Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
üçüncü mərhələsidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, vergi qanunlarının yenidən işlənib hazırlanmasında peşəkar mütəxəssislərin iştirak etməməsi, vergi qanunların qəbulunda tələsikliyə yol verilməməsi, digər qanunlarla əlaqələri nəzərə alınması onların praktikada tətbiqinin çətinləşdirilmiş vergi ödəyicilərlə, onlara nəzarət edən vergi orqanlarının işini çətinləşdirirdi. Bu da öz növbəsində vergilərin yığılmasını ağırlaşdırırdı. Dünya təcrübəsində vergi siyasətini reallaşdıran mühüm alət Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və onun ixtisaslaşdırılmış qurumlarının tövsiyə etdiyi vahid qanunlar toplusu olan Vergi Məcəlləsidir. Bu məcəllədə toplanan norma və müddəalar aşağıdakı vəzifələrin həyata keçirilməsini təmin etməlidir: - ölkə ərazisində sabit və vahid vergi sisteminin qoyulması; - ölkənin etibarlı müdafiəsinin və milli təhlükəsizliyin təmi n edihnəsi; - ölkə vətandaşlarmın mülkiyyətinin, azadlığının və hüquqlarının qorunması; - mərkəzi, regional və qeyri-büdcələrin vergi gəhrləri ilə təmin olunması; - vergilərin sayının və ümumi vergi yükünün azalması, vergi ödəyicilərin həcminin müəyyən edilməsi qaydalarının sadələşdirilməsi; - kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına, investisiya fəaliyyətinin aktivləşməsinə, əhahnin həyat səviyyəsinin yüksəldməsinə şərait yaradan səmərəli vergi sisteminin yaradılması; - mülkiyyət formasından asılı olaraq ölkə iqtisadiyyatının sürətlə inkişaf etdirilməsini təmin edən aparıcı sahələrdə istehsalın müdafiəsi və bazarın haqsız rəqabətdən qorunması; - vergi güzəştlərinin azaldılması; - vergi ödəyiciləri və yergi xidmət orqanları arasında münasibətlərin təkmilləşdirilməsi və s. 1996-cı ildən başlayaraq ölkənin qanunvericiliyində aparılan dəyişikliklər vergi bazasımn genişləndirilməsi ilə yanaşı müəssisə və təşkilatların, habelə fiziki şəxslərin üzərinə düşən vergi yükünün azalmasına xidmət etmişdir. Vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi 2000-ci ildə beynəlxalq standartlara cavab verən və vergitutma ilə bağlı bütün qanunvericilik aktlarım özündə cəmləşdirən Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsini yekunlaşdırmışdır. Bu mərhələ dövründəki mühüm dəyişikliklərdən biri də mənfəətin investisiyaya yönəldilən hissəsinin mənfəət vergisindən, əsas fondların aktiv hissəsi n i n isə əmlak vergisindən azad edilməsidir. Belə ki, fiziki şəxslərin şəxsi mülkiyyətdə olan binaların inventarlaşdırılmış dəyəri aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğini 300 mislinədək olduqda əmlak vergisi tutulmayacaqdır. 2000-ci ildə yuxarıda qeyd etdiyimiz nöqsan və çatışmazlıqları nəzərə alaraq müvafiq nazirlik və idarələrin mütəxəssislərini, iqtisadçı alimləri cəlb etməklə beynəlxalq standartlara cavab verən Vergi Məcəlləsi hazırlandı və qəbul olundu. O, 2001-ci ilin yanvarın 1-də qüvvəyə mindi. Hazırkı şəraitdə vergi siyasətinin ən mühüm məsələləri aşağıdakı şəkildə təsəvvür edilir: 1. Dövlətin idarə edihnəsi, sosial-iqtisadi və müdafiə xarakterli problemlərin mahyyələşdirihnəsi üçün büdcəyə kifayət qədər vəsait daxil olması nı tə min etmək; 2. İqtisadi proporsialarda bilvasitə əhahnin tələbatını təmin etmək, istehsahn xeyrinə olaraq kəskin dəyişikhklər aparmaq; 3. İşgüzar fəalhğı stimullaşdırmaq üçün əlverişli şərait yaratmaq, yəni istehsal fəaliyyətinin nəticələrinə görə istehsalçıda yüksək maddi maraq yaratmaq, kapital qoyuluşlarını həvəsləndirmək. Təcrübə göstərir ki, vergilər həmişə iki vəzifəni yerinə yetirir: birincisi, dövlətə pul toplamaq, ikincisi isə pulu əlindən alınanların pulqazanma marağını saxlamaqdır. Vergilərin tətbiqi ilə dövlətlə hüquqi və fiziki şəxslər arasında münasibətlər yaranır. Azərbaycanda məlum 22 vergi növündən hələük bir qismi: mənfəətdən alman vergi, fiz iki şəxslərdən gəlir vergisi, əmlaka görə vergi, torpaq vergisi, sahələşdirilmiş vergi, əlavə dəyər vergisi, mədən vergisi, aksizlər və s. tətbiq edilir. Dünya ölkələrində vergi növləri müxtəlifdir. Almaniyada - 2, Türkiyədə -5, Belçikada 6 növ vergi tətbiq olunur.Vergi sisteminin əsas məqsədi və müvəffəqiyyəti onda olur ki, bərabər mənfəətə bərabər vergi prinsipi tətbiq edilsin. Yəni istehsalçıları maraqlandırmaq, kapital axımnın ticarət kanallarından istehsalata yönəltmək ən mühüm vəzifədir. Belə ki, işgüzar fəaliyyətinin inkişafına kömək baxımından düzgün vergi siyasəti mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Vergi qanunlarına görə əlavə dəyər vergisi, aksiz vergisi, hüquqi şəxslərdən gəlir vergisi (mənfəətdən vergi), gömrük vergisi, əhalidən vergilər və s. Respublikanın Milli Məclisi tərəfindən müəyyən edilir. Respublikamızda ayrı-ayrı sənaye əmtəələrinə aksiz dərəcələri tətbiq edilir. Aksizlər əmtəənin və xidmətlərin qiymətinə daxil edilən və alıcı tərəfindən ödənilən vergi növüdür. Aksiz vergisi bir sıra şərab məhsulları, balıq məhsulları, təbii xəz, gön-dəri məmulatı, büllur və rəngli şüşə məmulatı, xalçalar və xalça məmulatı, minik maşınları, tütün məmulatı, neft məhsulları, respublikadan kənara təyyarə biletlərinin satışı və s. üzrə tətbiq edilir. Kənd təsərrüfatı vergisini - kənd yerlərində torpaq sahəsinə malik olan vətəndaş, təsərrüfat ödəyir. Yerli vergi və rüsumların isə ən mühüm tərkib hissəsi tikinti və torpaq rentasıdır. |