Nuriyeva Sevinc Qürbət qızı “Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xidmət müəssisələrində işgüzar adaptasiya və kariyera sisteminin formalaşması”

Stres 
Təşkilati karyera 
idarəetməsi 
Fərdi karyera 
idarəetməsi  
 
Stres 
r  
1,000  
-0,158* 
-0,043 
P 
0,017 
0,523 
 
Örgütsel 
Kariyer 
P 
r  
-0,158*  
1,000 
0,449** 
P 
0,017
0,000 
 
Bireysel 
Kariyer 
P 
r  
-0,043 
0,449** 
1,000 
P 
0,523
0,000 

---

- 75 - 
edilir. Tədqiqatın nəticələrinə görə, təşkilati karyera və iş stresi arasında statistik 
cəhətdən əhəmiyyətli və əhəmiyyətsiz əlaqələr vardır və bu nəticəyə görə H2 hipotezi 
qəbul edildi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

- 76 - 
3.2. Xidmət müəssisəsində işgüzar adaptasiya və kariyera sisteminin 
təkmilləşdirilməsi 
 
Müasir dövrdə baş verən inkişafla yanaşı təşkilatlarda işçilərin dəyərinin 
artırılması və işçilərin daxili fəaliyyətlərini və fərdi həyatlarını idarə etmək ehtiyacı 
vardır. İşəgötürən tərəfindən tələb olunan ixtisaslı işçi qüvvəsinin anlayışı fərdlərin 
şəxsi həyatlarını təşkil etmək, müəyyən həyat tərzini formalaşdırmaq, onların arzu və 
istəkləri nəzərə alınmaqla onların bilik və bacarıqlarını müəyyən etmək üçün zəruri 
olmuşdur. Fərdlərin həyatında təcrübə və doktrin kimi qəbul edilən karyera idarə 
olunması, effektiv fəaliyyət göstərmək və özünü həyatda təsdiqləmək imkanı verir. 
Bu səbəbdən fərdi karyera idarəetməsi anlayışı əhəmiyyətlidir. Təşkilati karyera idarə 
etməsi fərdin öz yerini tapması və öz karyerasını qurduğu andan etibarən başlayır. Bu 
səbəbdən fərdi inkişafı bir-birinə bağlı olaraq təşkilati karyera idaretməsi və fərdi 
karyera idarəetməsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. 
Günümüzdə, qloballaşma nəticəsində sayı artmaqda olan böyük miqyaslı 
müəssisələrlə yanaşı, təşkilatlar yüksək ixtisas və təcrübəyə malik olan şəxslərə 
üstünlük verdikləri kimi, fərdlər isə arzu və istəklərini həyata keçirə biləcəkləri 
təşkilatlarda işləməyə üstünlük verirlər. Təşkilatlar işəgötürmə, seçmə və yerləşdirmə 
prosesində ədalətli fəaliyyət göstərərək effektiv təşviqi siyasəti ilə təşkilati 
öhdəliklərini artıra bilərlər. Həm də təlim və inkişaf fəaliyyətləri ilə fərdi karyera 
idarəetməsinə dəstək vermək və işçilərin bilik və qacarıqlarının inkişafını təmin edə 
bilələr. Digər tərəfdən isə fərdlər təşkilati fəaliyyətlərini gözləntilərində artan 
motivasiya ilə davam etdirirlər. 
İş həyatında artan rəqabət mühiti fərdlərin streslə qarşılaşmalarına səbəb olur. 
Stress yaratan elementlər fərdlərin və ətraf mühitin təsirindən yarana bilər. İnsanların 
ətraf mühitlə qarşılıqlı açıq bir sistem olaraq gördükləri zaman, ekoloji elementlərin 
fərd üzərində yaratdığı təzyiq də stressə səbəb olur. Bu mərhələdə fərdlərin vəzifəsi 
öz təsirini nəzərə alaraq effektiv nəzarət mexanizminin yaradılması və fərdi gərginliyi 
və münaqişəni idarə etməklə xarici ətraf mühitin idarə olunmasıdır. Bu səbəbdən 

---

- 77 - 
nəzarətsiz stress fərdlərə mənfi təsir göstərir.Stress təsirindən fərdlərin müxtəlif 
psixoloji və fizioloji problemləri yarana bilir. Eyni zamanda, iş şəraiti, təşkilati 
siyasət, işdən çıxma qorxusu, fiziki şərtlər kimi bir çox səbəblərə görə fərdlər streslə 
qarşılaşa bilərlər. Təşkilatda səbəb olacaq iş stresi, davamsızlıq, səmərəliliyin 
azaldılması və motivasiya olmaması bir çox mənfi nəticənin səbəbləridir. Fiziki 
şəxslər öz iş həyatında xüsusi məqsədlər üçün fəaldırlar və onların tələblərinin 
təşkilat tərəfindən qarşılamasını istəyirlər. Fərdlərin arzu və istəklərini anlamaq və 
motivasiyaverici təşkilati siyasət yürütmək, şübhəsiz ki, iş stresinin azalmasına səbəb 
olacaqdır. 
Bakı şəhəri ərazisində tekstil, inşaat, metalurgiya və plastik sektorlarında 
fəaliyyət göstərən 12 istehsal firmasına tətbiq olunan stres və karyera idarəetməsi 
arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirmək üçün sorğunun nəticələrinə görə fərdi karyera 
idaretməsi və iş stresi arasında əhəmiyyətli bir əlaqə yoxdur; təşkilati karyera 
idarəçiliyi və iş stresi arasında statistik olaraq əhəmiyyətli və əhəmiyyətsiz əlaqələr 
tapıldı. 
Bu işdən əldə edilən nəticələri iş stresi və karyera idarəedilmsi arasındakı əlaqəni 
araşdırmaq üçün ümumiləşdirdik; 
 Araşdırmaya qatılan işçilərin 64,8% -i bakalavr dərəcəsinə malikdir. 
 İşçinin iş stajının müddətinə baxarkən eyni iş yerində çalışanların 25,8%-i 3 
ildən azdır. 
 Araşdırmaya qatılan işçilərin stres və karyera idarəetməsi arasındakı əlaqələr 
araşdırıldı. Buna görə, iş stresi və təşkilati karyera idarəetməsi arasında 
əhəmiyyətli və əhəmiyyətsiz bir əlaqə var idi və görüldü ki, iş stresi ilə fərdi 
karyera idarəetməsi arasında əhəmiyyətli bir əlaqə yoxdur. 
Aparılan təhlilin nəticələrinə əsasən, tədqiqat nəticələrinə diqqət yetirən ən 
vacib amillərdən biri işdə iş müddətinin çox olduğu, nəticədə 25,8% 3 ildən az, 3-5 il 
arasında isə 23,3% təşkil edir. Araşdırmaların nəticələrinə görə, stressin təşkilati 

---

- 78 - 
nəticələri arasında olan əmək dövriyyəsi nisbəti tədqiqata tabe olan istehsal 
müəssisələrinin ən vacib problemlərindən biridir. 
Yüksək dövriyyə nisbəti əsasən təşkilatdaxili ünsiyyət problemləri, təşkilati-
fərdi hədəf uyğunsuzluqları və təşkilat tərəfindən qarşılanmayan şəxslərin artan 
gözləntisidir. Bu səbəblə təşkilat işçilərinin karyera həyatları boyunca yaşanacaq 
problemlər və məqsədə aparan fəaliyyətlərində yaşana biləcək problemlərə qarşı 
təşkilatların bəzi tədbirləri görməsi tələb olunur. Bu nöqtədə təşkilat öz işçilərinə açıq 
şəkildə ifadə etdiyini və fərdlərin təşkilati siyasət və strategiyalar barədə 
məlumatlandırılmasını təmin etməlidir. Ayrıca işçilərin düşüncə və təcrübələrinin də 
nəzərə alındığı rəhbərlik tətbiqlərinin yanında lazımlı təhsil və inkişaf fəaliyyətlərinin 
planlaşdırılması da əmək dövr nisbətində azalmasına səbəb olacaq həllər arasındadır. 
Fiziki şəxslər təşkilati tələbləri qarşılandığı, gözləntilərinə uyğun planlamalar 
edilərək iştiraklı rəhbərlik və qarşılıqlı təmin edildiyi təqdirdə təşkilatda qalmaq 
istəyəcək və karyera mərhələlərini lazımlı səyləri göstərəcək və sədaqət ilə 
reallaşdıracaqdır. 
Təhlillərə əsasən, fərdi karyera idarəetməsinin iş stresinə heç bir təsiri 
olmadığını təyin edilmişdir. Nəticələr olduqca təəccüblüdür. Araşdırmada fərdi 
karyer idarəetməsinə suallarına verilən cavab orta 3,80 ilə 4,20 dəyərləri arasında və 
ümumi olaraq müsbət istiqamətdə qərarlı bir meyl göstərərkən, təşkilati karyera 
rəhbərliyi suallarına verilən cavab orta isə 2,86 ilə 3,43 dəyərləri arasında və ümumi 
olaraq qərarsızlıq meyli göstərir. Korrelyasiya analizi nəticələri də nəzərə alınaraq
qiymətləndirilsə, fərdlərin öz karyerası kafi ölçüdə inkişaf etdirdiklərini və 
peşələrində yaşanan problemlərin yalnız təşkilati qaynaqlı olduğunu düşündükləri 
görünür. Bu düşüncə fərdlərin iş stressi problemini yalnız təşkilata və təşkilati 
karyera idarəetməsi tətbiqlərinə yəsaslanmasının bir göstəricisidir. Əvvəlcə fərdləri 
bu düşüncəyə itələyən ünsürlərin nələr olduğu, öz şəxsiyyət, maraq və 
qabiliyyətlərinin kifayət qədər fərqinə varıb varmadığı, fərdi karyera rəhbərliyini nə 
ölçüdə reallaşdırdıqları təyin olunmalıdır. İşçilərin içində olulan sosial-mədəni 
quruluş, iqtisadi şərtlər və siyasi inkişafların yanında həyat müddətində fərdlər 

---

- 79 - 
üzərində psixoloji və fizioloji təsirləri olan hadisələrin da psixoloji araşdırmalarla 
araşdırılması, analiz nəticələrinə zənginlik qatacaqdır. Fərdi karyera idarəetmə 
fəaliyyətlərinin iş stresinə aid olmasının dərin araşdırılması tədqiqatda faydalı 
olmacaq və fərdlərin özünü müəyyənləşdirmələrinə və maarifləndirmə səviyyəsinin 
artırılmasına kömək edəcəkdir. 
Təşkilati karyera idarəetmə təhlili nəticələrinə baxıldığında, təşkilatların effektiv 
karyera siyasətini tətbiq etdiyi, iş stresinin azalması və yanlış təşkilati siyasət iş 
stresinin artmasına səbəb olur. Suala verilən cavabların orta hesabla aşağı olması 
xüsusilə də, fərdlərin öz işlərinə səy göstərməyəcəyini göstərir. Bu meydana gətirdiyi 
qeyri-müəyyənliyin işçilərin meydana gətirdiyi gərginlik, stress meydana gəlməsinə 
səbəb olur. Təşkilatlar, işçilərinin stress səviyyələrini balanslaşdırmaq məqsədilə, 
həyati fəaliyyətlərə təhlükə yaratmırlar ki, təşkilati karyera siyasətinə və işçilərin 
işləməsinə kömək etməlidirlər. Təşkilat siyasətinin tərəqqisi və inkişafı açıq şəkildə 
müəyyən edilmiş karyera yolları şübhəsiz ki, fərdlərin motivasiya artmasına kömək 
edəcək və fərdlərin daha istəkli işləməyə hazır olmasına kömək edəcəkdir. Bu 
nöqtədə stresin fərd üzərində təsirini azaltmaq da mümkündür.