O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

7.3.O‘yinning mazmun va mohiyati va unga rahbarlik.
Tayyorgarlik davri, o‘yinga kirishish, o‘yindagi harakatlarni muhokama qilish, asosiylarini belgilab olish jarayonlariga bo‘linadi. Bu jarayonlar o‘yin mazmunini to‘laroq ifoda eta olishga, o‘zaro iliq munosabatlarini o‘rnatishda kelishib olishga yordam beradi.O‘yinni rivojlantirish uchun o‘yinga qo‘yiladigan talablar mazmunini o‘zgartirish kerak.O‘yin vaziyatini tanlash o‘yinga rahbarlik qilayotgan pedagogning mahoratiga, qiziqishiga bog‘liq.

Syujetli-rolli o‘yinlar mazmunining o‘ziga xosligi uning eng muhim xususiyatlaridan hisoblanadi. Mashhur pedagog va psixologlardan D.B.Elkonin, D.V. Mendjeritskiy, P.E.Samorukova va boshqalarning fikricha, syujetli–rolli o‘yinlar kattalarning ijtimoiy hayotidagi rang-barang xatti-harakatlari, ko‘rinishlari – bolalar o‘yinlarining asosiy mazmuni bo‘lib xizmat qilib, kattalar ijtimoiy hayotining namunasini oladigan faoliyat turidir.

Syujet o‘yin faoliyatida asosiy komponent bo‘lib, u personajni, hayotiy vaziyatni, harakat va personajlar munosabatini o‘z ichiga oladi. Syujetli-rolli o‘yinlar o‘z mazmun va mohiyatiga ko‘ra jamoa o‘yini bo‘lib hisoblansada, yakka holda o‘ynalmaydi, degan fikrni keltirib chiqarmasligi kerak. Syujetli-rolli o‘yinlar bolaning aqliy, axloqiy, jismoniy rivojlanishlarida muhim ahamiyat kasb etib, bunda bola ehtiyoji va malakasi tarbiyalanib, shakllanib boradi.

Syujetli-rolli o‘yinlarga rahbarlik qilish quyidagi asosiy bosqichlarda amalga oshiriladi.

1 - bosqich. Bolalarning qiziqishlarini, ulardagi syujetli o‘yinlar rivojlanishi darajasini o‘rganishning asosiy vositasi quyidagilar:

- bolalar o‘yinlarini kuzatish,

- o‘yin rivojining asosiy yo‘nalishlari, o‘yin mavzusi, o‘yin mazmuni, bola o‘yin faoliyatining rivoji, o‘yinda o‘zaro munosabatlarning rivojlanishi bo‘yicha tavsifnoma tuzish;

- o‘yinga rahbarlik maqsadini aniqlash.

2 – bosqich. Kattalarning o‘yin mavzui va mazmuniga ta’sir etishi:

- o‘yin mavzui bo‘yicha sayohat va maqsadli sayrlar;

- suhbatlar;

- badiiy asarlar va hikoyalar o‘qib berish;

- illyustrativ rasmlar ko‘rsatish;

- mavzu bo‘yicha turli mashg‘ulotlar;

- tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari.

3 – bosqich.O‘yinga tayyorgarlik (o‘yin o‘ynash uchun maxsus joy, o‘yinchoqlar va o‘yin materiallari):

- tayyor o‘yinchoqlarni tanlash;

- qo‘lda yasalgan o‘yinchoqlar. Bunda bolalarning mustaqil shuQullanishlari uchun o‘yin zonasini tashkil etish.

4 – bosqich. Bolalarni o‘ynashga o‘rgatish (o‘yin jarayoni va boshqa narsalarni o‘yinda aks ettirish):

- o‘yinchoq va uning o‘rnini bosuvchi buyumlar ta’sirini o‘rganish;

- o‘yinda xayoliy tasavvurlarni aks ettirishga o‘rgatish;

- o‘yinda so‘zlardan foydalanishga o‘rgatish;

- o‘yinda harakatlarni hisobga olish malakalarini shakllantirish;

- so‘z va harakat;

- harakat va o‘yin materiali,

- so‘z, harakat va o‘yin materiali o‘yinning tili hisoblanadi.

5 – bosqich.O‘yinda axloqiy munosabatlarga ta’sir etish, bolalar jamoasi, xulq-atvor, madaniyat, o‘yin faoliyatida o‘yin madaniyatini shakllantirish:

- ma’lum o‘yin mavzuiga nisbatan bolalarning his-tuyQularini uyg‘otish;

- bolalarga o‘yinni avvaldan rejalashtirish elementlarini o‘rgatish;

- o‘yinda rol va o‘yinchoqlarni oqilona taqsimlashga o‘rgatish;

- tengdoshlari bilan ahil o‘ynay olish madaniyatini tarbiyalash;

- ahil jamoani shakllantirish: mustaqil o‘ynash va o‘yinni oxiriga etkazish, o‘yin jarayonidagi kelishmovchilik, bahslarni oqilona hal eta olish malakalarini tarbiyalash;

- kattalarning o‘yinga ta’sir etishi – maslahat berishi, tushunchalarini to‘ldirish, o‘yinga to‘laqonli yordam berish;

- bolalarning o‘yin faoliyatlarini, axloqiy munosabatlarni baholash.

Sahnalashtirish o‘yinlarining o‘ziga xos xususiyatlari. Sahnalashtirish o‘yinlari, bu bolalarning mustaqil ijodiy o‘yin turi bo‘lib, unda badiiy asar va hikoyalar bolalar tomonidan rollarga bo‘lib ijro etiladi. Bu o‘yinlar bolalarda iroda, intizom va o‘z xatti-harakatlarini boshqara olish, boshqalarning harakatlari bilan hisoblashish kabi ijobiy ma’naviy xislatlarni shakllantiradi.

Sahnalashtirish o‘yinlarida bolalar o‘yin jarayoniga kirib boradilar, voqea va ertak qahramonlarining ichki hayotiga bevosita aloqador bo‘lgan qahramonlik, jasurlik, mehribonlik, jonbozlik, jonkuyarlik kabi ijobiy fazilatlarni o‘zlarida yaqqol namoyon qiladilar. Bu jarayonda bolalarning nutq faolligi, luQat boyligi, dunyoqarashi kengayib boradi.

Sahnalashtirish uchun badiiy asar, ertaklar tanlash katta yoshdagilardan bolalarning yosh xususiyatlari, qiziqishlari, istaklarini hisobga olishni talab etadi.