Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

4. BOĞUCU ZM 
Bu ZM qrupuna fosgen, difosgen kimi ZM aid edilir. 

---

Fosgen (COCl
2
karbonilxlorid, xlorqarışqa turşusunun xloranhidridi) 
ilk dəfə 1812-ci ildə ingilis alimi Devi tərəfindən dəm qazı ilə xlorun 
günəş şüaları altında qarşılıqlı təsirindən alınmışdır. Yunanca tərcüməsi 
«işıqda doğulmuş» mənasını verir. Adi halda rəngsiz qazdır, buxarları 
havadan 3,5 dəfə ağırdır. 8,2
0
C-də uçucu mayeyə çevrilir. Az miqdarda 
qatılıqda çürümüş alma iyi verir. Suda pis həll olur, ancaq suya düşdükdə 
hidroliz olaraq HCl və CO
2
əmələ gətirir. Ağ ciyərlərə təsir göstərir, 
onlarda şiş əmələ gətirir, nəticədə orqanizmin oksigenlə təchizatı pozulur. 
Havada 0,006 mq/l qatılıqda ölümlə nəticələnir. Fosgenlə nəfəs aldıqda 
ağızda şirin dad, sonra öskürək, baş gicəllənməsi və ümumi zəiflik hiss 
olunur. Zəhərli zonadan çıxdıqdan sonra adətən 2-12 saat ərzində adam 
özünü yaxşı hiss edir. Bu period gizli period adlanır. Bundan sonra 
adamda kəskin dəyişiklik baş verir. Əgər vaxtında həkim yardımı 
göstərilməsə, ölümlə nəticələnə bilər. Deqazasiya – havadəyişmə və yaxud 
ammonyak iyləməklə mümkündür. 
Difosgen – xlorkarbon turşusunun metil efirinin tam xlorlaşma 
məhsulu ClCOOCCl
3
boğucu xassəyə malik rəngsiz, yağlı maye şəklində 
olan zəhərləyici maddədir. Çürümüş meyvə iyi verir. Qaynama 
temperaturu 127
0
C-dir. Qızdıran zaman parçalanaraq fosgen əmələ gətirir: 
ClCOOCCl
3
2COCl
2
Toksiki xassələri: difosgen ancaq tənəffüs yolları ilə orqanizmə daxil 
olur. İlk 10-15 dəq. gözlərdə sancı, boğazda qıcıqlanma və döş sümüyü 
arxasında göynəmə əmələ gəlir ki, bu əlamətlər sabit olmayaraq keçib 
gedir. Bəzən ilk dövrdə zəhərlənmiş şəxs özünü sağlam hiss edir. Gizli 
dövr orta hesabla 4-8 saata bərabərdir. Əslində bu dövr bir necə səbəbdən 
asılı olaraq – (zəiflik, yorğunluq, zəhərin miqdarı, təsir müddəti və s.) 24 
saata qədər davam edə bilər. Gizli dövrün qısa olması zəhərlənmənin ağır 
olmasını göstərir. 
ZM-nin təsirindən ilk dövrdə tənəffüs sürətlənir, tənəffüs orqanları 
şişərək sərtləşir və nəticədə orqanizmə daxil olan oksigenin miqdarı azalır. 
İltihab nəticəsində ağ ciyərlərə 2-2,5 litrə qədər maye toplana bilər. 
İlk yardım: zəhərlənmiş şəxsə əleyhqaz geydirib qısa bir zamanda 
zəhərli zonadan maşınla və ya xərəklə çıxarmaq lazımdır. Zərərçəkəni 
piyada yeriyərək zəhərli zonadan çıxarmağa icazə verilmir. Onu təmiz 
havaya çıxardıqdan sonra təcili tibb məntəqəsinə göndərmək lazımdır. Heç 
bir halda difosgenlə zəhərlənmiş adama süni tənəffüs vermək olmaz.