Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Linqvistik tipologiya
35 olsun. Ancaq insan yer üzünün münbit şəraiti olan məkanların- da yaranmışsa deməli dil də bir məkanda yox, insanın formala- şa biləcəyi ayrı-ayrı məkanlarda yaranmışdır. Belə olduqda bu gün müxtəlifsistemli dillərdə müşahidə olunan müştərək köklü sözlərin mövcudluğunun səbəblərini necə izah etmək mümkün- dür? Biz bildiyimiz kimi sadə və asan olmayan bu sualın cavabı hələ ki, qalır və güman ki, bundan sonrakı zamanlarda da onun açılmasına çoxlu-çoxlu cəhdlər baş verəcəkdir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, yerin ayrı-ayrı qurşaqlarında yaranmış insan- ların dərilərinin rəngi də təbiətlə həmahəng olaraq bir-birindən fərqlənir. Yer qurşağının bir ərazisində ağ, bir ərazisində sarı, bir ərazisində qara, digər bir ərazisində qırmızı, başqa bir ərazisində isə xurmayı dərili insanlar yaranmışdır. Bu məsələlər paleoant- ropologiya elminə aid olsa da onların açılması dilin yaranması barədəki bir çox müəmmaların aydınlaşdırılmasının təməlinə çevriləcəkdir. 3. Dilin yaranmasında insan və ətraf mühit amilinin aparıcı olduğu barədə təbiət nəzəriyyəsində müəyyən müddəalar irəli sürülmüşdür. Ancaq görünür, bu müddəalar özünü tam şəkildə doğrulda bilmədiyindən sonralar başqa fərziyyələr və baxışlar da irəli sürülmüşdür. Doğrudur, insan şüuru idrak prosesi nə- ticəsində ətraf aləmi qavrayır. Bu qavrayış təfəkkürə çevrilir. Təfəkkür isə ətraf aləm hadisələrini beyində imitasiya edərək onu söz emalına çevirir. Ancaq sözlərin yaranması təkcə ətraf aləmin qavranılıb təfəkkür süzgəcindən keçirilməsi ilə bitib başa çatmaqla yekunlaşırmı? Əlbəttə ki, yox. Çünki insan təfəkkü- rünün hüdudları təkcə ətraf aləmi, təbiəti və təbiətdə baş verən hadisələri əhatə etmir. İnsan təfəkkürü, həmçinin insana məxsus duyğu və düşüncələri, emosiya və münasibətləri, zahirə və ba- tinə aid olanları, bir sözlə, gözlə görülə bilən və təsəvvürə gəti- rilə bilən hər şeyi qavramağa qadirdir. Ona görə də dilin yaran- |