O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Adabiy asarlarni tanlashda quyidagi talablar qo‘yiladi:

1. Asar mazmunining Qoyaviy-ma’naviy barkamolligi.

2. Asarning badiiy jihatdan mazmundorligi.

3. Asardagi qatnashchi va rollarning soni (qancha ko‘p bo‘lsa, asar shuncha ahamiyatlidir).

4. Asarda mazmun yaxshi bo‘lishi bilan birga, harakatlarning turi ham ko‘p bo‘lishi.

5. Asar ifodali o‘qishga mos bo‘lishi.

6. Asar mazmuni qiziqarli, hayot bilan boQlangan bo‘lmoQi.

Bolalar xalq ertaklarini sahnalashtirishni yaxshi ko‘radilar. Masalan, “SHolQom”, “Zumrad va Qimmat”, “Bo‘Qirsoq” va boshqalar. Bolalar boshqa xalq ertaklarini ham turli usullarda qo‘Qirchoq, soya, stol teatri orqali sahnalashtirishga ehtiyoj sezadilar.

Badiiy asarni eslab qolishlari uchun uni qayta o‘qib berish, sahna ko‘rsatish, rasmlar namoyish etish, didaktik o‘yinlardan foydalaniladi.

Sahnalashtirish o‘yinlari qiziqarli o‘tishi va uzoq vaqt davom etishi uchun kerakli jihozlar tayyorlanishi va unga to‘g‘ri rahbarlik qilinishi kerak. Kattalar o‘yin rejissyori rolini amalga oshira borib, bolalarning xatti-harakatlari, qobiliyatlari, intilishlarini hisobga olib boradilar.O‘yinda faol ishtirok etgan bolalarni alohida rag‘batlantirilib, kelgusida qaysi asarlarni sahnalashtirish kerakligini aniqlaydilar.

Bolalarni ijodiy qobiliyatlarini yanada takomillashtirishda qurilish materiallari bilan o‘tkaziladigan o‘yinlarning roli kattadir.

Pedagoglardan Z.V.Lishtvan, V.G.Nechaeva o‘z tadqiqotlarida qurish-yasash o‘yinlarining o‘ziga xos tomonlari va ahamiyatini yoritib berganlar.

Qurish–yasash o‘yinlari bolada buyum obrazini fazoviy ifodada tasvirlashni talab qiladi.O‘yin jarayonida biror bir material yoki buyumning xajmi, katta-kichikligi, bir-biriga mosligi, fazoviy mo‘ljallay olish ko‘nikmasi shakllanadi, rivojlanadi. Qurish–yasash o‘yinlari bolalarda kuzatuvchanlikni shakllantiradi, buyumlarni fazoviy joylashtira olishga o‘rgatadi.

Bu o‘yinlarni o‘tkazish quyidagi bosqichlarda o‘tkaziladi.

1 - bosqich. Bolalarning qurish-yasash qobiliyatlari ko‘nikma-malakalarini, qiziqishlari darajasini o‘rganish. Qurilish o‘yinlariga rahbarlik maqsadini aniqlash.

2 – bosqich. Qurilish inshoot va binolariga sayohat, ekskursiya, maqsadli sayrlar tashkil etish. Turli suratlar, rasmlar, badiiy asarlar, suhbat orqali katta shahar va poytaxtdagi binolar, quruvchilar mehnati bilan yaqindan tanishtirish.

3 – bosqich. 1. Bolalar o‘yinlari uchun sharoit yaratish. Qurilish materiallarini etarli tarzda tayyorlash (guruh va yakka-yakka shuQullanishlari uchun).

2. Qurilish materiallari turli hajm va katta-kichiklikda bo‘lishi mumkin.

3. Guruhda va er maydonchasida qurilish materiallari hamda ish qurollarning saqlanishi.

4. Qurilish materiallarining to‘g‘ri va qulay saqlanishi.

5. Qurilish burchagidagi o‘yinchoqlar va materiallarning joylanishi.

6. Tashlandiq materiallardan qo‘lbola o‘yinchoqlarning mavjudligi.

7.O‘lkamiz va uning poytaxti, turli transportlar aks ettirilgan albomlar.

8. Bino va inshootlarning qurilishini bolalar bilan kuzatish.

4 – bosqich. Bolalarni qurish-yasashga o‘rgatish va malakalarini shakllantirish. Bunda quyidagi usullardan foydalaniladi:

1. Kattalarning tushuntirib, ko‘rsatib berishi.

2. Kattalarning biror-bir qurilishni qurib ko‘rsatishi, har bir qismni tahlil qilib berishi.

3. Namuna sifatida tayyor qurilish inshootini ko‘rsatish.

4. Qurilishning ayrim muhim qismlari va ularning xususiyatlari bilan tanishtirish.

5. Tugallanmagan qurilish ob’ektini davom ettirishga jalb etish.

6. Berilgan mavzu asosida binolarni mustaqil qurish-yasashlari.

7. Bolalarning ijodiy-ixtiyoriy qurish-yasashlari.

8. Tayyor qurilishni tahlil qilish.

5–bosqich. Bolalarning ijodiy qurilish o‘yinlarini tashkil etish.O‘yin jarayonida o‘zaro munosabatlarda axloqiy sifatlarni, o‘ynay olish madaniyatini shakllantirish, shuningdek, yoz oyida qum, suv, qish oyida esa qor bilan o‘ynashga rahbarlik qilish.

Qum bilan o‘ynash. Qum bolalarning o‘ynashlari uchun eng qulay o‘yin vositasi bo‘lib hisoblanadi. Qumlar maxsus yashiklarda nam holatda saqlanadi. Qumni saqlashga gigienik talablar qo‘yiladi: a) qum turli xil tosh, shishalardan tozalangan bo‘lishi; b) qum faqat namroq holda saqlanishi; d) bolalarning salomatligiga xavf solmasligi kerak.

Kichik yoshdagi bolalarni qum bilan o‘ynashlari uchun bayroqchalar, o‘yinchoqlar tayyorlab qo‘yilishi kerak.

Suv bilan o‘ynaladigan o‘yinlar. Bu o‘yinlar bilan kichik yoshdan boshlab shuQullanish mumkin. Suvda qo‘Qirchoqni cho‘miltirish, o‘yinchoqlar bilan suvda o‘ynash, katta yoshdagi bolalar esa suvda cho‘milishlari mumkin.

Qor bilan o‘ynaladigan o‘yinlar bolalarda quvnoq kayfiyatni uyg‘otadi. Buning uchun bolalarga yoQoch belkurakcha, qorni tashish uchun yashikcha ortilgan chana bo‘lishi shart. Kattalar yordamida qor uyumlaridan turli shakllar, qorbobo, qorqiz, hayvonlarning qiyofasini yasaydilar.