Toshkent kimyo-texnologiya instituti



Yüklə 312,71 Kb.
səhifə4/6
tarix15.09.2023
ölçüsü312,71 Kb.
#143763
1   2   3   4   5   6
Adilov Sh. kurs ishi

Asosiymineralo’g’itlar 

O’g’itnomi

Asosiytarkibiyqismi

Oziq elementimiqdori, %

Fosforlio’g’it, P2O5

Fosforituni

Ca2(PO4)3∙CaF2

16-35

Oddiysuperfosfat

Ca(H2PO)∙H2O + CaSO+ H3PO4

14-21

Qo’shsuperfosfat

Ca(H2PO4)∙H2O

40-50

Pretsipitat

Ca(HPO4)∙2H2O

27-46

Metallurgiyashlaklari (tomosyoki marten)







Azotlio’g’itlar, N

Suyuqsintetikammiak 

NH3 

82,3 

Texnikammiaklisuv 

NH+ H2

16,5-20,5 

Ammoniynitrat (ammiakliselitra) 

NH4NO3 

32-35 

Karbamid (mochevina) 

CO(NH2)2 

46-46,5 

Mochevinaaldegidlio’g’itlar (uzoqta’sirqiluvchi) 

NH2CONHCH2 


33-42 


Ammoniysulfat 

(NH4)2SO4 

19,5-21 

Kaliylio’g’itlar, K2O

Kaliyxlorid K-40 

KCl + NaCl 

38-42 

Kaliyxlorid K-50 

KCl + NaCl 

48-52 

Kaliyxlorid K-60 

KCl 

60 

Kaliysulfat 

K2SO4 

46-52 

Kaliysulfatvamagniysulfat 

K2SO4+MgSO4 

26-30 

Komplekso’g’itlar

Ammoniyfosfat (ammofos) 

NH4H2PO+ (NH4)2HPO4 

11-14N46-55 P2O5
21-25N 

Nitroammofos 

NH4NO+ NH4H2PO4 

20-25P2O513,8 N 

Kaliynitrat (kaliyliselitra)

KNO3 

46,5 K2O11-20N 
8-16 P2O5 

Nitrofoska 

NH4NO3+ CaHPO+ (NH4)HPO4+KNO3+NH4Cl

10-21 K2O8-12N 

Ammofoska 

(NH4)2HPO4+NH4H2PO4+KNO3+NH4Cl + KCl

10-24 P2O515-24 K2O17-18,5N 

Nitroammofoska 

NH4NO3+NH4H2PO4+KNO3+NH4Cl+KCl + Ca(NO3)2 

17-18,5 P2O517-18,5 K2O18-20N 

Karboammofoska 

Co(NH2)+ NH4H2PO4+(NH4)2HPO4+ KCl



18-20 P2O518-20 K2O


II. ASOSIY QISM
2.1. Ammiakliselitrahaqidaumumiytushuncha
Tarkibidaozuqaelementisifatidaazotsaqlagano’g’itlarazotlio’g’itlardeyiladi.Azotlio’g’itlarazotyetishmaydiganyerlargasolinadi. Azotyetishmaganyerdagiekinlarbargioch-yashil rang, ba’ziekinlarda (turp, karam, makkajo’xori) sariq-qizildog’lar, barglarijudakichik, yupqa, gullarinimjon, shoxlarimayda, mevasimuddatidanoldinpishib, kichik-kichikbo’lib, barglaritushibketadi.Azotlio’g’itlarbilanoziqlantirishnatijasidayuqoridagikamchiliklaryo’qoladi. Yerlargaazotlio’g’itlarberishme’yordabo’lishi (30-300 kg/ga), har birmaydonningxususiyatlarivao’g’itgabo’lganehtiyojdankelibchiqqanholdaamalgaoshirilishishart. Ekinlarazotni NH3yokiionlarholidao’zlashtiradi.Azotlio'g'itlartarkibidagiazotturlibirikmalar: erkinammiak, NH4+, NO ionlarivaaminoguruh -NH2 shakllaridabo'lishimumkin. Qattiqazotlio'g'itlarsifatidaammoniynitrat, ammoniysulfatvaammoniyfosfatlari, kalsiynitrat, natriynitratlarholidaularasosidaolinadiganaralashvamurakkabo'g'itlarishlatiladi. Suyuqazotlio'g'itlarsifatidaesasuyuqammiak, aminlar, tuzlarningsuvdagieritmalari, karbamid, ammoniyfosfatlariishlatiladi.Azotlio'g'itlarsuvdayaxshieruvchibo'lib, ularnio'simliklarosono'zlashtiradi. Ayniqsa, NO ionidagiazoto'simliktomonidantezvaosono'zlashtiriladi. Agar ortiqchaishlatilsa, Na+, K+, Ca2+ - ionlariyerningishqoriyliginioshiradi. Shuninguchun, ularbilanbirgayerlarga organic o’g’itlarberilishimaqsadgamuvofiqdir.Azotlio'g'itlarolishuchunnitratkislota, sulfatkislota, ammiak, uglerod (IV)- oksidi, kalsiygidroksidihamdakuchsiznitratkislotazavodiningchiqindi (atmosferagachiqaribyuboriladigan) gazlarixomashyohisoblanadi.
Ammoniynitrat (NH4)2NO3niammiakliselitra deb ham yuritiladi. Ma’lumki, ammoniynitrat — ammiakvanitratkislotasiningo‘zarota’sirlashuvjarayonidahosilbo‘ladi. Shuninguchunavvalonitratkislotahosilbo‘lishjarayonibilantanishishimizzarur. Azotningvodorodbilanta’sirinatijasidaammiaksintezqilinadi:
N2+2H2=2NH3
Ammiaksinteziissiqlikeffekti, haroratvabosimgabog‘liq, bo‘ladi. Odatda past bosimli (10-15 MPa), o‘rtabosimli (25-b OMPa) vayuqoribosimli (60-100 MPa) jarayonlarma’lum. Haroratesa 400-500°C oralig‘idabo‘ladi. Bu jarayonkatalizatorsizjudasustkechadi. Amaliyishlabchiqarishdao‘rtabosimlijarayon temir katalizator (promotorlari: A12O3, K2O vaCaO) lar ishtirokidaolibboriladi. Kontaktjihozidanchiqayotgangaztarkibida 14-20% ammiakbo‘ladi. U sovutilishinatijasidaammiakkondensatsiyalanadi, azot-vodorodliaralashmasiklgaqaytariladi. Hozirgivaqtdaquvvati 150 dan 1500 t/kunlisintezkolonnalariishlatilmoqda.
Nitratkislotasiesaammiakningoksidlanishinatijasidahosilbo‘ladi. Bu jarayonazotningoksidlanishdarajasio‘zgarishibilansodirbo‘ladi.Sanoatkorxonalaridasuyultirilgannitratkislotaolinadi. Bundaquyidagijarayonlarsodirbo‘ladi:
1. Ammiakningazotoksidigachakontaktlioksidlanishi:
4NH3 + 5O2 = 4NO + 6H2O + 907,3 kj
2. Azotoksidiningdioksidgachaoksidlanishi:
2NO+O2=2NO2+124kj
3. Azotdioksidningsuvbilanabsorbsiyasi:
3NO2 + H2O = 2HNO3 + NO + 136,0 kj
Bu jarayonda platina vauning temir, marganets, kobaltvao‘zguruxidagimetallaroksidlaribilankotishmalariishlatiladi.Agar katalizatorishlatilmasa (xarorat 900°C dan yuqorida), ammiakerkinxolatdagiazotgachaoksidlanadixolos:
4 NH3 + 3O2 = 2N2 + 6H2O + 1269,1 kj
Ammiaknikatalitikoksidlashnatijasidaazotoksidininghosilbo‘lishunumini 98% gachaetkazishmumkin.Jarayonniishlabchiqarishkorxonalaridaatmosferabosimida 700-800°C xaroratda, yuqoribosimesa 800-900°C xaroratdaolibboriladi. Xavo — ammiakaralashmasida 1,25 mol O2ga 1 mol NH3berilishikerak. Reaksiyatezliginivaazotoksidiningmiqdorinioshirishuchunamalda O2;NH3miqdoriynisbati 1,7-2,0 oralig‘idaolinadi.
Odatdasuyultirilgannitratkislotasi (47-50% li) olishquyidagiturlichasistemalardaolibborilishimumkin: 1) atmosferabosimida;2) yuqoribosimda; 3) kombinatsiyalashgan, ya’niammiaknioksidlashjarayoni (3-4)*10 Pa bosimda, NO nioksidlashva NO2nisuvbilanabsorbillashjarayonlariesa (8-12)* 10 Pa bosimdavaodatdagixaroratdaolibboriladi. Bosimni 1 MPa gako‘tarishorqali 60-62% li nitratkislotasiolishmumkin.
Ammiakliselitraishlabchiqarishtexnologiyasinibayonetishdanavvalbumoddaxaqidabatafsilma’lumotgaegabo‘lishzarur.
Ammiakliselitra (NH4NO3) asosano‘simliklaruchun mineral ozuqasifatidaishlatiladi. U atmosferabosimidava —50°C dan 169,60C gachaxaroratoralig‘idabeshxilkristallikshaklidabo‘ladi. NH4NO3— N2O izotermikdiagrammasidaammoniynitratning I-1U turlikristallshakliuchunxaroratoraliqlariko‘rsatilgan. U 169,6°C da suyuqlanadiva U-shakli esa-16,9°C dan quyixaroratdaginato‘g‘ribo‘ladi. Kristallshakllariningo‘zgarishchegarasihamdaxaroratiammiakliselitraningnamligivatarkibidagiqo‘shimchalarmiqdorigabog‘liqbo‘ladi. Ammoniynitratsuvdayaxshieriydi. Uning 100°C xaroratdagieruvchanlikkoeffitsienti 1000 kg N2O da 10000 kg dan ortiqroq NH4NO3gatengdir. Ammoniynitratningsuvlieritmasinikristallanishxaroratidanyuqorirokdabug‘latilsa, tamomansuvsizsuyulgantuzgaaylanadi. U o‘tagigroskopikmoddaxisoblanadi 30°C xaroratdato‘yinganeritmasi (70,2% li) ningyuzasidagibo‘g‘ bosimi -2,46 KPa (yoki 18,5 mm.sim.ust.) atrofida, gigroskoiiknuqtasiesa 60% atrofidabo‘ladi. Bundaxavoningnisbiynamligi 60% dan yuqoribo‘lganda u namlanibqoladi. Ammoniynitratgigroskopikligivaunixavodannamtortishtezligiungaeruvchannoorganiktuzlarqo‘shilgandaortibboradi. Masalan, 1,2% magniynitratqo‘shilsa, ammoniynitratninggigroskopiknuqtasi 8-12% gachapasayadi, namtortishtezligiesaoshadi.Suvdayaxshieruvchanligi, eruvchanlikkoeffitsentiyuqoriligi, gigroskopikligivapolimorfo‘zgaruvchanligisababliammoniynitratkristallario‘zaroyopishib, qattiqlashibqoladi. Sepiluvchanligiyo‘qolib, uniishlatishqiyinlashadi.
Ammoniynitratningyopishqoqliginikamaytirishuchun:
1. Mahsulottarkibidajuda oz miqdorda (0,2%) suvqolgunchabug‘latiladi, donadorlanadivasovutiladi. Bunda 32,3ºC dan quyiharoratdaturg‘un, (stabil) bo‘lganuning 1U-shakli hosilbo‘ladi.
2. Mahsulotkristallangunchaturliqo‘shimchalarqo‘shiladi. Bundayqo‘shimchalarsifatidamagnezityokidolomitninitratkislotadaparchalashyo‘libilanolinganmagniynitrat, kalsiyvamagniynitratlari, fosforityokiapatitninitratkislotadaparchalashorqalihosilqilinganmahsulotlar, diammoniyfosfat, ammoniysulfatlardanfoydalaniladi. Bundamagniynitrat Mg (NO2)2H2O kristallogidratinihosilqilib, ammoniynitratning II-shaklini III-gao‘tishinisekinlashtiradiva II-shaklini IV-gametastabilo‘tishinivadonalarmustaxkamliginita’minlaydi. Qotmaganmahsulotgaerimaydiganmoddalarniqo‘shishesadonalarningmaydakristallstrukturaxolidaqotishiga, zichligioshishivamustaxkambo‘lishigayordamberadi.
3.Mahsulotdonalarigasirtaktivmoddalarbilanishlovberilib, gidrofobqatlamhosilqilinadi. Buninguchunnaftalin-formaldegid (NF) ning 40% li eritmasiishlatiladi. Mahsulotpolietilenyokiqog‘ozqoplargasolinib, og‘zimahkamtiqiladi.


1-rasm. NN4NO2ningsuvdaeruvchanligi.
Kristallarshakli:
I — kubsimon;
II — tetragonal;
III — rombik-monoklenik;
IV — bilromidalrombik;
V — tetragonal.

Ammoniynitrat 110°C haroratdanyuqoridaparchalanaboshlaydi:


NH4NO2 = NH3(g)+HNO3(g) - 174,4 kj
Bu reaksiyasekinsodirbo‘ladi. Masalan, 165ºC haroratdabirsutkadavomidamassajixatdan 6% miqdoriparchalanadi. Namlikortishibilanparchalanishtezligi ham ortadi. Harorat 200-270°C da parchalanishtezligiyanadaortadi:

Yüklə 312,71 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin