N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.3. Kranni buruvchi va kran qulochini
o‘zgartiruvchi mexanizmlar
Kranni buruvchi mexanizmlar kran metallkonstruksiyasini (ko‘tarilgan yuk bilan birga) burishga xizmat qiladi.
Aylanuvchi kranlar kran aylanuvchi qismining tuzilishiga qarab ikki guruhga bo‘linadi:

1. 
   Kolonna (ustun)ga o‘rnatilgan kranlar (61-rasm);
   
2. 
   Aylanma platformaga o‘rnatilgan kranlar (62-rasm).
   

61-rasm. Qo‘zg‘almas kolonnaga o‘rnatilgan kranlar.


62-rasm. Aylanma platformaga o‘rnatilgan kran.
99
Kolonnaga o‘rnatilgan kranlarda to‘ntaruvchi moment kolonna tayanchlaridagi vertikal R_v va gorizontal R_g reaksiya kuchlari ta’sirida muvozanatlashadi (63, 64-rasm).
Burish mexanizmi kran eng katta qulochi bilan yukni ko‘ta- rayotgandagi yuklama bo‘yicha hisoblanadi.
Kran metallkonstruksiyasi metallkonstruksiya massasi va ko‘tarilayotgan yuk massasi ta’sirida hosil bo‘lgan yuklama bo‘yicha hisoblanadi.

63-rasm. Aylanma kranning ostki (pastdagi) tayanchi.


64-rasm. Aylanma kranning ustki (yuqoridagi) tayanchi.
100
Kolonnaga ta’sir qiluvchi eguvchi moment miqdorini kamay- tirish maqsadida ba’zi bir kranlarga posangi o‘matiladi.
Posangining og‘irlik kuchi metallkonstruksiyasining og‘irlik kuchini va qisman ko‘tarilayotgan yukning og‘irlik kuchini mu- vozanatlashtirishi kerak (61-rasm, b).
Yuk ko‘tarayotgan kran (kran yuklangan hol) uchun:
V^h = ^{G -}L ₊ Gkr-Li - GG_V
bu yerda: R_g — tayanchlardagi gorizontal reaksiya kuchi, N; G_yuk — ko‘tarilayotgan yukning og‘irlik kuchi, N; G_kr — kran metallkonstruksiyasining og‘irlik kuchi, N; G_p — posangining og‘irlik kuchi, N; L, L₁, L₂ — yuklardagi kuchlar yelkasi, m.


(134)
_R _ Gyuk-L+Gkr ■ L-Gp -L2
^Rg h
Kran yuklanmagan (kran yuk ko‘tarmayotgan) hol uchun:


(135)
pz ^Gp ■ ^L2^-Gkr^-L1
^R« = —h—
Posangi og‘irligining optimal qiymati kran yuklangan va yuklanmagan hollar uchun tayanch reaksiyalari bir xil qiymatga teng bo‘lgan holdan aniqlanadi. R_g = Rg bo‘lsa,
G«'L + Gkr-L - Gp'L2 = Gp-L2 - G^A,
Gp - L = G_t - L1 + Gt - L. (136)
L₂ masofa ma’lum bo‘lsa, yuqoridagi tenglikdan posangining og‘irlik kuchi aniqlanadi.
Kran ostki tayanchidagi vertikal reaksiya quyidagicha aniq­lanadi:
R = G. + Gk_r + Gp. (137)
Kranni ishga tushirishda (yurgizib yuborishda) va to‘x- tatishda burovchi moment maksimal qiymatga ega bo‘ladi:
101
^T = T + Т_{шл +} Т^ ₊ Т^, (138)
^Tt = T .1 + T ,₂ + Ti; .3 - т; (139)
bu yerda: T_s — kran tayanchlarldagi aylanishga qarshlllk mo- mentl, N-m; T_{ln 1} — aylantlrlsh mexanlzml yurltmalarl aylanuvchi detallarnlng lnerslya kuchlarl momentl, N-m; '/',. — krannlng aylanlsh o‘ql atrofida (kran qulochl makslmal qlymat- ga yetganda) aylanayotgan yuknlng lnerslya kuchlarl momentl, N-m; T_ln3 — kran metallkonstrukslyasl aylanayotgan qlsmlarl lnerslya kuchlarl momentl, N - m.
Kran tayanchlarldagl lshqalanlsh kuchlarl momentl:
Tc = % f (4 ⁺ T)+ ®> f%- (140)
bu yerda: d_} — gorlzontal reakslya ta’slrldagl tayanchga o‘rna- tllgan o‘q dlametrl; d₂ — vertlkal reakslya ta’slrldagl tayanchga o‘rnatllgan o‘q dlametrl; f — lshqalanlsh koeffitslentl (slrpanlsh podshlpnlklarl uchun f = 0,1; dumalash podshlpnlklarl uchun f=0,01^0,02).
Agar kran strelasl uchlga osllgan yuk (strela qulochl I bo‘lganda) burchak tezlanish bllan aylanayotgan bo‘lsa, kran stre- laslga ta’slr qllayotgan burovchl moment quyldaglcha anlq- lanadl:
T = I—,
bu yerda: I — Q massaga ega bo‘lgan yuknlng krannlng aylanlsh o‘qlga nlsbatan lnerslya momentl; г — yuknlng aylanma harakatdagl burchak tezlanlshl.
^Ag^ar I = QZ² = ^GZ²; ^e = ^; ® = ; ⁿs = %
g *yur 30 ^u0
bo‘lsa, elektrodvlgatel vallga keltlrllgan lshga tushlrlsh momentl (yurglzlsh momentl) quyldaglcha anlqlanadl:
T = T + ^^G0^0ⁿ1 + ^Gy^{ukZ n} + YGm^m ⁿ1
^{yur s 375t}yur 93,5 u0 ty^n 375 uft tyufl ’ ^{( )}
102
bu yerda: у G_m D^n₁ — kran metallkonstruksiyasi va posangi zalvorlik momenti.
Burish mexanizmining ishga tushirish vaqti kranning ish re- jimiga bog‘liq bo‘ladi:


(142)
_t _6o p
^tyur nn_s ’





Yengil rejim uchun