Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

5. QICIQLANDIRICI ZM 
Bu qrup ZM özündə çoxlu maddələr cəmləşdirir ki, onlar da selikli 
qişalara burun, boğaz, ciyərlər və ya dəriyə qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Bu 

---

maddələri 2 qrupa ayırmaq olar: – lakrimatorlar – burun, boğaz və gözün 
selikli qişalarını qıcıqlandıran, nəticədə yaş axma ( göz bəbəklərinin 
spazmı) və burun axması əmələ gətirən maddələr («lakrime» yunan sözü 
olub göz yaşı deməkdir) və sternitlər – yuxarı tənəffüs yollarının selikli 
qişasının sinir sonluqlarını qıcıqlandıran, nəticədə öskürək, qusma, 
asqırma və başağrısı əmələ gətirən maddələr. 
Qıcıqlandırıcı zəhərləyici maddələrə Adamsit və Sİ-EC daxildir. 
Adamsit – 1918-ci ildə amerikalı alim Adams tərəfindən alınmışdır. 
Kimyəvi 
adı 
dihidrofenarsazinxloriddir. 
Kimyəvi 
formulu: 
HN(C
6
H
4
)AsCl. Təmiz adamsit sarımtıl-yaşıl rəngli, iysiz, kristal 
maddədir. Qaynama temperaturu 410
0
C, suda demək olar ki, həll olmur, 
əksər üzvi həlledicilərdə isə çətin həll olur. Texniki adamsit toz halında və 
ya ərimiş kütlə halında olub, ərimə temperaturu 190-195
0
C-dir. Adamsit 
yuxarı tənəffüs orqanlarına güclü qıcıqlandırıcı təsir göstərir (öskürək, 
asqıraq, burun qişasından çoxlu selik axması, sinədə ağrı və göynəmə). 
Havada 3 mq/l qatılıqda 10 dəqiqə nəfəs aldıqda ölümlə nəticələnir. 
İlk yardım: zəhərlənmiş şəxsə əleyhqaz geydirib onu zəhərlənmiş 
sahədən çıxardıqdan sonra, fərdi kimya əleyhinə paketdə olan tüstü 
əleyhinə məhlulu çıxarıb əleyhqazın içərisinə yeritməklə, yaxud 
zərərçəkənə qoxulatmaqla deqazasiya etmək lazımdır. 
Mühafizə vasitəsi – əleyhqaz. Deqazasiya otağın havasını dəyişməklə 
aparılır. Adamsit kimyəvi kəşfiyyat cihazı vasitəsi ilə müəyyən edilir. 
 
6. PSİXOKİMYƏVİ ZM 
Bu zəhərli maddələr qrupuna Bi-Zet, DLT (dietilamid lizergin turşusu) 
aid edilir. Bu maddələr adətən insanların psixologiyasına təsir göstərir, 
onlarda psixoloji ruh düşkünlüyü hissi yaradır, əsgərlər döyüşməkdən 
imtina edir, öz silahlarını atıb gedirlər. Bu hal onlarda bir neçə gün davam 
edə bilər. Sonra adətən insanlar sağalırlar.