O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti boshlang`ich ta’lim uslubiyoti fakulteti

Etnik guruhlar

Ijtimoiy psixologiyada katta guruhlar ichida etnik guruhlar psixologiyasi, ya’ni etnopsixologiya bo`yicha ko`proq tadqiqotlar o`tkazildi. Ayniqsa, hozirgi davrda har bir jumhuriyatlar alohida, mustaqil davlat mavqeini olgan, lekin boshqa tomondan qaraganda, hamdustlik mamlakatlari ittifoqi sharoitida millatlar o`rtasida muttasil aloqalar mavjudligidan kelib chiqib, milliy psixologiya masalalari kun tartibida avvalgidan ham muhim masala sifatida qo`yilmoqda. Katta guruhlar ichida milliy guruhlarga ko`proq e’tibor berishni lozim, bunday etiborning yana bir boisi - O`zbekistonda bu sohada ayrim tadqiqotlarning o`tkazilganligi, lekin ular ko`p hollarda milliy psixologiya darajasiga olib chiqilmaganligidadir.
Kichik guruh - nisbatan barqaror, tarkibi jihatidan a’zosi unchalik ko’p bo’lmagan, umumiy maqsad bilan bog’langan kishilarning birlashmasi.
Bunda kichik guruh a’zolari o’rtasida bevosita aloqalar o’rnatiladi va amalga oshiriladi. Bu guruhda, umumiy maqsad mavjud bo’lib, uning a’zolari bu maqsadga erishish yo’lida o’zlarining barcha kuchlarini safarbar etadilar. Kichik guruhga kiruvchi kishilar bir-birlarini shaxsan biladilar va guruh oldida turgan vazifalarni hal qilish uchun bir-birlari bilan muloqotda bo’ladilar.

Fassilitatsiya- individ faoliyat mahsuliga boshya individ bevosita ta’siri bo’lib: sensor kuchayishlar, ish-harakat va fikrlashning tezligida namayon bo’ladi.

Ingibitsiya- boshya ta’sir individlar reaksiyalardagi tormozlanishi, faoliyatning susayishi.
Kichik guruh 2 kishidan 40 kishigacha
Disbalans- nomutanosiblik


Oila, ishlab chiqarish brigadasi, samolyot yoki kosmik kema ekipaji, o’quvchilar sinfi kichik guruh sifatida qarashi mumkin. Ba’zi kichik guruh ichida birlamchi guruhlar mavjud bo’lishi mumkin. Bunday guruh unchalik katta bo’lmay, uning a’zolari 2-7 kishini tashkil etadi. Uning a’zolari kichik guruhning a’zolari bo’lish bilan birga, mustaqil uyushma bo’lishi mumkin.
Shartli guruh - faqatgina nom jihatdan mavjud bo’lgan kishilarning uyushmasidir. Shartli guruhga kiruvchi kishilar bir-birlari bilan hech vaqt uchrashmasliklari ham mumkin, lekin shu bilan birga guruhga ajratish bo’yicha umumiy, ijtimoiy va psixologik xususiyatlarga ega bo’ladi. Masalan, o’smirlar mamlakatimizning qaysi shahar va qishlog’ida yashashidan, hech qachon bir yerga to’planmasliklaridan qat’iy nazar shartli guruhga birlashtirilishi mumkin.
Real guruh - haqiqatdan mavjud bo’lgan kishilarning uyushmasidir. Bu guruhdagi kishilar real aloqa va munosabatlar maqsad va vazifalar bilan o’zaro bog’langan bo’ladilar. Real guruh qisqa vaqt davomida yoki uzoq muddat davomida mavjud bo’lishi, son jihatdan ko’p yoki kam bo’lishi ham mumkin.
Rasmiy guruh - rasmiy hujjatlar asosida to’plangan guruh (ustav, shtat), ishlab chikarishdagi ta’minot bo’limi, oliy o’quv yurtidagi talabalar ish yuzasidan rasmiy guruhlardir. Bunday guruh a’zolari o’rtasida ish yuzasidan bo’ladigan aloqalar o’rnatiladi. bu aloqalar ham hujjatda ko’zda tutilgan bo’ladi. Ular bo’ysunish yoki teng huquqlikni, topshiriq bajarishdagi javobgarlikning ko’p yoki kam bo’lishini ko’zda tutadi.
Norasmiy guruh - psixologik motivatsiyaning yagona yo’nalishi asosida simpatiya, qarashlarning yaqinligi, e’tiqod asosida vujudga keladi. Bunda rasmiy hujjatlar hech qanday kuchga ega emas. Agar simpatiya va o’zaro bog’liqlik yo’qolsa, guruh ham tarqab ketadi.
Referent guruh (etalon guruh) — bu real yoki xayolan mavjud bo’lgan guruh bo’lib, uning qarashlari, qonun-qoidalari namuna bo’lib hisoblanadi. Guruh normalarini tan oluvchi ularni eng yaxshi deb hisoblovchi va ularga qo’shiluvchi shaxs shu guruhga kirishi mumkin. .Bunda shaxs bu normalarga qo’shilibgina qolmay, ularni himoya qiladi va zarur bo’lsa, tashviqot qilishi mumkin.




















O damlar ijtimoiy birlashmasi rivojlanishining yuqori shakli jamoadir.

Faoliyatining umumiy maqsadga erishish yo’lida psixologik jipsiligi va umumiy foydali motivlar bilan gavsiflanuvchi guruhdir.
Jamoaning muhim belgisi – ma sad va vazifalarning ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligidir. Agar bu belgi bo’lmasa, guruh jamoa deb atalishi mumkin emas.

Boshqa jamoalar tizimida tutgan o’rni va alokalariga qarab; birlamchi va asosiy jamoalar ajratiladi.

Guruhlar va jamoa. Shaxs ikki xil munosabatda - xizmat yuzasidan bo’ladigan va shaxsiy munosabatlarda bo’ladi.
Xizmat yuzasidan bo’ladigan munosabatlar guruh tarkibi bilam birga hujjatlarda qayd etiladi. Shaxsiy munosabatlar esa simpatiya, bogliqlik, do’stlik, o’rtoqlik, antipatiya asosida vujudga keladi.
Xizmat yuzasidan bo’ladigan va shaxsiy munosabatlar shaxslararo tizimini tashkil etadi.
Guruh a’zolari bir-birlariga nisbatan bir xil holatda bo’la oladilar. Guruhning har bir a’zosi o’zining shaxsiy va ishga taaluqli bo’lgan sifatlariga, o’zining mavqeiga ko’ra guruhdagi shaxslararo munosabatlar tizimida muayyan holatni egallaydi. o’tkazilgan tadqiqotlarning ko’rsatishicha, ayrim kishilar boshqalariga nisbatan ko’proq obro’ga ega bo’ladilar.
Eksperiment malumotlariga ko’ra, sinf jamoasida, ya’ni 30-40 o’quvchi ichida eng mashhur, obro`lisi 3-4 o’quvchi bo’lishi mumkin. Ularning mashhurligi quyidagi omillarga bog`liq bo`ladi:

B irinchidan, buning sababi bu o’quvchilarning guruhning boshqa a’zolari bilan aloqa o’rnata olish malakalaridir.

I kkinchidan, shaxs o’zining bilim va malakalari tufayli, bu bilimlar bilan o’rtoqlashish, boshqa kishilarga beg’araz yordam ko’rsatishga intilishi sababli mashhur bo’lishi mumkin.
U chinchidan, tashqi ko’rinishi omili tufayli ham shaxs guruhda avtoritet qozonishi mumkin. Bu omilga jismoniy kuch ko’rsatkichini ham kiritish mumkin.
Guruh yoki jamoadagi ba’zi a’zolar shaxsiy o`zaro munosabatlardan chetda qoladilar. Ular bunday aloqalar o’rnatish uchun o’zlariga sherik tanlaydilar. Biroq bu ushbu shaxs jamoa tomonidan xohlanmaydi, degan so’z emas. Bu shaxs ish yuzasidan bo’ladigan munosabatlarga kirishadilar, unga berilgan rolni yaxshi bajaradilar. Jamoa bu a’zosining shaxsiy o’zaro munosabatlarini jamoadan tashqarida yaxshi o’rnatiladi.
Guruhda shaxs yana shunday holatda ham bo’lishi mumkin, bunda uni guruhdoshlari do’stlikda, shaxsiy munosabatlarda rad etadilar. Guruhdagi yakkalab qo’yish (izolyatsiya) va rad etish sabablari ham turlicha bo’lishi mumkin.
B irinchidan, rad etiluvchi o’quvchilarning o’qishga befarq munosabatda bo’lishi.
I kkinchidan, ba’zi o’quvchilarning sinfdoshlarn tomonidan rad ztilishi ular bilan bo’ladigan muloqotning qiziqarli emasligi bilan ham tushuntiriladi.
U
Guruhlar yoki jamoalarda o`ziga boshchilik rolini oluvchi shaxs farqlanadi. Psixologiyada bunday shaxs lider deyiladi.
Lider guruhni tashkil etish va boshqarish uchun tayinlanishi yoki belgilanishi mumkin.
chinchidan ajralib qolganlik guruhdoshlari bilan aloqa o`rnata olmaslikka ham bogliq bo`lishi mumkin.