Toshkent moliya instituti b. I. Nurmuxamedova, sh. K. Xamdamov davlat moliyasi

10.1-rasm. Ayrim mamlakatlarda 2012-yil yakunida davlat byudjeti 
Byudjet taqchilligining ortib borishi muqarrar ravishda davlat qarzini keltirib 
chiqaradi. Ya’ni, byudjet taqchilligi asosan davlat qarzi hisobidan qoplanib, u ichki 
va tashqi qarzlardan iborat 
bo‘ladi. Ichki qarz davlatning 
mamlakat ichida zayomlar va 
boshqa qimmatli qog‘ozlarni 
chiqarish, byudjetdan tashqari 
turli fondlar (sug‘urta fondi, 
ishsizlik bo‘yicha sug‘urtalash 
fondi, pensiya fondi) olingan 
qarzlardan iborat bo‘lsa, tashqi 
qarz 
xorijiy 
davlatlardan, 
ulardagi jismoniy va yuridik shaxslardan, shuningdek, xalqaro moliyaviy 
tashkilotlardan olingan qarz hisoblanadi.
Tashqi qarzning me’yoridan oshib ketishi milliy iqtisodiyot rivojiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Agar tashqi qarz bo‘yicha to‘lovlar mamlakatning tovar va 
xizmatlar eksportidan keladigan tushumning sezilarli qismi, masalan, 20-25 
foizidan oshib ketsa, bu holat davlatning kredit bo‘yicha reytingini pasaytirib 
yuboradi. Natijada chetdan yangi qarz mablag‘larini jalb etish mushkullashadi. 
Shunga ko‘ra, davlatlar muntazam ravishda tashqi qarzni tartibga solish chora-
10,0
 
8,7
 
8,3
 
8,3
 
7,5
 
7,0
 
5,0
 
0,0
 
2,0
 
4,0
 
6,0
 
8,0
 
10,0
 
12,0
 
Yaponiya
 
AQSH
 
Irlandiya
 
B.Britaniya
 
Gretsiya
 
Ispaniya
 
Portugaliya
 

---

188 
tadbirlarini amalga oshirib boradi. Bunday chora-tadbirlar qatoriga quyidagilarni 
kiritish mumkin:
 
Jahondagi 50 ta yirik davlatning tashqi qarzi 65 trillion dollarga yetdi, biroq 
bu hali so‘nggi chegara emas: Yevropa komissiyasining ma’lumotiga ko‘ra 
yevrohududdagi aksariyat davlatlarning tashqi qarzi faqat o‘sib bormoqda. 
Xususan, Ispaniya, Fransiya, Gretsiya, Portugaliya va Irlandiyada so‘nggi yillarda 
YaIMga nisbatan davlatlarning tashqi qarzi ko‘payib bormoqda.