‘ldi madxal, 
Topilmas mushkile men qilmag‘on hal. 
Muning ham bilmaguncha asl-u budin, 
Muayyan qilmog‘uncha tor-и pudin,
Ne imkonkim, qaror o ‘lg‘ay ko'ngulga, 
Tasalli oshkor o ‘lg‘ay ko‘ngulga»
-
deb o‘z so'zida turib oldi. Shoh qancha harakat 
qilsa, shahzoda shunchalik o'jarlik qilardi. Xoqon 
ilojsiz qolib, sandiqni ochish haqida buyruq berdi. 
Sandiq ichidan yaltiroq bir ko'zgu chiqdi, Sharq 
quyoshigagina emas, balki Iskandar oynasiga 
obcshardi u. Ko'zguni bezagan usta orqasiga uni

---

ko'rish siri haqida shunday deb yozib qoygandi: 
«Bu ko‘zgu jahonnamo bolib, Iskandari Rumiyning 
jahon ahliga qoldirib ketgan yodgorligidir. Har biri 
Aflotunga teng toYt yuzta olim bir necha yil mehnat 
qilib bunday jahon hikmatini yasashgan. Unga til- 
sim yashirilgan bolib, ko‘zguni koVmoqchi bolgan 
kimsa bu tilsimni yechib ko'zguni qoliga olsa-yu, 
unga ko‘z tashlasa, Tangri unga belgilab qotygan 
taqdirdan ogoh boladi. Lekin ko'zgudagi tilsim sirini 
ochish juda qiyin. Bunga erishmoqchi bolgan inson 
Yunon mamlakatiga borishi, o‘sha manzilda uchta 
ofatni yengib otib, baland tog‘ oldiga yetib borishi 
kerak. Bu uch ofatning biri ajdaho, ikkinchisi Ah- 
raman degan dev, uchinchisi oldingi ikkala ofatdan 
ham mushkilroq tilsimdir. Ana shu uch manzildan 
otib olgan kishi toVtinchi manzil bolgan tog4 ichiga 
kirib, g‘orda maskan tutgan Suqrot degan donish- 
mand olimni topishi kerak. U dono moysafid agar 
tirik bolsa, borgan kishini murodiga yetkazadi. 
Agar u hayot bolmasa, uning ruhiga iltijo qilinsa, 
ko'zlangan maqsadga erishiladi».
Bu yozuvni o'qigan shahzoda ko'zgu sirini 
ochishga qiziqib qoldi. O'z maqsadiga yetish 
yolid a o‘g ‘li chekayotgan iztiroblardan xabar 
topgan xoqon uni bu muddaosidan qaytarishga 
har qancha urinsa ham, Farhod o‘z orzusidan voz 
kechmasdi. Ota ham, o‘g‘il ham qiyin bir ahvolda 
qolgan edilar.
Farhod ko'zguda o‘z taqdirini ko'rish orzusida 
hatto es-hushini yo'qotish darajasiga yetib qol- 
gandi. Oxiri Mulkoroni yashirincha chaqirtirib, 
o‘z ko'nglidagi gaplarni unga oshkor qildi:
-
Shoh ham, gado ham o‘z taqdiridan qochib 
qutulolmaydi. Har kim peshonasiga yozilganni

---

ко‘rmay iloji yo‘q. Mening ahvolim elni xavotirga 
solayotgan bolsa ham, taqdirimni bilish orzusi- 
dan kecha olmasman. Shuning uchun otamga 
ahvolimni tushuntirib, Yunon mamlakatiga 
borishimga ijozat olib bersang, menga oq y o l 
tilab, duo qilib tursa, maqsadimga yetishishim 
shubhasizdir. Otam ruxsat bermasa, boshimni 
olib, maqsadimni ro'yobga chiqarish uchun sa- 
farga y o l olishim tayin. Binobarin, otam mening 
jo'nashimga ruxsat bersa yaxshiroq bolardi.
Mulkoro shahzodaning ushbu so'zlarini eshit- 
gach, qayg4iga botdi. Nasihat qilay desa, Farhodga 
ta’sir qilmasligi aniq. Ko'zlaridan oqayotgan yoshni 
arta-arta xoqon huzuriga y o l oldi-da, hech kim 
yo'qligida uning qoshiga kirib eshitganlarini so‘zlab 
berdi. Shoh bu mojarodan yoqasini yirtib, kolcsiga 
urardi. Ikkovlari rosa yiglashdi. Xoqon ahvolini 
ko'rgan Mulkoro asta nasihat qilishga tushdi-da, 
uni taqdirga rozi bolishga daVat etdi. Shoh o'gli- 
ga yana nasihat qilib ko'rish, buning ham foydasi 
bolmasa, safarga rozi bolishni maqbul deb bil- 
di. Lekin shoh bilan Mulkoro qilgan nasihatlar 
shahzodaning orzusini yanada kuchaytirdi, xolos. 
Xoqon o'glini qamab qo^moqchi ham boldi, yana 
bu fikridan voz kechib, shahzoda ko'ngliga ozor 
yetkazmaslik uchun Xito va Chin mamlakatlari- 
dan lashkar to'plab, Yunonistonga yurish qilish, 
o'sha yergacha unga hamrohlik qilib, o'glining ah- 
volidan xabardor bolib turishni maqbul deb bMi. 
«Yunon mulkiga yetib borguncha shahzoda balki 
o‘z orzusini unutar, buning iloji bolmasa, boshi- 
ga tushganni ko‘radi-da», - deb o^lagan xoqon 
Mulkoroni shahzoda huzuriga yollab, o‘z qarorini 
unga aytishni bujnardi. Shahzoda otasining rozilik

---

berganidan xursand bolib, vazirga safar tayyorgar- 
ligini ko‘rishni topshirdi. Har tomonga jar solinib, 
lashkar to‘plashga kirishildi.
Tez orada mamlakatning har tarafidan behisob 
lashkar yig'ildi. Xoqon Yunon mulki sari yurishni 
boshladi. Shoh yol-yolakay bir necha olkalami, 
dengizlami egallab borarkan, u yerdagi aholi xo- 
qonni ko'rishga turli-tuman sovg'alar bilan kelib 
turishar, hukmdor ham ularni mol-kol sovg'alar 
bilan siylardi. Shoh o‘z huzuriga yig‘ilgan olimlarga 
murojaat qilib: «Bu safarimizdan maqsad mam- 
lakatlami fath etish emas, balki Yunonistondagi 
mashhur tog‘dagi g'orda yashayotgan Suqrot ismli 
donishmand bilan ko'rishishdir. U tog' qaysi tomon- 
da ekanini, masofaning qanchaligini, qaysi yoldan 
borish lozimligini bilsangiz, aytinglar», - dedi. 
Olimlar yer o‘pib, o'rinlaridan turdilar-da, shohga 
qarab: «Olampanoh o'zlari tilagan maqsadlarigayet- 
sinlar. Mamlakatimizdayoshi besh yuzdan oshgan 
Suhaylo hakim degan keksa donishmand yashay- 
di, barchamiz uning shogirdimiz. Shoh so'ragan 
narsalardan bizjar ham xabardomiiz, olampanoh 
nimaniki soVasalar, javob bera olamiz. Lekin bu 
masalalar haqidagi puxta javobni uning o'zidan 
eshitganingiz ma’qul. Bu qiyin jumboqni uning 
o‘zi hal qilib bera oladi. Agar u bilan ko'rishishni 
istasangiz, biz oldiga boshlab borishimiz mum- 
kin», - dedilar. Shoh bilan shahzoda bu so‘zlardan 
shodlikka to lib Yunon olimlari bilan birgalikda do­
nishmand Suhaylo huzuriga qarab yolga tushdilar. 
Ancha yol 
5
oirishgach, dasht o'rtasida bir tepalik 
ko'rindi. Suhaylo hakim shu yerdagi g'orda yashar 
ekan. Hammalari otlaridan tushib g‘or tomon yurdi-

---

lar. Olimlardan biri g‘or ichiga kirib, donishmandni 
ehoh bilan shahzoda uning huzuriga qadam ranjida 
qilishganidan ogohlantirdi. Suhaylo bu so'zlami 
eshitgach, ularning kirishlariga ishora qildi.
Shoh bilan shahzoda kirishgach, Suhaylo o‘mi- 
dan turib, ikkovi bilan kulib ko'rishdi, ular ham 
xursand bolib, donishmandning qolini o‘pishdi. 
So‘ng alloma ota bilan bolani o'tqazib, o‘zi ham 
o'tirdi-da, ular bilan suhbatni boshladi. Yoldagi 
qiyinchiliklar haqida so'ragach, shuncha maso- 
fani bosib kelishdan maqsadlari nima ekanini 
bilmoqchi boldi. Xoqon shahzodaning ko'zguni 
ko'rgandan keyingi holati haqida mufassal gapirib 
berdi. Bilimdon alloma ahvolni anglagach, shod 
boldi-yu, ayni vaqtda unga g‘amginlik ham yuzlan- 
di. Quchoqlab shahzodani xursand qilgan Su­
haylo: «Sening oting Farhod!» - dedi, bu ismning 
ma’nosini aytib bergach, bir necha savol bergan 
edi, Farhod bariga javob berdi. Donishmand uni 
peshonasidan o‘pdi-da, sajda qilib: «Alhamdulil- 
loh, o‘z murodimga erishdim. Necha yuz yildan 
beri shu g‘or ichida yashadim, qancha-qancha 
ranj-u alamlar chekdim. Jomosb o‘z kitobida: 
«Mendan so'ng ming yil o'tgach, Chin mam- 
lakatidan Farhod ismli bir shahzoda kelib Iskan- 
dari Rumiy tilsimini ochadi. Lekin u ikki manzilda 
qahramonlik ko'rsatishi, awal ajdarni oldirishi, 
so'ngra esa Ahramanni yengishi kerak. Mening 
so'nggi farzandim boladigan Suhaylo duo bilan 
salomimni qabul etib, Farhod bu diyorga yetib kel- 
ganida, unga yordam ko'rsatsin. Farhod ajdarni 
oldirganida, katta boylikni qolga kiritadi, devni 
yengganida esa Sulaymon payg‘ambarning uzu-

---

giga ega boladi. Tilsim ochgan kuni esa Jamshid 
jomini koVadi. Bulami qolga kiritgach, barchasini 
xoqonga hadya qilsin. Unga esa dono Suqrot bilan 
ko'rishish hamda Iskandar oynasi yetarli. Suqrot 
bilan suhbatlashgach, darhol ko‘zguni ko‘rish 
uchun Chin tomon jo'nasin. Ko'zguda nimaniki 
ko‘rsa, bu voqealar uning hayotida yuz beradi», -
deb yozgan ekan. Men bu xabardan faxrga to lib, 
necha yuz yildan beri senga muntazir edim. Sening 
boshingga tushadigan barcha mushkilotlarning 
chorasini topib qoyganman», - dedi-da, Suhaylo 
g‘or oldiga borib, bir idishni olib chiqdi va: «Bu 
idish samandar6 yogi bilan tola. Men uni ko'pgi- 
na otashgohlardan yig'ib to'plaganman. Ajdar 
bilan olishish choglda bu yog‘dan badaningga 
va qollaringga surib olsang, u seni ajdar og‘zidan 
otiladigan otdan himoya qiladi. Ahramanni oldir- 
ganingda, devning bumiga osigliq bir taxtachani 
ko'rasan. U tilsim ochishda senga yordam beradi, 
tilsim ichida esa Jamshid jomini topasan. Uning 
atrofiga yozilganlarni o'qisang, Suqrotni topish 
yolidan xabardor bolasan. Suqrotni ko'rgach, 
ko'zgu sirini bilasan-u, Vataning sari y o l olasan»,
- deb qolidagi idishni Farhodga topshirdi. U duch 
keladigan manzillar haqida yana maslahatlami 
bergach: «Endi yolga tushgil, hamma mushkullaring 
hal boladi, deb umid qilaman», - dedi-da, bu ha- 
yotdan ko‘z yumdi. Donishmandni yuvib, o‘sha 
g‘orga dafn etdilar-da, barchalari yolga tushdilar. 
Anchagina yolni bosib o‘tib, ajdaho manziliga ye­
tib keldilar. U yerda dam olib, oqshom tushgach, 
aysh-u ishrat bilan mashg4il boldilar.