O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

7 BOB.O‘YIN – BOLALARNING ETAKCHI FAOLIYATI EKANLIGI

7.1.O‘yin bola tarbiyasining muhim vositasi
Jamiyatning ma’naviy takomili unda amalga oshiriladigan ta’lim - tarbiya ishlarining mazmuni, shakl va mohiyatiga bog‘liqdir. SHu boisdan ham ta’limdagi yangilanishni, respublikamizda amalga oshirilayotgan bosqichma - bosqich ta’lim tizimini pedagogik talqin qilish, bu jarayonni samaradorli kechishini ta’minlash zaruriyati yuzaga keladi.

Ma’lumki, bolalarning asosiy vaqti o‘yin bilan o‘tadi.O‘yin - maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlanishining muhim vositasi, ularning asosiy faoliyati bo‘lib hisoblanadi.O‘yin jarayonida bola shaxsi faoliyat sub’ekti sifatida shakllana boshlaydi.O‘yin uzoq davrlardan beri mashhur olimlar, pedagog-psixologlar, faylasuflar, sotsiologlar, etnograflar va madaniyat arboblari diqqatini o‘ziga qaratib kelgan.

¤rta Osiyo madaniyati tarixida oilada farzand tarbiyasiga juda katta e’tibor qaratilganligi, mashhur allomalardan Abu Nasr al Forobiy, Abu Ray?on Beruniy, Abu Ali ibn Sino, YUsuf xos Xojib Axmad YUgnakiylar o‘z asarlarida xalqimizga xos bo‘lgan farzand tarbiyasi muhim omillari ustida fikr yuritganlar.

Xalq pedagogikasini o‘rganish davomida olimlarning farzand ta’lim - tarbiyasi va odob – axloqqa oid asarlarida, bolalarni tarbiyalashda tarbiyaviy ishning eng ta’sirchan uslubi - o‘yin shaklidan juda keng foydalanganligini ko‘ramiz.O‘tmish pedagog olimlaridan P.F.Lesgaft, K.D.Ushinskiy tomonidan o‘yin nazariyasi ishlab chiqilgan.O‘yinning mehnat jarayoni asosida paydo bo‘lganligi va uning yosh avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlashdagi roli, o‘yin mazmunining bola shaxsini shakllantirishdagi ahamiyatini K.D.Ushinskiy asoslab berdi.

V.G.Plexanov san’atning kelib chiqishini tadqiq qilayotganda bolalar o‘yinlariga e’tibor qiladi. Uning fikricha, kishilik tarixida o‘yinlar san’at kabi mehnat paydo bo‘lgandan so‘ng va uning asosida vujudga kelgan. U,- “O‘yinda kattalarning mehnat faoliyati o‘z aksini topadi, o‘yin mehnat farzandi, u mehnatdan oldin paydo bo‘lgan ?odisadir”,- deb yozgan edi.

Jamiyat hayotida mehnat jarayonida bolalar kattalar mehnatiga taqlid qilish orqali o‘ynaydilar, xuddi shu o‘yin keyinchalik bolalarni mehnat faoliyatiga tayyorlashda muhim bosqich bo‘lib hisoblanishini asoslab, o‘yinni obrazli, hayotni haqqoniy aks ettiruvchi jarayondir, degan edi V.G.Plexanov.

P.F.Lesgaft “Bolaning dastlabki o‘yini tevarak – atrofdagi voqea - hodisalarga taqlid qiladi, o‘yin ijtimoiy voqelikni aks ettiradi”,- deb izohlagan edi.

Buyuk psixolog D.V.Elkonin o‘yinning kelib chiqishida yangi Qoyani ilgari suradi jamiyatning dastlabki taraqqiyotidayoq bolaning kattalar hayoti va mehnatida ishtirok etishi bolalarning mehnat qilishlari uchun qulay o‘yinchoq mehnat qurollari ishlab chiqilgan.O‘yinchoq qurollar paydo bo‘lishi natijasida rolli o‘yinlar paydo bo‘ladi. D.V.Elkonin kattalar mehnatida ishtirok etish or?ali bolada mehnat qilishga intilish hissini uyg‘otish zarurligi Qoyasini isbotlab bergan.

Maktabgacha pedagogikada o‘yin nazariyasi ijtimoiy faoliyat hisoblanib, mehnatning tarixiy rivojlanish jarayonida paydo bo‘ladi. O‘yin doimo hayotni aks ettiradi. SHuning uchun uning mazmuni ijtimoiy voqelikda o‘zgarib turadi.O‘yin – maqsadga qaratilgan o‘ylangan jarayondir.O‘yin jarayoni asosida uquv faoliyati rivojlanadi. Bola yoshligida qancha ko‘p o‘ynasa, maktabda yaxshi o‘qishiga va keyinchalik mehnat faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.