Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Psixoloji dilçilik məktəbi
Heyman Şteyntal (alman dilçisi, 1823-1899), A.A.Potebnya 
(ukraynalı, rus dilçisi)
Heyman Şteyntalın əsas əsərləri bunlar idi:
1) “Dillərin təsnifi dil ideyasının inkişafı kimi” (1850)
2) “Dilin mənşəyi” (1851)
3) “Qrammatika, məntiq, psixologiya onların prinsipləri 
və qarşılıqlı əlaqələri” (1855).
4) “Dilin fəlsəfəsi” (1888).
5) “Psixologiyaya və dilçiliyə giriş” (1871).
Onun fikrincə, dil qavranılmış daxili, psixi, mənəvi hərəkət-
lərin, vəziyyətlərin və əlaqələrin mərkəzləşmiş səslər vasitəsi ilə 
ifadəsidir. 
A.A.Potebniyanın əsas əsərləri aşağıdakılardan ibarətdir:

---

Linqvistik tipologiya
73
1) “Fikir və dil” (1862)
2) “Rus dili səslərinin tarixinə dair” (1876)
3) “Filologiya nəzəriyyəsi üzrə mühazirələrdən” (1905)
Potebniyanın psixoloji təsəvvürü ona əsaslanırdı ki, o “dili 
təfəkkürün ifadə vasitəsi yox, yaranma vasitəsi” kimi başa dü-
şürdü. O deyirdi ki, “dil sahəsi təfəkkür sahəsi ilə heç də uyğun 
gəlmir”. Potebniyanın fikirlərində diqqəti daha çox cəlb edən bu 
idi ki, o deyirdi: “xalqın mövcud olmasının yeganə, əvəzolun-
maz, zəruri şərti dil birliyidir”.
Gənc qrammatiklər məktəbi. 
Bu məktəbin nümayəndələri A.Leskin, B.Delbryük, G.Paul, 
G.Osthof və K.Bruqman idi. Gənc qrammatiklər məktəbi XIX 
əsrin 70-80-ci illərdə yaranmağa başlamışdı. Bir qrup gənc dilçi 
ilk növbədə Avqust Şleyxeri tənqid edərək yeni bir konsepsiya 
yaratmağa çalışırdılar. Onlar Leyspiq universitetinin professor-
ları idilər. Köhnə nəslin nümayəndələri onları istehza ilə “gənc 
qrammatiklər” adlandırırdılar. “Gənc qrammatiklər”in bir çox 
tərəfdarları da var idi ki, onlardan aşağıdakıların adlarını göstər-
mək olar: M.Breal (1832-1915, Fransa), V.Tomsen (1842-1927, 
Danimarka), F.F.Fortunatov, F.M.Buslayev (Rusiya). Onların 
tədqiqatlarında fonetika və qrammatika əsas yer tuturdu. Bu isə 
dil sisteminin hərtərəfli öyrənilməsinə kifayyət etmirdi. Nəzəri 
dilçilik görüşlərində isə psixologizm üstünlük təşkil edirdi.