Pedagogika fakulteti

O’quvchilarni savol berishga o’rgatish.O’quvchilarni savol berishga o’rgatish matn ustida ishlashda yaxshi natija beradi. Metodist olimlarning fikricha, to’g’ri berilgan savolda yarim javob tayyor bo’ladi. O’quvchilar uni ongli 47

o’zlashtira olsalargina matn yuzasidan savol bera oladilar. O’quvchilarga savol berishni o’rgatishni 2-sinfdan boshlash maqsadga muvofiqdir.

O’quvchilarni ongli ravishda savol tuzishga o’rgatish uchun o’qituvchi matnga o’zi tuzgan yoki «O’qish kitobi»da berilgan savollarni tahlil qiladi. Tahlil uchun «Nega u yoki bu savol qo’yilgan? Unda Kim yoki nima haqida gap boradi. Savol ko’proq qaysi so’zlar bilan boshlanadi? « kabi savollarni ishlatadi va matndan foydalangan holda bu savollarga javob berishni o’rgatadi. Ikkinchidan, o’qituvchi o’quvchilar e’tiborini matnga savol tuzish yo’liga qaratadi va savol tuzishdan oldin matnni diqqat bilan o’qish, qatnashuvchi shaxslarni ko’rsatish, savol tuziladigan qismni ajratish kerakligini tushuntiradi. Savol tuzishga o’rgatishning boshlang’ich bosqichi bu mashq jamoa bo’lib bajariladi va ta’limiy harakterda bo’ladi; buning uchun qulayroq savol ajratilib, nima uchun u qiziqarli ekani yoki, aksincha, noqulay bo’lsa nima uchun noqulayligi tushuntiriladi. Masalan, 3- sinfda”Ahillik ulug’ baxt” ertagida ”Odamlarning cholning bolalari haqidagi fikri yuzasidan savol tuzing (Odamlar aqlli cholning bolalari haqida nima deyishdi?) 4- sinfda ”Qovun sayli” (Sh.Sa’dulla) hikoyasi yuzasidan savol tuzish topshirig’i quyidagicha beriladi:
Matnni tasvirlash. Matnni 2 xil tasvirlash mumkin: 1) so’z bilan tasvirlash; 2) grafik tasvirlash.
So’z bilan tasvirlash o’ziga xos murakkab ish turi bo’lib, unda manzarani so’z yordamida aniq qayta tiklash talab etiladi. Bunda so’zlarni aniq tanlashga e’tibor qaratiladi. Turli tabiat manzaralarini, qatnashuvchi kishilarning tashqi ko’rinishini, voqyea sodir bo’lgan joylarni tasvirlash topshiriq qilib berilishi mumkin.
Matnni so’z bilan tasvirlashga o’rgatishni darslikda berilgan rasmni matndagi shu rasmga mos qism bilan taqqoslab tasvirlashdan boshlash kerak.
So’z bilan tasvirlash bos qichma-bosqich, maxsus tayyorgarlikdan so’ng amalga oshiriladi:
1. Matndan manzara, vaziyat yoki qahramonlarning tashqi ko’rinishi tasvirlangan o’rinlar aniqlanadi.
2. Nisbiy tugallangan o’rinlar ajratiladi.
3. Tasvirlashga leksik-uslubiy tayyorgarlik ko’riladi, ya’niyozuvchi, shoir qo’llagan lug’aviy birliklarga o’quvchilar diqqati tortiladiva ular tahlil qilinadi. Tasvirlashda so’zni aniq tanlashga yordam beradi.
4. So’z bilan tasvirlashga o’rgatishning dastlabki paytida doskaga foydalaniladigan so’zlar yozib qo’yilishi zarur. So’z bilan tasvirlash qayta hikoyalashga aylanib asligi lozim.
Grafik tasvirlash ko’proq uyda bajariladi. Buning uchun o’quvchilar tasvirlanadigan matn qismini ajratadilar, uni diqqat bilan o’qib chiqadilar, mazmunini o’zlashtiradilar va unga mos rasm chizadilar.Bunda o’quvchi Lar bilan qanday ranglardan foydalanish, ranglar ifodalaydigan ma’nolar bo’yicha suhbat o’tkaziladi. Rasmlar ko’rgazmasi tashkil etiladli. Har bir rasm muallifi o’zi chizgan rang tasvirini izohlab beradi. Kompyuterlashtirilgan sinflar grafik tasvirlashda sinfda bajartirilishi mumkin. Bunda o’quvchilarning ijodiy yondashuvlariga imkon beriladi.
O’quvchilar asar voqyealari rivojini seriyali rasmlar asosida muayyan izchillikda tasvirlashlari ham, har bir rasm seriyasi ostida shu qismda ifoda etilgan muhim fikrlarni yozib qo’yishlari ham mumkin. Bular asar matnini to’liq , qayta hikoyalash , shuningdek, o’qilgan hikoya,maqolaning rejasini tuzish, matn mazmunini, uning tasviriy vositalarini bilib olishga yordam beradi.