Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

N.S.Pryajnikovning
shaxsning kasbiy anglashi boʻyicha oʻtkazilgan 
tahlilini umumlashtirib, bu jarayonning asosiy nuqtalarini ajratishimiz 
mumkin:
1. Kasbiy anglash - individning kasblar olamiga va tanlangan aniq kasblar 
olamiga nisbatan boʻlgan tanlovli munosabati.
2. Oʻz xususiyatlar va imkoniyatlarini, kasbiy faoliyat talablarini va 
ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda kasbiy anglash yadrosi 
hisoblanadi. 
3. Kasbiy anglash butun kasbiy hayoti davomida amalga oshiriladi, shaxs 
doim oʻzgaradi, oʻz kasbiy hayotini qayta anglaydi va kasbida oʻzini namoyon etadi.
4. Shaxs kasbiy anglashning dolzarblashuvi, turli voqealar, ya’ni 
umumta’lim maktabini, oʻquv yurtini tugatish malaka oshirish, yashash joyini 
almashtirish, attestatsiya, ishdan boʻshash va hokazolar bilan anglanadi.
5. Kasbiy anglash shaxs muhim ijtimoiy - psixologik yetukligini tavsifi 
hisoblanadi. 
4.4.2. Kasbiy anglanganlik 
belgilashda oʻqituvchining 
strategiyalari 
Oʻqituvchi 
tomonidan 
yaratilgan baholash strategiyalari. 
Kim degan shaxs oltinchi sinf 
talabalarini oʻqitadigan maktab joylashgan jamiyatda yashovchi oilalarning 
koʻpchiligi kambagʻallik darajasidan ham quyi yashashadi. Har yili uning 

---

248 
maktabidagi talabalarning koʻp qismi shtat testlaridan yiqilishadi. Kim maktab 
oʻquv qoʻllanmalariga suyanadi va odatda Til San’ati va Ijtimoiy Saboqlar 
fanlarida toʻgʻridan-toʻgʻri koʻrsatmalardan foydalanadi. Sinfdagi baholash 
tizimi oʻzida shtat testlarinikini aks ettiradi, ana shunda talabalar baholash 
formati bilan tanishib olishadi. Kym motivatsiyaga bagʻishlangan yozgi bitiruv 
kursida bir maqolani oʻqib qoladi, “Afro-Amerikalik talabalar ichki dunyosini 
sharaflovchi va undovchi oʻqitish strategiyalari” (Teel, Debrin-Parecki, & 
Covington, 1998) va shu kuzda oʻzining koʻrsatmalari va baholash tizimini 
toʻrtta yoʻl bilan oʻzgartirishga qaror qiladi. Birinchidan, u intilishga e’tiborni 
qaratish qobiliyatiga kuchaytiruvchi urgʻu beradi va talabalarga toki kriteriyaga 
kelmaguncha, oʻz ishlarini qayta koʻrib chiqishlariga imkoniyat yaratib beradi. 
Ikkinchidan, u talabalarning chiqishga doir baholash kabi imkoniyatlar beradi 
(masalan, ogʻzaki prezentatsiya, san’at proyekti, kreativ qoʻlyozma). 
Uchinchidan, u talabalardan video materiallarini tayyorlashda, qogʻozlarni 
tarqatishda va shu kabilarda yordam berishlarini soʻrab, ularda mas’uliyatni 
ragʻbatlantiradi. Toʻrtinchidan, u talabalarning madaniy meroslarini hurmat 
qilgan holda, ularni oʻz madaniyatlariga doir biografiyalar va tarixiy afsonalarni 
oʻqishga undaydi. Kimning bayon qilishicha, talabalardagi intilish va oʻzlarini 
tutishlaridagi oʻzgarishlar keskin boʻldi: talabalar endi ancha tashabbuskor, 
qattiq ishlashadi va yaxshi narsalar yaratishadi. Yil oxiriga kelib, shtat 
testlaridan oʻtgan talabalar soni oʻtgan yilgidan ikki martaga oshdi. 
Kimning hikoyasi qismida standardlashgan testda kashf etadigan 
baholashga doir bir qancha mavzularni aks ettiradi. Birinchidan, samarali 
baholash tizimini tanlash koʻrsatmali amaliyotga, motivatsiyaga boʻlgan 
ishonchga va shtat test tizimining mavjudligiga asoslanadi. Ikkinchidan, ba’zi 
oʻqituvchi tomonidan yaratilgan baholash tizimi talabaning oʻrganishini va 
ishtiyoqini oshiradi – ba’zilari esa unday emas. Uchinchidan, oʻqituvchilar oʻz 
oʻqitish qobiliyatlarini amaliy izlanish orqali oshirishlari mumkin. Bu oʻz ichiga 
muammoni aniqlash (masalan, kam undov va muvaffaqiyat), alternativ usullarni 
oʻrganish (masalan, adabiyot oʻqish), yangi usullar ijrosini ta’minlamoq, 
natijalarni kuzatish (masalan, talabalarning harakati va test natijalari) va 
kuzatishlarga asoslangan tarzda strategiyalarni oʻzgartirishda davom etishni 

---

249 
oladi. Soʻnggi 20 yil ichida talabalar oʻrganishini baholashning eng yaxshi 
amallari keskin oʻzgarishlarni boshdan kechirdi. Rouzmeri 1970-yillarda 
matematika oʻqituvchisi boʻlganida, u talabalar bilimini baholamasdi, u oldingi 
hafta davomida oʻrgatgan matematik bilimlari va mahoratlari boʻyicha test 
olardi. Testlar formati boʻyicha biroz farq qilardi va talabalar testni qogʻoz va 
qalam yordamida individual tarzda bajarishardi. Koʻplab oʻqituvchilar, shu 
jumladan, matematika oʻqituvchilari ham, hozirda oʻz talabalari nimalarni 
oʻrganganliklarini aniqlash uchun turli-tuman metodlardan foydalanishadi va 
shu baholash ma’lumotlarini ularning koʻrsatmalarini oʻzgartirishda ishlatishadi.