9.2. Áyyemgi Grek filosofları tárbiya haqqında. Áyyemgi Rimde pedagogikalıq ideyalardıń rawajlanıwı
Greciyada mektep hám mádeniyattıń tez pát penen rawajlanıwı pedagogika teoriyasınıń duńyaǵa keliwinede sharayat jarattı. Pedagogika teoriyasına alım hám filosoflardan Sokrat, Platon, Aristotel’ hám Demokritler tiykar saldı.
Sokrat (biziń eramızǵa shekemgi 469-399 jıllar) kelip shıǵıwı kámbaǵal shańaraqtan bolıwına qaramastan konservativ aristokratlardıń ideologı edi. Ol b.e.sh. 469 jılı Afinada skul’ptor shańaraǵında tuwılǵan. Ol birde kitap jazbaǵan, mektepte sabaqta bermegen. Lekin, shákirtlerin óz átirapına toplap, haqıyqattı biliwge, máseleniń sheshimin tabıwǵa umtıldırǵan. Ol hám filosof hám orator (sózge sheshen, dilwar) bolıp, keń maydanshalarda jámáát aldında sózge shıǵıp, ádep-ikramlılıqqa baylanıslı máseleler boyınsha gúrrińlesiwler ótkergen. Tıńlawshılarǵa sawal-juwap jolı menen haqıyqattı ózleriniń izlep tabıwına jol siltegen, sol jol arqalı adamlardı ádalatlıqtı izlewge, bir-birewge túsinisken halda, mámlelik penen qarım-qatnas jasawǵa úyretken. Gúrrińlesiwdiń bul usılı sol zamanda «Sokrat usılı» dep atalıp, kópshilik aldında úlken abıroyǵa iye bolǵan. Nátiyjede Sokrat adamlardıń tilek-ótinishleri boyınsha óziniń oratorlıq mektebin ashqan hám jaslarǵa tárbiya bergen. Ol b.e.sh. 399 jılı demokratiya dushpanları tárepinen óltirilgen.
Sokrattıń pikirinshe tárbiyadan kútilgen maqset buyımlar tábiyatın úyreniw bolmay, bálki insannıń bilip alıwı, ádep-ikramlılıqtı payda etiw bolıwı lazım. Ulıwma Sokrat jaratqan ádep-ikramlılıq etikası mektebinde ulıwma pazıylet bir qatar jeke pazıyletlerden, yaǵnıy mártlik, danalıq, ádalat hám basqalardan ibarat bolǵan. Ol kimge eń ullı insanıy pazıyletlerdi biliw nesip etken bolsa, áne sol adam ǵana jaqsı pazıyletti kórsete alıwı mumkin dep túsindiriw menen birge pazıylet penen bilimdi bir nárse dep uqtıradı.
Sokrattıń ádep-ikramlılıq boyınsha bildirgen pikirlerinde teńsizlikti seziw mumkin. Onıń pikirinshe ádep-ikramlılıq tek ǵana húrmetli aq súyek «klassik»lerge ǵana tiyisli, «klassik» adamlar haqıyqıy ádep-ikramlılıqtıń iyeleri bolǵanlıǵı ushın hákimiyatta olardıń qolında bolıwı tiyis dep kórsetedi. Sokrat, «eger bir adam seniń ayıbıńdı juzińe aytsa, kemshiliklerińdi kórsetse sen onı dos bil, gózzal ádep-ikramlı bolıwǵa, jaman illetlerden saqlanıwǵa háreket et» - deydi.
Sokrat isbilermenlikti qollap-quwatlap, onı eń gózzal insanıy paziylet dep esaplaydı. Onıń pikirinshe gózzal ámel isletip dushpanıńdı tálim-tárbiya járdeminde tárbiyalap danalardıń arasına qosıw, ádepsiz, pasıq adamlardı násiyat sózler arqalı jaqsılardıń qatarına qosıw eń jaqsı ámellerden sanaladı. Sokrat óziniń pedagogikalıq kóz-qaraslarında miynet tárbiyasına ulken áhmiyet beredi. Ol miynetti ádep-ikramlılıq gózzallıǵı dep ataydı.
Sokrattıń tálim-tárbiya haqqındaǵı táliymatı áyyemgi Greciyada filosofiyalıq – pedagogikalıq pikirlerdiń rawajlanıwına qosılǵan úlken úles boldı.
Dostları ilə paylaş: |
