Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
28
eyni mənşədən törədiyini irəli sürən fərziyyəyə qarşı çıxır və 
təqdim edilən faktların sistem təşkil etmədiyini, ancaq təsadüfi 
olduğunu göstərir.
1
“Ulu dil” məsələsi ilə bağlı sonrakı tədqiqatlarda da bəzi 
fikir və mülahizələr söylənməkdə davam etmişdir.
2
“Ulu dil” nəzəriyyəsinin tərəfdarı olan tədqiqatçılar və on-
ların ardıcılları F.Ditsin (1794-1876) və Hüqo Şuxartın (1842-
1927) ardınca gedərək belə bir fikrin üstündə dayanırlar ki, əv-
vəlcə dünya xalqı üçün bir kök dil formalaşıb, sonra isə çarpaz-
laşma, yayılma, dialektlərə bölünmə, dalğalanma (bunu dalğa 
nəzəriyyəsi də adlandırırlar) nəticəsində ayrı-ayrı dillər törəmiş 
və getdikcə onlar müstəqilləşmişlər. Göründüyü kimi, bu fikir 
və mülahizələrdə “ulu dil” məsələsi olduqca sadələşdirilmiş və 
onun bəsit bir məntiqlə sübuta yetirilməsinə cəhd göstərilmişdir.
Azərbaycan dilçiliyində də “ulu dil” məsələsinin pozitiv 
baxımdan izah edilməsi diqqəti cəlb edir. Azərbaycan dilçilərin-
dən Qəzənfər Kazımov “ulu dil” məsələsi ilə əlaqədar deyilən-
ləri, o cümlədən, D.Q.Reder və E.Çerkasovanın “Ən qədim in-
sanların nitqi birhecalı, dəyişməyən və bir-biri ilə bağlanmayan 
sözlərdən ibarət olması” fikrini davam etdirərək belə nəticəyə 
gəlir ki, «Beləliklə, məhdud coğrafi ətrazidə təşəkkül tapan dil 
1
А.М.Щербак. К вопросы об отдельных связях тюркских языков. 
“Актуальные вопросу сравнительного языкознания”, Л., 1980, с. 150-161.
2
В.П.Нерозняк. Праязык: Реконструкция или реальность. “Срав ни-
тельно-историческое изучение языков разных семей. Теория линг-
вис тической реконструкции”. М., 1988, с. 26-43; А.С.Мельничук. 
О всеобщем родстве языков мира. “Вопросы языкознания”, 1991, 
№2, с. 27-42; “Вопросы языкознания”, 1991, № 3, с. 46-65; О.Коваль. 
Назначении в поэтику общность теории языка и теории искусства в 
свете художественной семиотики. “Критика и семиотика”, Харьков, 
вып. М., 2007, с. 5-46; Хараева Лариса Ханбиевна. Когнитивное 
моделирование этимологических гнезд в разносистемных языках. 
Автореф. докт. дисс., Махачкала, 2007.

---