Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

Hijriy shamsiy oy nomlari

forscha		afg‘oncha		o`zbekcha	oylar
فروردین	farvardin	حمل	hamal	qo‘y	21.03 – 20.04
اردیبهشت	o‘rdibehesht	ثور	savr	sigir	21.04 – 21.05
خرداد	xo‘rdod	جوزا	javzo	egizaklar	22.05 – 21.06
تیر	tir	سرطان	saraton	qisqichbaqa	22.06 – 22.07
مرداد	mo‘rdod	اسد	asad	sher	23.07 – 22.08
شهریور	shahrivar	سنبله	so‘nbo‘la	boshoq	23.08 – 22.09
مهر	mehr	مزان	mezon	tarozi	23.09 – 22.10
آبان	obon	عقرب	aqrab	chayon	23.10 – 21.11
آذر	ozar	قوس	qavs	yoy	22.11 – 21.12
دی	dey	جدی	jadiy	echki	22.12 – 20.01
بهمن	bahman	دلو	dalv	qovg‘a	21.01 – 19.02
اسفند	esfand	حوت	hut	baliq	20.02 – 20.03

Savollar:

1. 
   “Ahmad va Farah” matnini o’qing .
   
2. 
   “Ahmad va Farah” matnini tarjima qiling.
   
3. 
   Qo‘shma fe’llar qaday yasilidi?
   
4. 
   “Ahmad va Farah” matnidagi fe’llar izohlang.
   
5. 
   “Ahmad va Farah” matnidagi Eron oy nomlarini aytib bering.
   

17-amaliy mashg’ulot

لLOM,ص SOD VA ض ZOD HARFLARI

Reja:

1. 
   lom harfining yozilishi va tlaffuzi.
   
2. 
   sod harfining yozilishi va tilaffuzi.
   
3. 
   zod harfining yozilishi va tilaffuzi.
   
4. 
   Lom harfini alif, kof va gof harflari bilan ulanishi.
   

Tayanch so‘zlar:

Lom, sod, zod, harfiy birikmalar, lo,ko, go, kl, gl, klo, glo, arab tiliga xos tovushlar.

"Lom" harfiso‘zboshidavaso‘zo‘rtasidaalifharfigao‘xshash, lekino‘zidankeyingiharfbilanulanibyoziladi."Lom" harfiningalohidashakliikkiunsurdaniboratdir. Satr ustida yoziladigan qismi "alif"ga , satr ostiga yoziladigan qismi esa "nun " harfiga o‘xshaydi.

Lom harfining yozilishi

so‘z boshi	alohida	talaffuzi
ﻠ	ل	l

ل Lom harfi ا alif, ک kof, گ gof harflari bilan yozilganda ma’lum o‘zgarishlarga uchraydi.

ﻟ+ا= لا l+ o =lo کلا= ﺎ+ ﻠ + ﻜ k+ l + o = klo

کل =ل +ﮐ k+ l =kl گلا =ﺎ+ ﻠ +ﮔ g + l + o = glo

گل = ﻞﮔ+ g + l = gl

Arab alifbositartibidagikof, gof, lomharflaridanso‘ngalifyozilsa, buharflaro‘zarobog‘lanib, o‘zigaxosbo‘lganqo‘shaloqharfiyqo‘shilmalarhosilbo‘ladi. Bundayholligaturalardebataladi. Xattotliksan’atidakofvagofningalifbilanqo‘shilibyozilganshaklikofalifdebataladivaularmanabushakldayoziladi: کا گا

kof, gof harflari alif va lom harflari bilan bog‘langanda, o‘zgacha shakl kasb etadi:

کا کا گا گا کل گل کلام گیلاس گلام

Ko‘rib turganimizdek, gof, kof harflari lom va alif harflariga qo‘shilganda, uchta harf birikmasi hosil bo‘ladi.

Lomharfitasviriyyozuvdagilamd – hassa, asobelgisiasosidayaratilgan. Kirillyozuvidagi „ Л„ harfiga, yunonchalyamdahamshushaklasoshosilbo‘lgan.

ص sod harflari

Arab tilida maxsus talaffuzni talab qiluvchi harflar bor. Bunday harflardan uchtasi bilan tanishgan edik. Ular zol, se va hoyi hutti harflaridir. Mazkur harflar qatoridan yana sod, zod, to, zo emfatik undosh tovushlari hamda ayn bo‘g‘iz tovushi ham joy oladi. Husnixat san’atida kotiblar bu harflarga «yot (begona) harflar» deb nom berganlar. Mazkur harflarning bunday atalishiga sabab yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, ularning talaffuzida mushkullik, ya’ni talaffuzimiz uchun mos kelmasligidir. Buharflarni to‘g‘ri talaffuz qilish ko‘nikmalarini hosil qilish uchun uzoq fursat maxsus mashq qilish kerak bo‘ladi. Bu harflarning soni sakkizta bo‘lib, ular:

ayn, zo, to, zod, sod, hoyi hutti, se, zol

ذثحصضطظع

Mazkur harflarning uchtasi, ya’ni zol, se, hoyi hutti (ﺫﺡ ث) harflari o‘tilgan darslar orqali bizga tanish. Navbatdagi tanishishimiz lozim bo‘lgan yot harflardan biri sod harfidir. Sod harfi qattiq «s» tovushini ifodalaydi. Shuning uchun uning tagiga chiziqcha qo‘yamiz (s). Bu tovush o‘zbek tilida mavjud emas. Sod harfi til orqa undosh tovushi bo‘lib, tilning orqa tomonining yumshoq tanglayga tekkizgan holda til uchini yuqori old tishlarga yaqinlashtirib, og‘iz bo‘shlig‘ini havo bilan to‘ldirib butun og‘iz bo‘shlig‘i ishtirokida talaffuz qilinadi. Sod harfi ikki unsurdan iborat bo‘lib, birinchi unsuri satr chizig‘i ustida, ikkinchi unsur satr chizig‘idan pastga tushirib yoziladi. Ikki xil yozilish shakliga ega. Uning qo’shilid keladigan shakllari satr chizig‘i ustida, alohida kelgan shakllarining ikkinchi unsuri esa yo‘l chizig‘idan pastga tushirib yoziladi. Har ikki tarafdan keladigan harflarga ulanadi. Sabr, Sobir, sayyod, savob, fasl kabi so‘zlarning yozilishida ishtirok etadi.

ص ﺼ صصص

ضzodharflari

Zodharfitanglayoldidaaytiladigan, shovqinli, jarangli, portlovchi «z» tovushibo‘lib, unitalaffuzqilishuchuntilorqasiniyumshoqtanglayigataqashkerak. Bundaytovusho‘zbektilidayo‘q. Zodningyozilishusulixuddisodharfisingaribo‘lib, ustidagibirginanuqtasibilanfarqlanadi. Shuninguchununingtagigachiziqchaqo‘yamiz (z).

Sodtovushi "s" harfinizodtovushi "z’’ harfiniifodalaydi. Buharflarniyozilishiikkiunsurdaniboratbo‘lib, satrdayoziladigan ﺼvasatrdanpastdayoziladiganنnungao‘xshashshaklgaega.Bu harfning so‘z boshidagi va so‘z o‘rtasidagi ko‘rinishini yozishda aylana shaklidan so‘ng bir tish yozish kerak.

Qo‘sh. Hol.	alohida.	talaffuzi
ﺼ	ص	s
ﻀ	ض	z

Sod, zod harflari yozuvda faqat bir nuqtasidan farqlanadi.