N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Taranglovchi moslamalar

Taranglovchi moslamalar tayanch roliklar orasida tasmaning salqilanib qolmasligini ta’minlash va tasma bilan yetaklovchi baraban orasidagi kerakli ishqalanish kuchini hosil qilish uchun xizmat qiladi. Taranglovchi moslamalar vintli va yukli turlarga bo‘linadi (104, 105, 106-rasmlar).
Vintli taranglovchi moslamalarda kerakli taranglik kuchi vint 3 ni burash yo‘li bilan ta’minlanadi (105-rasm). Vint 3 polzun 2 ga mahkamlanadi. Polzun taranglovchi baraban 1 ning aylanish o‘qiga qotiriladi. Moslama o‘z-o‘zidan buralib

104-rasm. Tasmali konveyer taranglovchi qurilmalarining sxemalari: a — vintli; b — vint-prujinali; d — yukli.

ketmasligi va taranglik kuchi saqlanishi uchun vintlarga o‘z- o‘zidan tormozlanuvchi rezbalar o‘yiladi. Vintli taranglovchi moslamalarning konstruksiyasi oddiy, ixcham va yengil bo‘lib, ularning kamchiligi taranglikni tez-tez ko‘zdan kechirib turish kerakligidir.

Vintli taranglovchi moslamalar, odatda, qisqa gorizontal va qiya burchakli konveyerlarda ishlatiladi.
148

105-rasm. Vintli taranglovchi qurilma.

Yetaklovchi va yetaklanuvchi tarmoqlari parallel bo‘lgan ta­ranglovchi baraban vintlaridagi kuch quyidagicha aniqlanadi:

GrV = Kd + Fet + ^pol, (163)
bu yerda: G_rv — vintdagi tortuvchi kuch; F_k’_el — taranglovchi barabanga keluvchi tarmoqninng taranglik kuchi; F_k'_et — taranglovchi barabandan ketuvchi tarmoqning taranglik kuchi; F_pol — polzunning siljishga qarshiligi:
Fpol = GJ, (164)
F_p ~(100-250)N olinadi.
Yukli taranglovchi moslama (106-rasm) yuk 4, yo‘nalti- ruvchi baraban 1, taranglovchi baraban 3 dan tashkil topgan. Baraban 3 va baraban o‘qiga osib qo‘yilgan yuk 4 ning, og‘irlik kuchi hisobiga tasmada kerakli taranglik hosil bo‘ladi.
Bu moslamaning kamchiligi o‘lchamlarining kattaligidir.
149

106-rasm. Yukli taranglovchi qurilma.

5. 
   Rolikli tayanchlar
   

Tasmaning yetaklovchi — yuk tashuvchi ustki va yetakla- nuvchi — ostki tarmoqlarini ko'larib turuvchi moslamalar ro­likli tayanchlar deyiladi.
Yetaklovchi tasma ostidagi roliklar ustki rolikli tayanchlar, yetaklanuvchi tarmoqni ko‘tarib turuvchi tayanchlar ostki rolikli tayanchlar deyiladi. Konveyerlarda yassi shaklli yoki novsimon shaklli rolikli tayanchlar ishlatiladi (100-rasm).
Yassi rolikli tayanchlar unumdorligi uncha katta bodmagan konveyerlarda sochiluvchan yuklarni tashishda yoki donali yuklarni tashishda ishlatiladi.
Unumdorligi yuqori bo^filgan konveyerlarda sochiluvchan yuklarni tashishda novsimon rolikli tayanchlar ishlatiladi.
Yetaklanuvchi — ostki tarmoq ostiga yassi rolikli tayanchlar oYnatiladi.
Rolikli tayanchlar korpus 3, dumalash podshipniklari 2, o'q 1 dan iborat bo‘lib, konveyer ramasiga kronshteynlar yor-
150

107-rasm. Rolikli tayanch.

damida o‘rnatiladi (107-rasm). Rolikli tayanchlarning korpusi, diametri 108...109 mm li quvurlardan yoki quyish usuli bilan tayyorlanadi. Korpus uzunligi tasma enidan 100...200 mm katta olinadi.

Ustki — ishchi rolikli tayanchlar qadami:
L_r = A - 0,625 В, (165)
bu yerda: A — tashilayotgan yuk zichligi koeffitsienti (yuk zich- ligi p<1 t/m³ bo‘lsa, A = 1750 mm; yuk zichligi p>1,5 t/m³ bo‘lsa, A =1550 mm olinadi);
V — tasma eni, mm.
Ostki rolikli tayanchlar qadami ishchi rolikli tayanchlar qadamidan ikki marta uzun olinadi:
L _q = 2 L_r (166)
Tasmaning yuk ortish moslamasi joylashgan qismida rolikli tayanchlar qadami / < 500 m olinadi.
Tasma donali yuklarni tashisa, rolikli tayanchlar qadami, yukning konveyer uzunligi bo‘yicha o‘lchangan o‘lchamidan ki- chik bo‘lishi kerak, ya’ni yuk kamida ikkita rolikli tayanchga suyanishi kerak.

108-rasm. Tasma salqiligini aniqlash sxemasi.

Yuk ortilgan tasmaning rolikli tayanchlar orasidagi qismi biror salqilikka ega bo‘ladi (108-rasm).

Roliklar orasidagi salqilik quyidagicha aniqlanadi:
u = ⁽£^g 7)'² M^n ]. (167)
⁸ ■ 'mm
bu yerda: p_g — yukning o‘rtacha chiziqli zichligi ; p_t — 1m uzunlikdagi tasma zichligi, kg/m (162-formulaga qarang); '_min — yuklangan tasmaning eng kam taranglik kuchi; ['_min] — ruxsat etilgan salqilik ('_min=(0,025...,03) '_r).
Novsimon rolikli tayanchlar zichligi:

KIRISH 3
I qism. YUK KO'TARISH MASHINALARI 5
3.1.1.Zanjirlar 21
3.2.Ishchi elementlar 30
3.2.1.Yulduzchalar 30
3.2.2.Bloklar 32
4.1. Yuk ko‘tarish mexanizmi 84
5.1.Domkratlar 110
5.2.Lebyodkalar 114
6.2.Ko‘targichlar 125
3.2.Uzluksiz yuk tashish mashinalarining turlari 144
3.3.Tasmali konveyerlar 146
3.3.1.Tasmali konveyerlarning tuzilishi 146
3.3.2.Tasmali konveyerlarning tortuvchi elementlari 147
3.3.3.Barabanlar 150
3.3.5.Rolikli tayanchlar 154
3.3.6.Konveyerga yuk ortuvchi va konveyerdan yukni tushiruvchi moslamalar 157
3.4.1.Umumiy ma’lumotlar 167
3.4.2.Plastinkali konveyerlar 169
3.4.3.Kovshli (cho‘michli) konveyerlar 173
3.4.4.Osma konveyerlar 175
4.1.Qiya tekisliklar 182
4.2.Rolikli konveyerlar 186

152

6. 
   Konveyerga yuk ortuvchi va konveyerdan
   yukni tushiruvchi moslamalar
   

Konveyeming yuk tashuvchi tasmasiga yuk ortish uchun yuk ortuvchi moslamalardan foydalaniladi. Yuk ortuvchi moslamani tasmaning istalgan qismiga o‘rnatish mumkin. Ko‘pincha, yuk ortuvchi moslamalar tasmaning tarangligi eng kam bo‘lgan qismi ustiga o‘rnatiladi.
Yuk ortuvchi moslamalar yukni bir me’yorda, ma’lum tezlikda, harakatdagi tasmaga tekis tarqalgan holda, harakatdagi tasma unumdorligini pasaytirmay tarqatishi kerak.
Yuk ortish uchun bunker (100-rasm) nov, to‘siq va harakat- lanuvchi konveyerlardan foydalaniladi.
Agar yuklovchi moslama bunker yoki qiya tekislik — novdan iborat bo‘lsa, bunkerdagi yuk tushiruvchi teshikning diametri yoki novning eni harakatdagi tasma enidan kamroq olinadi:
B₁ ~(0,6...0,7)B, (173)
bu yerda: B₁ — yuklovchi nov eni; B — harakatdagi tasma eni.
Yuk tushiruvchi moslamalarni ham konveyer tasmasining istalgan qismiga o‘rnatish mumkin.
Bunker, nov, to‘siq harakatdagi konveyerlar yuk tushiruvchi moslamalar sifatida ishlatilishi mumkin.
109-rasmda to‘siq yordamida yuk tushiruvchi moslama ko‘r- satilgan. Yuk bir tomonga tushirilishi kerak bo‘lsa, to‘siq yuk yo‘nalishiga biror qiyalik bilan o‘rnatiladi (109-rasm, u). Yuk ikki tomonga tushirilishi kerak bo‘lsa, ikki tomonlama qiyalikka ega bo‘lgan to‘siq qo‘yiladi (109-rasm, b).
Bunday moslamalarda yuk to‘siqqa tekkach to‘xtab qolmas- ligi uchun to‘siqning qiyaligi yuk bilan to‘siq material o‘rtasi- dagi ishqalanish burchagidan katta bo‘lishi kerak. Amaliy hisoblashlarda to‘siq qiyaligi olinadi.
U holda yuk yo‘nalishi bilan to‘siq orasidagi burchak:
a_k = 90°- a_t = 90°- 40° = 50°.
Bunday to‘siqlarning tuzilishi oddiy bo‘lib, kam joy egal- laydi. Lekin yuk bunday to‘siqqa tegishi bilan o‘z yo‘nalishini
153

109-rasm. Yuk tushiruvchi moslama sxemalari:
a — bir tomonga yuk tushirish; b — ikki tomonga yuk tushirish.

o‘zgartiradi va tasma bilan yuk o‘rtasidagi ishqalanish ko‘payadi. Natijada tasma tez yeyiladi.

(174)
Yuk ortuvchi moslama qarshiligini yengishga sarfbo‘ladigan quvvat miqdori (kVt) quyidagicha aniqlanadi:
^yuk.rt = (0,05...0Д)К-£,
L_n — yuk ortuvchi nov (lotok) uzunligi, m.

7.