O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

13.15-rasm. Kalibrlangan payvand va plastinkali zanjirlar uchun 
yulduzchalar. 
Plastinkali 
zanjirlar 
uchun 
yulduzchalar 
po’latdan quyib 
tayyorlanadi yoki tishlari valdan tashqari ishlangan (13.15-rasm, a) 
yoxud kichik diametrli yulduzchalar esa birgalikda (13.15-rasm, b) St.4, 
St.5 po’lat, 20 markali po’latdan prokatlab tayyorlanadi. 
 
 

---

183 
14.8. To’xtatgichlar 
Yukni ko’tarilgan holda ushlab turish yoki harakatdagi 
mexanizmlarning teskari tomonga aylanib ketmasligini ta’minlash uchun 
ishlatiladigan qurilma to’xtatgich deyiladi.
Ishlash printsipi bo’yicha to’xtatgichlar xrapovikli yoki tishli, 
friktsion va rolikli turga bo’linadi.
Friktsion to’xtatgichlar (13.16-rasmda) ko’taruvchi mexanizm 
valiga mahkamlangan shkiv 1 va alohida kulachok 2 dan iborat bo’ladi. 
Kulachok o’z massasi yoki prujina ta’siri ostida shkivga qisiladi. SHkiv 
yuzasi bilan kulachok orasidagi ishqalanishni oshirish uchun kulachokka 
pona shakli beriladi. Friktsion to’xtatgichlar ravon ishlaydi, ammo 
unchalik ishonchli bo’lmaydi va ish yuzalari notekis yeyiladi. SHuning 
uchun ham yuk ko’taruvchi mashinalarda asosan xrapovikli va rolikli 
to’xtatgichlar ishlatiladi.
Xrapovikli to’xtagichlar.
Bu to’xtatgichlar (13.17-rasm, a) 
ko’tarish mexanizmi yuritmasi vali 2 ga o’rnatilgan xrapovik yoki tishli 
g’ildirak 1, mexanizmning qo’zg’almas elementiga mahkamlangan o’q 3 
va shu o’qqa o’rnatilgan tirgak 4 dan tashkil topadi. Yuk ko’targanda 
xrapovik val bilan birgalikda strelka ko’rsatgan yo’nalishda aylanadi, 
tirgak esa bemalol uning tishidan sirpanib o’tadi. Valning aylanish 
yo’nalishini o’zgartirish vaqtida tirgak xrapovik tishga tiraladi va 
yukning pastga tushib ketishiga to’sqinlik qiladi. Yukni tushirish vaqtida 
tirgakni xrapovik bilan ilashishdan chiqarish kerak.