O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroinjeneriya fakulьteti Qishloq xo`jaligida elektr energetikasi va elektrotexnologiyalar kafedrasi

Misol 1: Markazdan kochirma nasosda asinxron motor urnatilgan:

R_n=28 kVt; U_n=380 V; n=1450 ayl/min; _n=0.9ya; cos=0.8

Vattmetr, voltmetr, ampermetr asboblari kursatishlari natijasida elektr motorning tarmokdan iste’moli kuyidagiga teng:

R₁=16.3 kVt; cos=0.77

Katalog buyicha berilgan yuklamada FIK ₁=0.875
Elektr motor validagi yuklama: R_yurit=16.30.875=14.2 kVt
Iste’moli kilinayotgan reaktiv kuvvat:

Q=Ptg=16.30.827=13.5 kVar

Elektr motorni 28 kVt li kuvvatdan farkli ularok uni R_n=14kVt li elektr motor bilan almashtirish maksadga muvofikligini aniklash kerak. Bu yerda:

U_n=380V, =1450 ayl/min, =0.9, cos=0.89

Ma’ruza №2.
Elektr yuritmalarda salt ishlash xolatini kamaytirish
. Mashina va mexanizmlarning salt ishlash xolatini kamaytirish

Salt ishlash xolatida asinxron motorning cos-si ancha kam 0.1-0.25 ni tashkil kiladi. Shuning uchun noishlab chikaruvchan xarajatlarni kamaytirish uchun salt ishlash chegaralagichlari urnatiladi. Ma’lumki, operatsion oralik vakti, masalan: temirga ishlov berish kurilmalarida mexanizmni uz asl xolatiga kaytarish uchun, ishlov berilgan detalni urniga boshkasini almashtirish va kurilmani ishchi xolatga keltirish tushuniladi.

Bu oralik vakti asinxronmotor nominal kuvvatidan urtacha 0.12-0.8 ga yuklangan buladi, shuning uchun kanchalik operatsion oralik vakti kup bulsa, shunchalik noishlab chikaruvchan xarajotlar oshadi va cos kamayadi. Salt ishlash chegaralagichlarini oralik operatsion vakti 10 sekunddan katta bulgan kurilmalarda urnatish maksadga muvofik.
Salt ishlash chegaralagichlarining konstruktiv tuzilishi xar xil bulib ularning ishlashi – motorning magnit puskatelning uchishi bilan oralik operatsion vakti ishni davom ettirilishi kerak buladi.
Salt ishlash chegaralagichlarini urnatish vakti fakatgina tarmokda aktiv energiya iktisodini emas, balki reaktiv energiyani xam xisobga olish lozim. Chunki tarmokda reaktiv kuvvat isrofining oshishi xiso-biga cos tushib ketadi.
S
alt ishlash chegaralagichlarini urnatish tadbirini utkazishdan sung yillik-shartni elektr energiya iktisodi kuyidagicha:
=(_a+K_e_r)t
_a – bir soatdagi aktiv energiya iktisodi (kVtsoat).
_r – bir soatdagi reaktiv energiya iktisodi (kVArsoat).
t – agregatlarning bir yildagi ishlash vakti.
K_e – reaktiv kuvvatning iktisodiy ekvivalenti (kVt/kVar).
(K_e – reaktiv tok xisobiga tarmokdagi isroflarni xisobga oluvchi koeffitsiyent, 1kVt aktiv kuvvati isrofini tushishiga kiymat jixatdan teng bulib energosistema tomonidan belgilanadi).
Iste’mol sxemasi, cos va K_e ga boglik ravishda kuyidagi kiymatlar buladi:

cos	Ke	Ke	Ke
0.75	0.08	0.13	0.08
0.8	0.07	0.12	0.07
0.9	0.06	0.09	0.06

1 soatdagi elektr energiya iktisodi kuyidagicha topiladi:

_a=Q₁(zP_nT_vsp/3600) (kVtsoat)

bu yerda: T_vsp – elektr motorning yordamchi vakti yoki salt ishlash vakti, sek.
Q₁ – xisobiy koeffitsiyent;
T_vsp > 10 sek da kuyidagiga teng:

Q₁P₀/P_n – 0.75/T_vsp

z – bir soatdagi tsikllar soni;
R_n – elektr motorning nominal kuvvati;
R₀ – salt yurish aktiv kuvvat isrofi, kVt.
Reaktiv energiya iktisodi 1 soat uchun kuyidagicha topiladi:

_r= a₂(zP_nT_vsp/3600) (kVarsoat).

Bu yerda: Q₂ – xisobiy koeffitsiyent, T_vsp>10 sek kuyidagicha topiladi:
Q₂=(2.4-2.33cos_n/_n)-1.5/T_vsp

Xisob namunasi:
Elektr motorga salt ishlash chegaralagigini urnatish orkali elektr energiya iktisodini topish lozim, bunda:

R_n=28 kVt; _n=0.885; cos_n=0.99; T_vsp=20 sek; R₀=3.9 kVt; z=40; K_e=0.1 kVt/kVar.

Aktiv energiya iktisodi:

_a=Q₁(zP_nT_vsp/3600)= 0.103(402820/3600)=0.65 kVtsoat.

bu yerda: Q₁=P₀/P_n – 0.75/T_vsp=3.9/28 – 0.75/20=0.103
Bir soatda reaktiv kuvvat iktisodi:

Q₂=2.4-2.330.88/0.885 – 1.5/20=0.32

_r=Q₂(zP_nT_vsp/3600)=0.32(402820/3600)=2.0 kVarsoat.

Bir soatdagi umumiy elektr energiya iktisodi:

=_a+K_e_r=0.65+0.12.0=0.85 kVtsoat.

Agar T_nb=4000 soat bir yilda bulsa, u xolda:

=0.854000=3400 kVtsoat.

Agar T_nb=6000 soat, bulsa, =0.856000=5100 kVtsoat.

Xisoblar shuni kursatadiki, kurilma va mexanizmlarda salt ishlash chegaragichlarini kullash elektr energiya iktisodini ancha yaxshilaydi.