Mühazirə toplusu Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi 
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti 
İnşaat texnalogiya fakultəsi 
 
Fövqəladə hallar və həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi kafedrası 
 
Fənnin adı :
SƏNAYE təhlekəsizliyi 
Mövzu 2 :
Sağlam və təhlükəsiz əmək şəraitinin təminində istehsal 
proseslərinin avtomatlaşdırılmasının əhəmiyyəti 
Müəllim ( Mühazirəçi ) :
t.e.n. dos. M.Q.Hümbətov 
MÜHAZİRƏNİN PLANI 
2.1
Texneloji proseslərin təhlükəsiz təşkilində avtomatlaşdırmanın rolu 
2.2
Etibarllıq anlayışı. Sistemlərin imtinası və onların təsnifatı 
2.3
Etibarlılığın miqdarı, xüsusiyyətləri 
2.4
Avtamatik mühafizə sistemlərinin qəzaya qarşı etibarlılığı 

---

Bakı – 2021
MÖVZU 2
Sağlam və təhlükəsiz əmək şəraitinin təminində istehsal 
proseslərinin avtomatlaşdırılmasının əhəmiyyəti 
 
Yeni texnikanın tətbiqində ən proqressiv istiqamət istehsal proseslərinin 
avtomatlaşdırılmasıdır.Bu ancaq iqtisadi və sosial əhəmiyyət kəsb etmir,eyni 
zamanda müəssisələrdə əmək şəraitinin təhlükəsizliyinin təminində mühüm rol 
oynayır. 
Avtomatlaşdırma insan tərəfindən həyata keçirilməsi təhlükəli ,zərərli və 
əlçatmayan proseslərin həyata keçirilməsinə imkan verir. 
Avtomatlaşdırma üçün avtomatik siqnal və vasitələrdən ,bloklaşdırma və 
mühafizədən ,eləcədə idarəetmə və tənzimləmədən istifadə olunur. 
Məlumdur ki,verilən parametrlərdən kənara çıxma halları -tempratur,təzyiq 
səviyyə,qatılıq və maddələrin faizlə nisbəti ,reagentlərin növbə və vaxtla verilməsi 
böyük qəzalar,partlayış və yanğınla nəticələnə bilər. 
Məsələn,xlorlaşdırma ,sulfatlaşdırma ,üzvi maddələrin oksidləşdirilməsi və 
s. proseslərin təhlükəsizliyi reaksiyaya girən maddələrin dozalarından ,fasiləsiz 
qarışdırılmasından və verilən tempraturun saxlanmasından asılıdır. 
Yükləmə (verilmə) prosesin qeyri bərabərliyi,lazımı dərəcədə 
qarışdırılmaması və soyudulma qatılıgın artmasına,tempraturun 
yüksəlməsinə,xammalın güclü oksidləşməsinə ,böyük miqdarda əlavə qaz
məhsullarının ayrılmasına səbəb olur və bütünlükdə bunlar partlayışla nəticələnə 

---

bilər.Bir çox sənaye sahələrində proseslər böyük miqdarda istilik ayrılması ilə 
xarakterizə olunur.Belə proseslərə adsorbsiya ,həllolma,hallogenləşmə,alkilləşmə 
qələvi ilə əritmə ,polimerləşmə,oksidləşdirmə və s. aiddir. 
Göstərilən proseslərin çoxu nəzərə çarpacaq dərəcədə istilik ayrılması ilə 
müşahidə olunduğundan ,ayrılan istiliyin prosesdən lazımı qədər götürülmədiyi 
halda,əmələgələn və ayrılan maddələrin çoxu yüngülalışan maye və qazlardan 
ibarət olduğundan partlayış və yanğın baş verə bilər. 
Digər tərəfdən bir çox texnoloji proseslərdə ,xususilə kimyəvi texnoloji 
proseslərdə yaranan qəzaların sürəti və yayılması elədir ki,ancaq xüsusi avtomatik 
qurğu və cihazlar vaxtında və etibarlı belə mümkün olan partlayış və yanğından 
mühafizə etmək imkanına malikdirlər.Avtomatik nəzarət və siqnalvermə aparat və 
avadanlıqların qızması və yanmasının,məhsulların axmasının,partlayış təhlükəsinin 
yaranmasının,yanğın və partlayış təhlükəli əlavə maddələrin ayrılmasının ,öz-
özünə alışmanın və s. qarşısının alınmasına imkan verir lakin avtomatlaşmanın hər 
bir növü ayrılıqda bir funksiyanı yerinə yetirir. 
-Avtomatik nəzarət cihazları maşın və aparatların iş prosesini izləyir,texnoloji 
proseslərin parametrlərini qeyd edir(yazır,göstərir,siqnal verir ) və xidmət edən 
işçilərə imkan verir ki,yanğın ,partlayış və digər təhlükəli hallara səbəb olacaq 
kənara çıxmalar baş verməsin.Analitik nəzarət cihazları sənayenin bütün 
sahələrində müxtəlif parametrləri, o cümlədən partlayış -yanğın təhlükəli 
parametrləri -tempratur ,təzyiq,səviyyə ,yanğın təhlükəli maddələrin qatılığı 
müşahidə etmək işində geniş istifadə olunur.Eyni zamanda onlar avtomatik 
mühafizə və idarəetmə işlərində də istifadə edilir. 
İstehsal şəraitində avtomatik nəzarət cihazları əsasən 3 növ texnoloji siqnal 
vermədən istifadə olunur: 
-nəzarət siqnalı
-xəbərdarlıq siqnalı 

---

-qəza siqnalı 
-Nəzarət siqnalvermə cihazları maşın və mexanizimlərin işi və dayanmasını 
kommunikasiyalarda bağlamaorqanlarının (armatur və klapanlar) vəziyyətini 
xəbərdar etmək üçün istifadə edirlər
-Xəbərdarlıq siqnallarının işçiləri texnoloji prosesdə baş verən təhlükəli 
dəyişikliklərixəbər vermək üçün istifadə edirlər.Bu zaman verilən siqnal onu 
göstərirki artıq texnoloji parametrlər kritik həddə çatıb və onun davamı qəzaya 
,partlayış-yanğına gətirib çıxara bilər.Bu növ siqnal həmdə atmosferdə yanğın 
təhlükəli və taksiki buxar qazların yüksək olduğu halda verilən daxildir 
.Xəbərdarlıq siqnalı qyrğuları sərbəst(ayrıldıqda ) və yaxud avtomatik nəzarət 
,mühafizə idarəetmə və tənzimləmə cihazları ilə əlaqəli ola bilər. 
-Qəza siqnalizasiyasi işçiləri avadanlıqların qəza ilə əlaqədar dayanması 
xəbərdarlığını edir.Qəza siqnalizasiyası adətən mühafizə və bloklaşdırma sistemi 
ilə əlaqəli olur. 
-Avtomatik mühafizə cihazları təkcə təhlükə haqqında siqnal vermir,eyni 
zamanda bu və ya digər parametrlərin kritik həddini keçdikdə texnoloji prosesin bir 
hissəsini və ya tam dayandırır ,xammal və ya istilik verilməsini saxlayır,yanğın