Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

AMMONYAK (NH
3
) 

---

Ammonyak NH
3 
– sənayedə nitrat turşusu, ammonium nitrat və 
ammoniumsulfat, maye gübrələr, karbamid (sidik cövhəri) və soda istehsal 
etmək üçün; parçaların boyanmasında üzvi sintez üçün; soyuducu 
qurğularda soyuducu maddə kimi və güzgülərin gümüşlənməsi işlərində 
tətbiq edilir. Suların, ağ neftin və bir sıra mineral yağların təmizlənməsi, 
dərinin aşılanması işlərində, şəkər zavodlarında ammonyaka təsadüf edilir. 
O həmçinin təmizlənməmiş asetilenin içində də olur. 
Fiziki-kimyəvi xassələri. Ammonyak boğucu, kəskin naşatır iyli 
rəngsiz qazdır, hiss olunma həddi 0,037 mq/l, dadı çox acıdır, havadan 
yüngüldür. Bildiyiniz kimi havanın molekul kütləsi 29, ammonyakınkı isə 
17-dir. Sıxlığı 0
0
C-də 0,771 q/l, 25
0
C-də 0,59 q/l-dir. Mənfi 33-35
0
C 
dərəcəyədək soyudularkən sıxılaraq rəngsiz maye halına keçir. 1 həcm 
suda 700 həcm ammonyak həll olunur. Efirdə və digər üzvi həlledicilərdə 
həll olur. Ammonyakın hava ilə 4:3 nisbəti və ya 15-28%-li qarışığı 
partlayışa səbəb olur. Partlayış təhlükəli konsentrasiyanın hədləri: 
oksigendə 13,5-79%, aşağı valentli azot oksigendə 2,2-72%-dir. 
Ammonyak havada surətlə ammonium karbonata (NH
4
)
2
CO
3
çevrilir, 
yaxud rütubətlə udulub naşatır spirtinə (ammonium hidroksidə) çevrilir. 
Reaksiyalara çox meyllidir, birləşdirmə, əvəzetmə və oksidləşmə 
reaksiyalarına daxil olur. Qabdan kənara (atmosferə) çıxarkən tüstülənir. 
Maye halında çox vaxt suda 10 və 25%-li qaz məhlulu şəklində təsadüf 
edilir. Çənlərdə və ya balonlarda təzyiq altında mayeləşdirilmiş halda 
saxlanılır və daşınır.
Zəhərləyici xassələri. Ammonyak yuxarı tənəffüs yollarına və gözlərə 
qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Onun yüksək konsentrasiyaları (qatılığı) 
gözlərdə ağrıya və yaş axmaya, təngnəfəsliyə, kəskin öskürəyə, baş 
gicəllənməsinə, mədə ağrılarına və qusmaya səbəb olur, ağciyərlərin 
fəaliyyəti zəifləyir. Ammonyakın güclü təsirindən bir neçə dəqiqə sonra 
əzələ zəifliyi, yüksək reflektor qıcıqlanma, qıcolma halları müşahidə edilir, 
eşitmə qabiliyyəti azalır. Baş-beyin qabığında maddələr mübadiləsi 
pozulur. Kiçik konsentrasiyalarda gözlərin və burunun selikli qişaları 
azacıq qıcıqlanır, asqırma baş verir, yüngül ürəkbulanma, baş ağrıları, 
sifətin qızarması, güclü tərləmə, döşdə ağrı hiss edilir. Ammonyakın 
havada konsentrasiyasının yol verilən həddi (KYH) belədir: iş aparılan 
binaların havasında 0,02 mq/l, sənaye müəssisələrinin ərazisindəki açıq 
havada – 0,007 mq/l, yaşayış məntəqəsinin havasında – 0,0002 mq/l. 
Konsentrasiya 0,04-0,08 mq/l olarkən gözlərin, yuxarı nəfəs yollarının 
kəskin surətdə qıcıqlanması, güclü baş ağrıları baş verir. Susuz maye 
ammonyak ağır yanıqlar törədir, həm də yüksək buxarlandırma hərarətinə 

---

malik dondurucu maddə kimi təsir göstərir. Həcmcə 1%, 7 mq/l 
konsentrasiyada yaş dəri səthinin azacıq aşınması, 2%-də isə nəzərə çarpan 
aşınması müşahidə olunur, bir neçə dəqiqədən sonra suluqlu yanıq yarası 
əmələ gəlir. Naşatır spirti dəriyə zəif təsir göstərir, lakin hər halda kəskin 
ağrı, qızarma, xeyli uzun müddətli təsir zamanı suluqlar törədə bilər.