O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroinjeneriya fakulьteti Qishloq xo`jaligida elektr energetikasi va elektrotexnologiyalar kafedrasi

Maruza №15
E
lektr yuritmalarda energiya iste’molini normallashtirish printsiplari

Yokilgi va energiya iste’molini normallashtirishning xozirgi kunda uch xil usuli mavjud: xisobiy, xisobiy-eksperimental va statik.

Texnologik jarayon darajasini mukamallashtirish, energetik kurilmalardan foydalanishni yaxshilash, ishlab chikarish samaradorligini oshirish uchun solishtirma normalar progressiv bulmogi kerak. Bu shartlarga birinchi va ikkinchi uslublar konikarli bula oladi.
Ushbu uslublar, kurilmalar ish rejimining ratsional bulishini ta’minlaydi; energoresurslarga bulgan sarflarni kamaytirishda tashkiliy-texnik tadbirlardan tulik foydalanishi kerak.
Statik uslub kerakli normani aniklashda yetarlicha aniklikni ta’minlay olmaydi. Bu uslub solishtirma elektr energiya va yokilgiga bulgan ishlab chikarish xarajatlarini aniklashni xisobga olmaydi. Xar kanday uslubda normani aniklashda kat’iy ravishda texnologik jarayonga rioya etish, kurilmalar ish rejimining ratsionalligiga, tulik yuklanish va minimal energiyaga erishish zarur.
Normallash usullarida solishtirma sarflarni kattaligiga ta’sir etuvchi faktorni xisobga olish kerak: jamoaga boglik bulgan ish va boglik bulmagan. Boglik bulmagan faktorlarga, masalan, kiramzit kizish davomiyligi va pechga berilgan xarorat, berilgan moyligi, kompressor tili va samaradorligi, sikilgan xavoning kerakli bosimi va xokozo.
Boglik bulgan faktorlarga temir-beton zavodlarida kameralarni yuklanish darajasi, yuklantirish va yuklanmaslik davomiyligi, avtomatik kurilmalarni uzluksiz ishlashi, payvandlash kurilmasi va boshka kurilmalarning salt ishlash vakti va boshkalar.
Korxonalarda u yoki bu faktorlarning bulishi xar xil turdagi maxsulotga ketadigan energoresurslarning solishtirma sarfini oshiradi, shuningdek, xar xil solishtirma normalarni xam. Solishtirma elektr energiya sarfiga atrof-muxit xarorati xam uz ta’sirini utkazadi: tabiiy yoruglik xam yil mavsumiga karab differentsiallashgan bulishi kerak.
Umum tsex me’yori kuyidagi formula bilan ifodalanishi mumkin:

d_ts=₁ⁿd_iq_i+E_d/₁ⁿq_i

bu yerda: ₁ⁿd_iq_i = d₁q₁+d₂q₂+...+d_nq_n
d₁, d₂,..., d_n - aloxida agregatlar buyicha elektr energiya sarfining solishtirma me’yori.

₁ⁿq_i = q₁+q₂+...+q_n

E_ts- umum tsex buyicha elektr energiya sarfi.
Agar tsex kattta energiya iste’moli talab etadigan ishlab chikarish jarayonlarida texnologik me’yorlar joriy etilgan bulsa, unda umum tsex me’yori kuyidagi formula orkali aniklanishi mumkin:

d_ts=d_tQ_tE_ts /Q_ts

bu yerda: d_t – sarfning texnologik solishtirma me’yori.
Q_t – berilgan texnologik jarayonda maxsulot reja buyicha ishlab chikarilishi; Q_ts – tsex maxsulotlarini reja buyicha ishlab chikarilishi.
E_ts – texnologik normaga kiritilmagan tsexdagi elektr energiya sarflari (kutarish-transport va boshka yordamchi mexanizmlar, yoritish, ventilyatsiya, isitish, tsex tarmoklaridagi isroflar va x.k.).
Korxonada umum tsex me’yorlari bulsa, u xolda umum zavod solishtirma me’yori kuydagicha aniklanishi mumkin:

d_oz = ₁ⁿd_tsQ_tsoE_ob/Q_ob

bundan: ₁ⁿd_tsQ_tso = l_ts1Q_w1 + l_w2Q_w2 + … + l_tsnQ_n
bu yerda: l_ts1, l_w2,…, l_tsn – elektr energiya tsex buyicha sarfi.
E_ob – tsex me’yorlarini xisobga olmaydigan umum zavod elektr energiya sarfi; Q_ob – zavod maxsulotlarini reja buyicha ishlab chikarilishi.